Bí ẩn về nguồn gốc và sự hình thành của lịch vạn niên

Đừng bỏ lỡ cơ hội hiếm có để khám phá những bí mật ít biết về nguồn gốc của lịch vạn niên. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này.

Khám phá sâu hơn về lịch vạn niên, một khía cạnh quan trọng của văn hóa và lịch sử.

Tuy nhiên, nguồn gốc cơ sở hình thành lịch vạn niên chưa hẳn đã được mọi người hiểu đúng. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thêm thông tin chi tiết, giúp bạn nắm bắt vấn đề này một cách đầy đủ và chi tiết hơn.

Theo các tư liệu lịch sử, khoảng 3000 năm trước Công nguyên, mỗi khi một triều đại mới lên ngôi, vua thường ban hành một bộ lịch riêng để dân chúng sử dụng để tính năm tháng.

Không biết chính xác năm nào, nhưng được biết rằng cuốn Hoàng lịch cổ nhất được tìm thấy là cuốn 'Hoàng lịch' năm Bính Tuất, thuộc triều Đồng - Quang nhà Hậu Đường (926).

Trong cuốn lịch này, đã ghi rõ các mục theo lịch pháp thông thường, đồng thời cũng ghi rõ ngày thuộc trực nào và các việc nên làm, nên tránh trong từng ngày.

Từ thời nhà Hán đến nhà Thanh, có nhiều thuật thuyết khác nhau về nguồn gốc cũng như cách soạn thảo Lịch vạn niên, bởi lẽ quay vòng 60 năm của Lục Thập Hoa Giáp và 24 phương vị đã tạo ra hàng vạn tên các tinh thần và các loại hung tinh, cát tinh khác nhau.

Vua Khang Hy nhà Thanh (1662 - 1722) nhận thấy tình trạng lựa chọn ngày tốt xấu quá phức tạp, đã triệu tập các học giả hàng đầu của thời đại để thống nhất biện luận về các loại thần sát (cát tinh, hung tinh), sau đó soạn thành cuốn lịch thư có tên là 'Tinh lịch khảo nguyên'. Cuốn lịch này được sử dụng làm cơ sở để soạn lịch hàng năm, đồng thời loại bỏ các phương pháp tạp thuật vô căn cứ.

Dưới thời vua Càn Long nhà Thanh (1736 - 1795), ông ra lệnh cho một nhóm học giả của mình biên soạn cuốn 'Hiệp kỷ biện phương thư', nhằm bổ sung cho Tinh lịch khảo nguyên để hoàn thiện hơn.

Hiệp kỷ biện phương thư là một lời phê phán về những quan niệm sai lầm đang lưu truyền trong xã hội, đồng thời sửa chữa những lỗi trong Lịch thư của Tòa Khâm Thiên giám.

Trong triều Đạo Quang nhà Thanh (1821 - 1849), xuất hiện cuốn 'Trạch cát hội yếu' do Diêu - Thừa - Dư soạn, gồm 4 quyển với nội dung súc tích và đầy đủ, bao gồm những phần cơ bản của 'Hiệp kỷ biện phương thư'.

Có thể nói Tinh lịch khảo nguyên, Hiệp kỷ biện phương thư và Trạch cát hội yếu là tiền thân của Lịch vạn niên Trung Quốc.

Lịch vạn niên của các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới cũng không tránh khỏi ảnh hưởng từ lịch của Trung Quốc.

Cuốn sách 'Hiệp kỷ biện phương thư' được xem như là tác phẩm Hoàng lịch thông thư hoàn hảo và phổ biến nhất trong quá trình hình thành Lịch vạn niên. Đây là một công trình khổng lồ, gồm 36 tập, được sử dụng làm cơ sở để tòa Khâm Thiên giám biên soạn lịch hàng năm.

Tuy nhiên, vào thời kỳ của Hiệp kỷ biện phương thư, xã hội vẫn đang trong giai đoạn nghèo nàn, phương tiện in ấn chưa được phát triển nên việc phân phát Hoàng lịch với số lượng hạn chế, đến tay nhân dân rất chậm, nhiều nơi phải tự khắc in lại, dẫn đến việc lịch hàng năm dễ trở nên lỗi thời hoặc không còn sử dụng được sau một thời gian ngắn.

Điều này là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự hình thành của Lịch vạn niên dùng cho nhiều năm sau này.

Tương tự như Trung Quốc, ngay từ thời xa xưa, Lịch đã giữ một vai trò cực kỳ quan trọng trong tiềm thức của người Việt.

Không chỉ ở Trung Quốc mà ở Việt Nam cũng có lễ ban lịch hàng năm, hay còn gọi là Ban Sóc, diễn ra với sự trang trọng.

Xuyên suốt các thời kỳ phong kiến, mặc dù các cơ quan làm lịch đã trải qua nhiều sự thay đổi, nhưng vẫn được tổ chức rất cẩn thận. Các cơ quan này không chỉ đảm nhận việc làm lịch mà còn có trách nhiệm dự báo thời tiết, quan sát thiên văn và trình bày báo cáo cho vua.

Cuốn Lịch vạn niên với thiết kế đầy đủ và chi tiết nhất đã được ban hành dưới triều Nguyễn (1802 - 1945), mang tên 'Ngọc hạp thông thư'.

Ngoài ra, cuốn 'Tăng bổ tuyển trạch thông thư quảng ngọc hạp kỷ' cũng được sử dụng phổ biến ở nhiều địa phương.

Dưới thời Gia Long, Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức, hai cuốn Lịch vạn niên phổ biến nhất là 'Khâm định Vạn niên thư' và 'Đại Nam Hiệp kỷ lịch'.

Từ thời Thành Thái (1900) trở đi, cả triều đình và nhân dân đã sử dụng những cuốn lịch có tính pháp định, do toà Khâm thiên giám soạn, trình lên nhà Vua và phân phát cho thần dân hàng năm.

Theo thời gian, cùng với sự tiến bộ của khoa học và sự hiểu biết ngày càng cao của con người, Lịch vạn niên được thiết kế và ban hành nhiều hơn, với nhiều mẫu mã đa dạng và thu hút từ nhiều nhà xuất bản khác nhau.

Tùy theo nhu cầu sử dụng, mỗi gia đình hoặc cá nhân đều có thể chọn cho mình một cuốn Lịch phù hợp.

Ứng dụng Lịch vạn niên trên điện thoại và máy tính cá nhân ngày càng trở nên phổ biến và được người dùng ưa chuộng vì tính tiện ích của chúng.