Bia thánh tiên sĩ Văn Miếu Thăng Long

Buzz

Nội dung bài viết

Lịch sử

Di sản

Chú thích

Liên kết bên ngoài

Xem thêm

Đọc tóm tắt

- Bia thánh tiên sĩ khoa thi nho học năm Nhâm Tuất (1443) niên hiệu Đại Bảo thứ 3 là bia thánh tiên sĩ đầu tiên của Việt Nam.
- Bia thánh tiên sĩ Văn Miếu Thăng Long là các bia đá ghi tên người đỗ thánh tiên sĩ các khoa thi thời Lê sơ, Mạc và Lê trung hưng.
- UNESCO công nhận các bia đá này là Di sản tư liệu thế giới vào năm 2010.
- Có 82 bia thánh tiên sĩ còn lại tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám, ghi danh 1304 vị tiến sĩ Nho học.
- Nhà Nguyễn bắt đầu dựng bia thánh tiên sĩ tại Văn Thánh Miếu Huế từ năm 1822.

Bia thánh tiên sĩ khoa thi nho học năm Nhâm Tuất (1443) niên hiệu Đại Bảo thứ 3, là bia thánh tiên sĩ đầu tiên của Việt Nam.

Bia thánh tiên sĩ Văn Miếu Thăng Long, hay bia thánh tiên sĩ Văn Miếu-Quốc Tử Giám là các bia đá ghi tên những người đỗ thánh tiên sĩ các khoa thi thời Lê sơ, thời Mạc và thời Lê trung hưng (1442-1779) tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội, Việt Nam. Các bia đá này đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới thuộc Chương trình Ký ức Thế giới vào ngày 9/3/2010, tại Macau, Trung Quốc. Sau Mộc bản triều Nguyễn, Bia thánh tiên sĩ Văn Miếu là di sản tư liệu thứ hai của Việt Nam được đưa vào danh mục Di sản tư liệu thế giới.

Lịch sử

Các bia thánh tiên sĩ Văn Miếu Thăng Long được dựng trong thời gian gần 300 năm (từ năm 1484 (niên hiệu Hồng Đức thứ 15) đến năm 1780 (niên hiệu Cảnh Hưng thứ 41), khắc các bài văn bia đề danh thánh tiên sĩ Nho học Việt Nam của các khoa thi Đình từ năm 1442 (niên hiệu Đại Bảo thứ 3) đến năm 1779 (niên hiệu Cảnh Hưng thứ 40). Trong thời gian đó, có 124 khoa thi với 30 khoa thi không được dựng bia và 91 khoa thi được dựng bia nên số lượng bia đầy đủ ở đây phải là 91 tấm bia. Tuy nhiên, do biến thiên của lịch sử mà đến nay chỉ còn 82 tấm bia thánh tiên sĩ, 9 tấm bia đã bị mất. Theo sách Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn viết năm 1776 thì lúc đó có 124 khoa thi thánh tiên sĩ nhưng nay chỉ còn 82 bia. Như vậy 42 khoa thi có bao nhiêu khoa không được dựng bia, bao nhiêu khoa có dựng nhưng đã mất? Theo Đại Việt sử ký toàn thư thì 9 khoa thi những năm 1469, 1472, 1484, 1490,1493, 1499, 1505, 1508 và 1634 đều được dựng bia nhưng nay không thấy có.

Năm 1484, với chủ trương tôn vinh Nho học và tôn vinh bậc tri thức Nho học đỗ đại khoa, vua Lê Thánh Tông đã cho dựng các tấm bia thánh tiên sĩ đầu tiên tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám cho các khoa thi Đình các năm trước đó của nhà Hậu Lê, 7 bia đầu tiên, được dựng năm này. Trong số 7 bia thánh tiên sĩ đầu tiên, thì 2 bia đầu được lập cho hai khoa thi Đình, được lấy làm đại diện, của các triều vua trước, là khoa thi năm 1442 và khoa thi năm 1448, được Lê Thánh Tông cử Trực học sĩ Hàn Lâm Quách Đình Bảo phụ trách xây dựng văn bia, cùng hai vị Đông Các đại học sĩ (sau này cũng là 2 phó soái Tao đàn Nhị thập bát Tú) là: Thân Nhân Trung và Đỗ Nhuận soạn các bài văn bia, và được dựng riêng trong hai bi đình Tả vu, Hữu vu. Số lượng bia thánh tiên sĩ được dựng vào thời đại nhà Lê sơ gồm 12 bia thánh tiên sĩ đầu tiên, cho các khoa thi từ năm 1442 đến năm 1514 (bia thánh tiên sĩ khoa thi năm 1514 được dựng năm 1521). Những người soạn nội dung văn bia đều là các danh nho bậc nhất đương thời của Đại Việt, như các thánh tiên sĩ: Thân Nhân Trung, Đỗ Nhuận, Đào Cử, Đàm Văn Lễ, Lê Ngạn Tuấn, Nguyễn Đôn Phục, Nguyễn Trùng Xác, Lưu Hưng Hiếu, Lê Trung, Vũ Duệ, Vũ Công Dự...

Nhà Mạc do điều kiện đang tiến hành nội chiến với nhà Lê Trung hưng, nên chỉ dựng được 2 bia thánh tiên sĩ tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám, mặc dù tổ chức được khá nhiều kỳ thi thánh tiên sĩ Nho học, đó là bia thánh tiên sĩ cho khoa thi năm 1529 (niên hiệu Minh Đức thứ 3), khoa thi đầu tiên của triều Mạc Thái Tổ, và bia thánh tiên sĩ cho khoa thi năm 1518 (niên hiệu Quang Thiệu thứ 3 thuộc triều đại Lê sơ, được dựng năm 1536). Như vậy, trong suốt thời kỳ nhà Mạc nắm giữ kinh thành Thăng Long, với 22 khoa thi Đình được tổ chức, nhưng chỉ có duy nhất một khoa thi thánh tiên sĩ nhà Mạc được dựng bia tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám.

Sang triều đại Lê Trung hưng, các kỳ thi thánh tiên sĩ Nho học được khôi phục ngay từ thời triều vua Lê Trung Tông khi đang còn đóng đô ở Thanh Hóa và chưa chiếm lại được Thăng Long, với khoa thi Điện (thi Đình) đầu tiên là khoa thi Chế khoa năm 1554. Sau khi chiếm lại được Thăng Long năm 1592, các kỳ thi Đình được tổ chức đều đặn hơn. Nhưng cũng phải đến năm 1653 (niên hiệu Thịnh Đức thứ nhất), thì nhà Lê Trung hưng mới tiến hành một đợt dựng bia thánh tiên sĩ lớn nhất tại Văn Miếu Thăng Long, Thượng thư Bộ Lễ Dương Trí Trạch được giao tổ chức dựng 25 bia thánh tiên sĩ từ khoa thi năm 1554 đến khoa thi năm 1652.

Sau đó, tới năm 1717 (niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ 13), mới lại có đợt dựng bia lớn thứ 2 trong triều đại nhà Lê Trung hưng (do Thám hoa Nguyễn Quý Đức chủ trì), với 21 bia thánh tiên sĩ cho các khoa thi từ năm 1656 đến khoa thi năm 1715. Với hai đợt dựng bia thánh tiên sĩ lớn, sau đó là các lần dựng bia thường xuyên sau mỗi khoa thi (trung bình cứ 1 đến 4 năm sau mỗi khoa lại tiến hành dựng bia thánh tiên sĩ cho khoa thi ngay trước đó, một số khoa dựng bia ngay trong năm thi Đình) cho tới bia thánh tiên sĩ cuối cùng cho khoa thi năm 1779, nhà Lê trung hưng đã dựng phần lớn bia thánh tiên sĩ (68).

Sang triều đại nhà Tây Sơn (không tổ chức thi thánh tiên sĩ Nho học) và đặc biệt là nhà Nguyễn, kinh đô được chuyển vào Phú Xuân-Huế, Văn Miếu Thăng Long không còn là văn miếu quốc gia nữa nên các bia thánh tiên sĩ không còn được dựng tại đây. Nhà Nguyễn bắt đầu cho dựng bia thánh tiên sĩ tại Văn Thánh Miếu Huế từ khoa thi năm 1822.

Trong năm 1805, vua Gia Long đã cho xây dựng Khuê Văn Các thêm vào. Khuê Văn Các bao gồm hai tầng, tám mái, tầng dưới là bốn trụ gạch và tầng trên là kiến trúc gỗ, với bốn cửa sổ tròn trên bốn mặt, tượng trưng cho hình ảnh sao Khuê sáng rực. Hai bên vào qua hai cổng Bí Văn và Súc Văn. Khuê Văn Các là nơi tổ chức các buổi bình thơ của các sĩ tử.

Không có số liệu chính thức về số lượng tiến sĩ được ghi trên các bia này, các nguồn khác nhau cho biết khoảng từ 1.303 đến 1.323 tiến sĩ, trong đó có 18 trạng nguyên, 21 bảng nhãn và 33 thám hoa. Tuy nhiên, 82 bia còn lại có thể không đầy đủ và không ghi hết tên các vị tiến sĩ thời đó.

Di sản

Với ba đợt dựng bia lớn vào năm 1484 (7 bia), 1653 (27 bia), 1717 (19 bia), xen kẽ các đợt dựng bia thường xuyên vào cuối các triều đại Lê sơ và Lê trung hưng, tổng cộng có 82 bia tiến sĩ tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám (bao gồm: 13 bia của triều đại nhà Lê sơ, 1 bia của triều đại nhà Mạc, 68 bia của triều đại nhà Lê trung hưng), ghi danh vị trí và nguồn gốc của 1304 vị tiến sĩ Nho học (trong đó có Trịnh Thiết Trường, Nguyễn Nguyên Chẩn và Nguyễn Nhân Bị đã đỗ tiến sĩ hai lần).

Vườn bia tiến sĩ Văn Miếu-Quốc Tử Giám (nhìn từ phía Khuê Văn Các vào)

Di sản tư liệu thế giới
Mộc bản triều Nguyễn
Khu bảo tồn sinh quyển thế giới
Di sản thế giới
Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại
Di sản thế giới tại Việt Nam

Chú thích

Liên kết bên ngoài

Bài Văn bia đề danh Tiến sĩ Việt Nam trên Tạp chí Hán Nôm số 4(71) năm 2005 của Trịnh Khắc Mạnh
Văn khắc bia tiến sĩ Văn miếu Việt Nam
Văn khắc bia Văn miếu Thăng Long-Hà Nội

Theovi.wikipedia.org

Copy link

Các câu hỏi thường gặp

Bia thánh tiên sĩ Văn Miếu có ý nghĩa lịch sử gì đối với nền giáo dục Việt Nam?

Bia thánh tiên sĩ Văn Miếu không chỉ ghi danh các tiến sĩ Nho học mà còn là biểu tượng của sự tôn vinh tri thức và văn hóa giáo dục trong lịch sử Việt Nam, khẳng định vị trí của Nho học trong xã hội.

Tại sao bia thánh tiên sĩ Văn Miếu được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới?

Bia thánh tiên sĩ Văn Miếu được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới vì nó chứa đựng giá trị văn hóa, lịch sử và giáo dục lớn lao, phản ánh truyền thống học thuật và trí thức của dân tộc Việt Nam.

Số lượng bia thánh tiên sĩ còn lại hiện nay là bao nhiêu và điều gì đã xảy ra với các bia đã mất?

Hiện nay, chỉ còn 82 bia thánh tiên sĩ, do nhiều lý do lịch sử, 9 bia đã mất. Các bia này là những tài liệu quý giá nhưng đã bị thiệt hại qua thời gian và chiến tranh.

Các bia thánh tiên sĩ được dựng trong thời gian nào và ai là người chủ trì việc dựng bia?

Các bia thánh tiên sĩ được dựng từ năm 1484 đến 1780, do vua Lê Thánh Tông và các danh nho như Trực học sĩ Hàn Lâm Quách Đình Bảo chủ trì, nhằm tôn vinh các kỳ thi Nho học.

Có bao nhiêu khoa thi được ghi danh trên các bia thánh tiên sĩ tại Văn Miếu và ý nghĩa của điều này?

Có tổng cộng 124 khoa thi được ghi danh trên các bia thánh tiên sĩ, điều này thể hiện sự phát triển mạnh mẽ của nền giáo dục và tôn vinh những người có công trong việc phát triển tri thức.

Nội dung từ Mytour nhằm chăm sóc khách hàng và khuyến khích du lịch, chúng tôi không chịu trách nhiệm và không áp dụng cho mục đích khác.

Nếu bài viết sai sót hoặc không phù hợp, vui lòng liên hệ qua email: [email protected]