Bí Danh Và Những Giá Trị Ẩn Giấu

Phụ nữ bị thiệt hại như thế nào khi phải dành thời gian để làm việc thay vì phát triển bản thân hoặc tạo ra sản phẩm có giá trị cao hơn?

Trong những dịp kỷ niệm như Ngày Phụ nữ 20-10 hoặc Ngày Quốc tế Phụ nữ 8-3, nam giới thường tự đắn đo về việc giúp đỡ phụ nữ với các công việc nhà như rửa chén, quét nhà và chăm sóc con cái. Nhưng nếu tất cả phụ nữ đều đình công một ngày, không thực hiện bất kỳ công việc chăm sóc nào, thì điều gì sẽ xảy ra?

Hàng triệu phụ nữ, đại diện cho nhiều nghề nghiệp khác nhau như nông dân, giáo viên, bác sĩ, nhà khoa học, kỹ sư,... phải bỏ lỡ cơ hội gì khi họ phải dành thời gian cho công việc chăm sóc thay vì phát triển bản thân hoặc tạo ra sản phẩm có giá trị cao hơn?

Vấn đề này không hề đơn giản nhưng đủ để thấy rằng: thời gian phụ nữ dành cho các công việc chăm sóc mà không nhận được bất kỳ sự trả công nào đang khiến họ trở nên 'nghèo' về thời gian, làm họ mất cơ hội để giải trí, chăm sóc bản thân và phát triển bản thân hoặc thăng tiến trong sự nghiệp.

Nếu tất cả phụ nữ quyết định đình công...

Công việc nhà không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội thể hiện tình yêu và quan tâm, là một phần quan trọng của cuộc sống gia đình.

Theo thống kê từ cuộc điều tra về lao động và việc làm tại Việt Nam vào năm 2021, phụ nữ dành nhiều thời gian hơn gấp đôi nam giới cho công việc nhà (20,2 giờ so với 10,7 giờ mỗi tuần). Thậm chí, có đến 1/5 nam giới không dành thời gian nào để giúp việc nhà.

Vì vậy, nếu tình huống phụ nữ quyết định đình công công việc nhà xảy ra, sẽ gây ra rắc rối lớn. Lần đầu tiên, 1/5 nam giới chưa từng tham gia công việc nhà sẽ phải tự làm mọi thứ, từ việc đón con, đi mua thực phẩm đến việc giặt giũ và chăm sóc gia đình.

Điều này hoàn toàn không phải là câu chuyện tự nhiên. Nếu không có áp đặt bổn phận phụ nữ phải làm việc nhà và chăm sóc gia đình, họ sẽ có nhiều cơ hội hơn để tham gia vào các hoạt động kinh tế khác mang lại giá trị hơn.

Một vấn đề khác: nếu phải thuê người làm việc nhà (do phụ nữ đã đình công), điều này tạo ra giao dịch kinh tế. Nhưng nếu không thuê dịch vụ, công việc nhà sẽ không được công nhận là có giá trị - nó được xem là trách nhiệm cá nhân mà trước đây chưa được công nhận hoặc đo lường đầy đủ về giá trị kinh tế mà phụ nữ mang lại cho xã hội.

Tóm lại, trước đây đã tồn tại một nghịch lý khi gán nhãn 'bổn phận chăm sóc' cho những công việc nhà không được công nhận mà phụ nữ chủ yếu thực hiện, điều này dẫn đến việc bổn phận này bị xem là không có giá trị. Và, việc đặt nhãn 'bổn phận' này đã khiến cho việc tính toán thống kê ở cấp quốc gia bỏ qua một yếu tố: thời gian mà phụ nữ dành hàng tuần cho công việc nhà, với con số lên đến hơn 20 giờ, trở nên vô hình và không được chú ý.

Đối với phụ nữ, việc luôn được liên kết với những từ ngữ lịch sự và danh hiệu hoàn hảo, tạo ra một hình ảnh lý tưởng về việc đảm đang, làm việc hiệu quả cả trong công việc ngoài xã hội và công việc trong gia đình, điều này khiến phụ nữ và cả xã hội cảm thấy rằng họ phải liên tục gắn bó với công việc chăm sóc. Trong nhiều năm, công việc này đã được bỏ qua hoặc ít được chú ý đến trong tâm trí của cả nam giới và phụ nữ, kể cả trong các thống kê về việc làm và lao động.

Bài toán về việc nhà và giá trị kinh tế

Nhưng trong những năm gần đây, các số liệu thống kê về việc làm trên toàn cầu đã bắt đầu tính toán thời gian mà phụ nữ dành cho công việc nhà và sau đó đánh giá giá trị kinh tế của các hoạt động này.

Trong năm 2022, Oxfam đã tiến hành đánh giá quy mô toàn cầu và ước lượng rằng, nếu chuyển đổi thành tiền, việc chăm sóc không được trả lương mà phụ nữ từ 15 tuổi trở lên thực hiện trên toàn cầu có giá trị ít nhất là 10,8 nghìn tỉ đô la mỗi năm (Báo cáo về Công việc chăm sóc không có hoặc có mức lương thấp và cuộc khủng hoảng bất bình đẳng toàn cầu).

Mặc dù chỉ dựa trên mức lương tối thiểu chứ chưa phải là mức lương đủ sống (vì chưa có đủ dữ liệu về mức lương đủ sống ở các quốc gia khác nhau trên thế giới), ước tính này cũng thể hiện một con số khổng lồ về đóng góp ngoài công việc chính của phụ nữ. Theo đánh giá của Oxfam, những đóng góp không được công nhận này có giá trị gấp ba lần ngành công nghệ.

Khủng hoảng về chăm sóc đang đến gần

Yêu cầu phụ nữ phải thành thạo trong công việc nội trợ nhưng ít ai công nhận giá trị kinh tế của các hoạt động chăm sóc của họ không chỉ là bất công về cách nhìn nhận và đánh giá khả năng tạo ra giá trị của phụ nữ, mà còn làm mất đi cơ hội công bằng cho họ.

Vì phụ nữ thường bị thiếu thời gian, khoảng cách giữa nam và nữ về thu nhập, cơ hội học hành, thăng tiến và tham gia vào các hoạt động xã hội vẫn tồn tại (không kể đến các định kiến giới và phân biệt xử sự khác). 

Một trong những minh chứng của Giáo sư Claudia Goldin, người đoạt giải Nobel Kinh tế năm nay, là sự khác biệt về thu nhập giữa nam và nữ khi bắt đầu sự nghiệp không đáng kể. Tuy nhiên, sau khi có con, thu nhập của phụ nữ giảm xuống so với nam giới và không thể tăng lên với tốc độ như nam giới, bất kể phụ nữ có nỗ lực, có trình độ học vấn và nghề nghiệp như nam giới.

Ở Việt Nam, đã có nghiên cứu chỉ ra rằng việc sinh thêm con ảnh hưởng đến thời gian phụ nữ tham gia thị trường lao động. Đối với nhóm phụ nữ từ 21-35 tuổi, việc sinh thêm con làm giảm mức độ tham gia vào thị trường lao động của họ lên đến 10,2 điểm phần trăm. 

Thị trường dịch vụ chăm sóc ngày càng trở nên đắt đỏ, gánh nặng kép của việc thành thạo công việc nội trợ và trách nhiệm chăm sóc trở nên quá nặng nề, kèm theo áp lực từ cuộc sống kinh tế, đã làm cho phụ nữ ở nhiều quốc gia (bao gồm cả Việt Nam) dần dần không dám sinh thêm con - đủ để thay thế dân số nữa.

Rõ ràng, tác động của việc phụ nữ làm việc nhà đã lan rộng ra xã hội, từ hàng nghìn tỉ đô la đến việc xã hội có thêm nguồn nhân lực mới hay không. Và càng thiếu nguồn lao động thì thị trường dịch vụ chăm sóc, làm việc nhà càng trở nên thiếu hụt và đắt đỏ. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn gánh nặng đè lên phụ nữ.

Để giải quyết vấn đề này, các báo cáo quốc tế đều khuyến nghị các quốc gia bắt đầu từ những biện pháp nhỏ cho phụ nữ: xây dựng các hệ thống dịch vụ công, cơ sở hạ tầng công cộng phục vụ chăm sóc y tế, giáo dục, chăm sóc người già, trẻ em và thiết kế chính sách nghỉ thai sản cho nam giới để hỗ trợ phụ nữ trong việc chăm sóc trẻ nhỏ.

Tuy nhiên, không có bất kỳ hạ tầng quốc gia nào có thể thay thế được hàng loạt công việc như rửa chén, quét nhà và nấu ăn. Điều này yêu cầu thay đổi quá trình 'xã hội hóa' nam giới và nữ giới từ khi họ còn nhỏ - tức là, giáo dục để thay đổi quan niệm, để công việc nhà không còn chỉ là trách nhiệm của phụ nữ.

Căn nguyên của bất bình đẳng trên thị trường lao động đối với phụ nữ cũng xuất phát từ kỳ vọng về việc phụ nữ phải chăm sóc, một kỳ vọng liên tục được thừa nhận và củng cố thông qua các chuẩn mực xã hội, các chiến dịch tôn vinh vai trò ba đảm, giỏi việc nước đảm việc nhà.

Nếu trong quá khứ chúng ta không ngừng tuyên truyền về trách nhiệm chăm sóc của phụ nữ, từ thời kỳ lịch sử đến hiện đại, thì bây giờ là lúc chúng ta phải làm điều tương tự với nam giới - chia sẻ gánh nặng công việc nhà với phụ nữ, loại bỏ tư duy cổ hủ về hình mẫu đàn ông 'không làm những công việc nhỏ nhoi'.