Buzz
Cuối cùng, Déjà Vu đã được công nhận là một phần của khoa học chính thống.
Bạn đã bao giờ cảm thấy kỳ lạ khi một tình huống dường như quen thuộc nhưng lại lạ lẫm xuất hiện, và bạn không thể nhớ rõ khi nào? Mọi thứ trở nên mơ hồ, làm bạn cảm thấy vừa quen vừa lạ?
Hầu hết chúng ta đều bối rối trước cảm giác lạ lùng quen thuộc khi làm một điều gì đó lần đầu tiên. Chúng ta có cảm giác đã từng ở đó, đã từng làm điều này trước đó, nhưng không thể hiểu được lý do. Thực tế, theo nhiều cuộc khảo sát, khoảng 2/3 trong số chúng ta đã trải qua déjà vu ít nhất một lần trong cuộc đời.
Hiện tượng này, được gọi là déjà vu, đã làm cho các nhà triết học, nhà thần kinh học và nhà văn rất bối rối suốt một thời gian dài.
Déjà vu - từ tiếng Pháp có nghĩa là 'đã thấy' - được đặt ra vào năm 1876 bởi nhà nghiên cứu triết học và tâm thần học người Pháp Émile Boirac. Ảnh: Patrick Chauvel, MD / Health.clevelandclinic.org
Bắt đầu từ cuối thế kỷ 18, nhiều giả thuyết đã bắt đầu xuất hiện liên quan đến nguyên nhân của déjà vu, một cụm từ tiếng Pháp có nghĩa là 'đã thấy'.
Mọi người nghĩ rằng déjà vu có thể bắt nguồn từ rối loạn chức năng tâm thần hoặc có thể là một vấn đề của não. Hoặc có thể là do một sự cố tạm thời trong hoạt động bình thường khác của trí nhớ con người.
Déjà Vu: Từ huyền bí đến khoa học chính thống
Vào đầu thế kỷ này, một nhà khoa học tên là Alan Brown - Tiến sĩ, Giáo sư Tâm thần học và Dịch tễ học tại Trung tâm Y tế Đại học Columbia (Mỹ), tác giả của nhiều cuốn sách về déjà vu - đã quyết định đánh giá tất cả những gì đã được nghiên cứu về déjà vu cho đến thời điểm đó.
Cụ thể, vào năm 2003, Alan Brown đã xuất bản một bài báo trên tạp chí Psychological Bulletin xem xét những điều ít được biết về déjà vu và kết nối thông tin đó với các mô hình hiện có trong nghiên cứu tâm lý học nhận thức và trí nhớ. Cơ sở của ông đã tạo điều kiện cho cộng đồng nghiên cứu có cái nhìn sâu hơn về hiện tượng này trong những năm tới. Kể từ đó, ông và một số nhà khoa học đã đưa nghiên cứu về déjà vu trở thành khoa học chính thống.
Phần lớn thông tin mà ông tìm thấy đều có sắc màu của sự huyền bí, liên quan đến siêu nhiên - như tiền kiếp hoặc khả năng tâm linh.
Ngoài những sự tưởng tượng huyền bí, déjà vu đã đặt ra một trở ngại khác cho các nhà nghiên cứu. Trải nghiệm này thường chỉ kéo dài vài giây và không có dấu hiệu nào cho thấy nó sắp xảy ra, khiến việc nghiên cứu trở nên cực kỳ khó khăn. Phần lớn thông tin về déjà vu được thu thập từ các cuộc khảo sát.
Từ tất cả các nghiên cứu này, Alan Brown đã thu thập được một số phát hiện cơ bản về hiện tượng déjà vu.
Ví dụ, Alan Brown đã xác định rằng khoảng 2/3 số người trải qua déjà vu ít nhất một lần trong đời. Ông cũng chỉ ra rằng yếu tố kích hoạt phổ biến nhất của déjà vu là một tình huống hoặc địa điểm, tiếp theo là một cuộc trò chuyện.
Ông cũng báo cáo về sự gợi ý trong suốt một thế kỷ hoặc lâu hơn trong các tài liệu y học về mối liên hệ có thể có giữa déjà vu và một số loại hoạt động co giật trong não.
Bài đánh giá của Alan Brown đã đưa chủ đề déjà vu vào lãnh vực khoa học chính thống hơn, khi được công bố trên một tạp chí khoa học mà các nhà khoa học về nhận thức thường đọc, và cả trong một cuốn sách dành cho các nhà khoa học. Công việc của ông đã tạo điều kiện cho các nhà khoa học thực hiện các thí nghiệm để khám phá déjà vu.
Thử nghiệm déjà vu trong phòng thí nghiệm tâm lý
Với sự tiên phong của Alan Brown, một nhóm nghiên cứu do Giáo sư tâm lý học nhận thức Anne Cleary (tại Đại học Bang Colorado, Mỹ) dẫn đầu đã tiến hành các thí nghiệm nhằm kiểm tra các giả thuyết về cơ chế của déjà vu.
Nhóm của Giáo sư Anne Cleary đã khám phá một giả thuyết đã tồn tại gần một thế kỷ, đề cập đến việc déjà vu có thể xuất hiện khi có sự tương đồng không gian giữa hiện tại và một cảnh chưa được gọi tên trong trí nhớ của bạn. Điều này được biết đến như là giả thuyết về sự quen thuộc trong Tâm lý học Gestalt.
Ví dụ, bạn có thể cảm thấy quen thuộc khi đi qua một trạm điều dưỡng trong bệnh viện trên đường đến thăm một người bạn đang ốm. Dù bạn chưa từng đặt chân đến đó trước đây, nhưng bạn có cảm giác như đã từng trải qua điều này.
Nguyên nhân cơ bản cho trải nghiệm déjà vu này có thể là bố cục của khung cảnh, bao gồm vị trí của đồ nội thất và các vật phẩm cụ thể trong không gian, và chúng có bố cục giống như một cảnh khác mà bạn đã trải qua trong quá khứ.
Có thể cảm thấy sự giống nhau giữa bố trí của trạm điều dưỡng - từ đồ đạc cho đến cách chúng kết nối với góc của hành lang - và sự sắp xếp của một bộ bàn chào mừng trong hành lang tại lối vào một sự kiện của trường mà bạn đã tham dự một năm trước đó.
Theo giả thuyết về sự quen thuộc của Gestalt, nếu tình huống trước đó với bố cục tương tự không xuất hiện trong tâm trí, bạn có thể chỉ cảm nhận mạnh mẽ sự quen thuộc đối với tình huống hiện tại.
Để khám phá ý tưởng này trong phòng thí nghiệm, một nhóm các nhà khoa học đã sử dụng công nghệ thực tế ảo để đưa mọi người vào những tình huống cụ thể. Nhờ đó, các nhà nghiên cứu có thể tưởng tượng được môi trường mà các thí nghiệm tham gia đã trải qua.
Theo dự đoán, déjà vu có thể xảy ra nhiều hơn khi mọi người ở trong một cảnh với cùng sự sắp xếp không gian như một cảnh trước đó mà họ đã trải qua nhưng không nhớ ra.
Nghiên cứu này gợi ý rằng một yếu tố có thể góp phần tạo nên déjà vu là sự tương đồng không gian giữa một cảnh mới và một cảnh trong trí nhớ mà hiện tại không được ghi nhớ một cách có ý thức.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là sự tương đồng không gian là nguyên nhân duy nhất của déjà vu. Có thể có nhiều yếu tố khác góp phần làm cho một cảnh hoặc tình huống trở nên quen thuộc. Nhiều nghiên cứu đang được tiến hành để khám phá thêm các yếu tố có thể gây ra hiện tượng này.
Thuật ngữ tiếng Pháp déjà vu được đặt ra từ năm 1876 bởi nhà triết học và tâm thần học Pháp Émile Boirac. Theo các nhà nghiên cứu, con người đã trải qua hiện tượng này từ rất lâu trước khi nó được đặt tên.
Qua nhiều thế kỷ, con người đã đưa déjà vu vào nhiều lĩnh vực khác nhau. Sigmund Freud hiểu déjà vu như một biểu hiện của những mong muốn bị kìm nén. Carl Jung liên kết trải nghiệm này với vô thức tập thể. Plato thấy nó như là một dấu hiệu về kiếp trước. Và trong tưởng tượng hiện đại, déjà vu được coi là hậu quả của sự cố trong Ma trận...
Dù vẫn chưa có ai tìm ra nguyên nhân chính xác của déjà vu, nhưng làm ơn là khoa học đã bắt đầu nghiên cứu nghiêm túc về hiện tượng kỳ lạ này.
'Tôi tin rằng việc nghiên cứu về déjà vu sẽ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về các quá trình liên quan đến trí nhớ ở mức độ tổng quát hơn là chỉ tập trung vào việc giải thích déjà vu' - Anne Cleary, Giáo sư tâm lý học nhận thức và nghiên cứu viên trí nhớ tại Đại học Colorado, Mỹ, nhấn mạnh.
Tham khảo: The Conversation, Discover Magazine
