Biển Chết

Biển Chết (tiếng Ả Rập: البحر الميت, tiếng Hebrew: ים המלח) là một hồ nước mặn nằm giữa Bờ Tây, Israel và Jordan trong thung lũng Jordan. Hồ này, bị bao quanh bởi các dãy núi, được coi là nơi có độ mặn cao nhất trên hành tinh.

Biển Chết có chiều dài 76 km, rộng nhất 18 km và sâu nhất 400 m, với bề mặt nằm ở độ sâu 417,5 m dưới mực nước biển (theo số liệu năm 2005).

Biển Chết đã thu hút du khách từ khu vực Địa Trung Hải suốt hàng nghìn năm. Nơi đây từng là điểm dừng chân của Vua David, là nơi nghỉ dưỡng nổi tiếng của Herod Đại đế, và cung cấp các sản phẩm như nhựa thơm cho ướp xác của người Ai Cập và bồ tạt dùng làm phân bón.

Đặt tên

Trong tiếng Hebrew, Biển Chết được gọi là Yam ha-Melah – tức là 'biển muối' hoặc Yam ha-Mavet – có nghĩa là 'biển chết'. Trước đây, nó còn được biết đến với các tên gọi như 'biển Đông' hoặc 'biển Arava'. Trong tiếng Ả Rập, Biển Chết được gọi là Al Bahr al Mayyit – tức là 'biển Chết' – hoặc ít phổ biến hơn là Bahr Lūṭ – 'biển của Lot'. Tên gọi theo tiếng Ả Rập khác là 'biển Zoar', theo tên của khu vực gần đó. Người Hy Lạp gọi Biển Chết là 'hồ Asphaltites'.

Khám phá tự nhiên

Biển Chết nằm trong hệ thống đứt gãy Biển Chết, thuộc vết nứt dài trên bề mặt Trái Đất gọi là Đại Thung Lũng. Đại Thung Lũng kéo dài 6.000 km từ dãy núi Taurus ở Thổ Nhĩ Kỳ đến thung lũng Zambezi ở miền nam châu Phi. Hệ thống này hình thành từ thời kỳ Miocen (5,3-23 triệu năm trước) do sự dịch chuyển của đĩa kiến tạo Arabia về phía bắc và sau đó là về phía đông khỏi châu Phi.

Khoảng 3 triệu năm trước, khu vực hiện nay là thung lũng sông Jordan, Biển Chết và Wadi Arabah/Nahal Arava thường xuyên bị ngập nước từ Địa Trung Hải. Nước đã hình thành một vịnh hẹp và quanh co, thông ra biển qua thung lũng Jezreel. Các trận lụt trong thung lũng này đã thay đổi theo khí hậu trong thời gian dài. Hồ bị đứt gãy Biển Chết chiếm giữ, được gọi là 'hồ Sodom', đã tạo ra các lớp muối trầm tích dày tới 3 km.

Theo các nhà địa chất, khoảng 2 triệu năm trước, các khu vực giữa Đại Thung Lũng và Địa Trung Hải đã nâng cao đến mức đại dương không còn khả năng làm ngập úng nữa. Do đó, một vịnh dài đã chuyển thành hồ dài.

Hồ thời tiền sử này được gọi là 'hồ Gomorrah'. Hồ Gomorrah từng là hồ nước ngọt hoặc nước lợ, kéo dài ít nhất 80 km về phía nam của vị trí hiện tại của Biển Chết và 100 km về phía bắc, vượt qua cả khu vực đất lún Hula hiện tại. Khi khí hậu trở nên khô hơn, hồ Samra co lại và trở nên mặn hơn. Hồ lớn chứa nước mặn trước Biển Chết được gọi là 'hồ Lisan'.

Trong thời kỳ tiền sử, một lượng lớn trầm tích đã tích tụ dưới đáy hồ Gomorrah. Các trầm tích này nặng hơn muối và đã ép các lớp muối trồi lên trên, hình thành nên bán đảo Lisan và đỉnh Sedom (ở phía tây nam của hồ). Các nhà địa chất giải thích hiện tượng này giống như kiểu thùng bùn, nơi các tảng đá phẳng lớn xếp chồng và ép bùn lên trên theo các vách của thùng. Khi đáy Biển Chết tiếp tục tụt xuống sâu hơn do các lực kiến tạo, các đỉnh núi chứa muối ở Lisan và đỉnh Sedom đã nằm trên các vách đá cao. (Xem các đồi muối)

Khoảng 23.000 đến 18.000 năm trước, thời kỳ khô hạn kéo dài khiến mức nước của hồ Lisan giảm xuống thấp hơn cả mức nước hiện tại của Biển Chết. Ở mức thấp nhất, bề mặt hồ đã nằm dưới cao độ 600 m so với mực nước biển.

Khoảng 12.000 năm trước, mức nước của hồ Lisan bắt đầu dâng lên. Vài nghìn năm sau, Biển Chết chỉ còn lại kích thước bằng khu vực lòng chảo phía bắc hiện tại của nó. Khu vực lòng chảo phía nam không tồn tại cho đến cuối thời Trung cổ.

Phần phía bắc của Biển Chết chỉ nhận khoảng 100 mm (4 inch) mưa mỗi năm, trong khi phần phía nam nhận ít hơn, chỉ khoảng 50 mm (2 inch). Tình trạng khô hạn ở Biển Chết là do ảnh hưởng chắn mưa của dãy núi Judea. Khu vực cao nguyên ở phía đông Biển Chết có lượng mưa nhiều hơn so với khu vực quanh biển.

Các dãy núi phía tây – dãy núi Judea – có độ dốc thấp hơn so với các dãy núi ở phía đông và cũng không cao bằng. Dọc theo phía đông nam của hồ là dãy đồi cao 210 m (700 ft) chứa muối, được gọi là 'đỉnh Sedom'.

Thành phần hóa học và tác động sức khỏe

Đến mùa đông năm 1978–1979, Biển Chết có hai lớp nước phân tầng khác biệt về nhiệt độ, tỷ trọng, niên đại và độ mặn. Lớp nước trên cùng, khoảng 35 m từ mặt nước, có độ mặn từ 30-40% và nhiệt độ từ 19 °C (66 °F) đến 37 °C (98 °F). Dưới lớp chuyển tiếp, nước biển có nhiệt độ ổn định khoảng 22 °C (72 °F) và bão hòa natri clorua (NaCl). Do nước gần đáy bão hòa, muối lắng đọng tại lớp đáy biển.

Từ đầu những năm 1960, lượng nước chảy vào Biển Chết từ sông Jordan đã giảm đáng kể do các dự án thủy lợi lớn và lượng mưa giảm. Vào năm 1975, lớp nước trên cùng của Biển Chết thậm chí còn mặn hơn lớp dưới. Tuy nhiên, lớp nước trên cùng vẫn nổi trên lớp dưới vì nó ấm hơn và nhẹ hơn. Khi lớp nước trên bị lạnh đến mức tỷ trọng lớn hơn lớp dưới, nước của Biển Chết đã trộn lẫn, biến hồ thành một khối nước đồng nhất. Kể từ đó, sự phân tầng đã được khôi phục.

Nước của Biển Chết chứa hàm lượng khoáng chất rất khác so với các đại dương, với khoảng 53% chloride magiê (MgCl₂), 37% chloride kali (KCl), và 8% chloride natri (NaCl, muối ăn), phần còn lại (khoảng 2%) là các nguyên tố khác.

Nồng độ ion SO₄ trong nước biển Chết rất thấp, trong khi ion brom đạt mức cao nhất so với các nguồn nước khác trên Trái Đất. Các ion chloride trong biển Chết chủ yếu trung hòa các ion calci. Trong khi NaCl chiếm khoảng 97% thành phần khoáng chất ở các biển khác và đại dương, thì tại Biển Chết, NaCl chỉ chiếm khoảng 12–18%. Nhiệt độ nước dao động từ 19 °C vào tháng Hai đến 31 °C vào tháng Tám.

Nước của Biển Chết chứa khoảng 21 loại khoáng chất, bao gồm magiê, calci, brom và kali. Trong số này, 12 loại không có mặt ở các biển hoặc đại dương khác. Một số khoáng chất được cho là giúp thư giãn, làm đẹp da, trị các vấn đề về da (như chàm, vảy nến, hắc lào, ghẻ lở và mụn), hỗ trợ tuần hoàn và giảm nhẹ bệnh thấp khớp cùng các rối loạn trao đổi chất. Nồng độ muối trong Biển Chết dao động khoảng 31,5%, cho phép người ta nổi dễ dàng nhờ vào sức nổi. Biển Chết tương tự như Hồ Muối Lớn (Great Salt Lake) ở Utah, Hoa Kỳ. Nước ở đây tạo cảm giác trơn và có thể gây kích ứng nếu lọt vào mắt.

Một đặc điểm đặc biệt của Biển Chết là sự phát tán nhựa đường. Từ các độ sâu của hồ, nhựa đường liên tục được phun ra dưới dạng các cục nhỏ màu đen. Sau những trận động đất, có thể xuất hiện các khối nhựa đường lớn như các ngôi nhà.

Khu vực Biển Chết đã trở thành trung tâm nghiên cứu sức khỏe và điều trị lớn vì nhiều lý do. Hàm lượng khoáng chất trong nước, tỷ lệ thấp của phấn hoa và chất gây dị ứng trong không khí, lượng bức xạ tia cực tím thấp và áp suất khí quyển cao ở độ sâu lớn có ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe. Ví dụ, những người có vấn đề về hệ hô hấp do bệnh xơ hóa u nang có thể cảm thấy cải thiện nhờ vào áp suất khí quyển cao.

Quần thể động thực vật

Biển Chết có tên gọi như vậy do độ mặn cực kỳ cao khiến cho cá và các sinh vật thủy sinh lớn không thể sống trong hồ. Tuy nhiên, một số vi khuẩn và nấm mốc nhỏ vẫn có thể tồn tại.

Khi cá từ sông Jordan vào Biển Chết, chúng sẽ chết rất nhanh chóng khi nước ngọt hòa trộn với nước biển cực kỳ mặn. Tuy nhiên, quá trình pha trộn này không xảy ra ngay lập tức, và đôi khi nước ngọt có thể nổi trên bề mặt Biển Chết trong một thời gian. Vì vậy, cá có thể sống tạm thời trong lớp nước trên cùng của Biển Chết trong vài ngày, mặc dù chúng không thể tồn tại trong nước biển Chết thực sự.

Trong thời gian ngập lụt, nồng độ muối của Biển Chết có thể giảm từ mức thông thường là 35% xuống 30% hoặc thấp hơn. Trong các mùa đông mưa nhiều, Biển Chết có thể tạm thời có sự sống. Ví dụ, vào năm 1980, sau một mùa đông mưa lớn, Biển Chết, vốn có màu xanh sẫm, đã chuyển sang màu đỏ. Các nghiên cứu của Đại học Hebron phát hiện ra rằng tảo Dunaliella xuất hiện nhiều trong nước. Tảo Dunaliella đã nuôi dưỡng các vi khuẩn ưa muối có chứa sắc tố đỏ carotenoid, khiến nước chuyển màu đỏ. Từ năm 1980 đến nay, Biển Chết đã khô hơn, và số lượng tảo cũng như vi khuẩn không còn nhiều như trước.

Các dãy núi xung quanh Biển Chết là nơi cư trú của nhiều loài động vật. Có thể thấy các con lạc đà, dê rừng, thỏ, chó rừng, cáo, và thậm chí báo hoa mai tại đây. Jordan và Israel đã thiết lập các khu bảo tồn quanh Biển Chết để bảo vệ động vật. Khu vực này cũng là nơi sinh sống của hàng trăm loài chim.

Ngày xưa, vùng châu thổ sông Jordan là một khu rừng nhiệt đới ngập nước với nhiều loại cây cọ và cói. Flavius Josephus đã mô tả Jericho là 'vùng đất màu mỡ nhất ở Judea'. Trong thời kỳ La Mã và Byzantin, nơi đây được phủ xanh bởi các loại cây như mía, lá móng, và sung dâu. Jericho còn nổi tiếng với sản phẩm nhựa cây linh sam, dùng để chế tạo nước hoa.

Vào thế kỷ 19, sự màu mỡ của Jericho đã trở thành một ký ức xa vắng.

Lịch sử loài người

Lịch sử của khu vực Biển Chết kéo dài về thời kỳ cổ đại. Phía bắc của Biển Chết là Jericho, thành phố cổ nhất còn người sinh sống liên tục trên thế giới. Có khả năng rằng tại bờ đông nam của Biển Chết từng tồn tại các đô thị đã bị tiêu diệt vào thời kỳ của Abraham, như Sodom và Gomorra cùng ba 'thành phố của Đồng bằng' khác. Vua David đã ẩn náu khỏi sự truy đuổi của Saul tại Ein Gedi, gần khu vực này.

Người Hy Lạp cổ đại đã gọi Biển Chết là 'hồ Asphaltites' vì sự hiện diện tự nhiên của nhựa đường. Aristotle đã đề cập đến vùng nước đặc biệt này trong các tác phẩm của ông. Trong thời kỳ Ai Cập, Nữ hoàng Cleopatra được cho là đã có quyền xây dựng các xưởng sản xuất mỹ phẩm và dược phẩm tại đây. Sau đó, người Nabatea phát hiện ra giá trị của bitum từ Biển Chết, điều này rất quan trọng đối với người Ai Cập để ướp xác.

Vua Herod Đại Đế, Giê-su và John Baptêm đều có mối liên hệ chặt chẽ với Biển Chết và khu vực xung quanh. Trong thời kỳ La Mã, các tín đồ Essenes đã định cư tại Qumran, nằm ở bờ bắc Biển Chết. Tại đây, họ đã khai thác các hang động trong núi đá macnơ mềm để lưu trữ thư viện của mình. Hai nghìn năm sau, thư viện này được phát hiện và được gọi là 'các cuốn sách Biển Chết'.

Vua Herod đã xây dựng nhiều cung điện dọc bờ tây Biển Chết, trong đó nổi tiếng nhất là Masada. Vào khoảng năm 66–70, một nhóm nhỏ người Do Thái cuồng tín đã phải đầu hàng trước sức mạnh của quân đoàn La Mã tại đây.

Sự tách biệt của khu vực đã thu hút các tu sĩ Chính thống giáo Hy Lạp từ thời kỳ Byzantin. Các tu viện như Saint George ở Wadi Kelt và Mar Saba trong sa mạc Judea đã trở thành các điểm hành hương quan trọng. Các bộ lạc Bedouin đã sống liên tục trong khu vực, và gần đây, các nhà thám hiểm và nhà khoa học đã đến đây để nghiên cứu khoáng chất và khí hậu độc đáo. Từ những năm 1960, du khách từ khắp nơi trên thế giới đã bắt đầu khám phá Biển Chết.

Vào nửa đầu thế kỷ 20, Biển Chết đã thu hút sự chú ý của các nhà công nghiệp hóa chất, những người nhận thấy rằng đây là nguồn tài nguyên tự nhiên phong phú chứa bồ tạt và brom.

Bảo vệ Biển Chết

Biển Chết hiện đang giảm nhanh chóng về diện tích. Mặc dù nó sẽ không biến mất hoàn toàn (do sự bay hơi giảm khi diện tích thu hẹp và độ mặn tăng cao), nhưng hình dạng hiện tại của Biển Chết có thể chỉ còn là dĩ vãng.

Do nhu cầu giảm về việc sử dụng sông Jordan cho các mục đích nhân sinh, một ý tưởng để bảo vệ Biển Chết là chuyển nước từ Địa Trung Hải hoặc Hồng Hải qua các đường hầm hoặc kênh đào. Dù việc nối với Địa Trung Hải có thể ngắn hơn, Israel hiện đang cân nhắc xây dựng kênh đào kết nối với Hồng Hải để đáp ứng nhu cầu của Jordan. Kế hoạch bao gồm việc bơm nước qua một đường hầm lên cao 400 ft (120 m) đến Arava/Arabah tại Aqaba hoặc Eilat, dưới điểm cao nhất của thung lũng Arava/Arabah, và dẫn nước theo kênh đào từ độ cao 1700 ft (520 m) vào Biển Chết. Một nhà máy khử mặn có thể được xây dựng tại Jordan.

Vào ngày 9 tháng 5 năm 2005, Jordan, Israel và Palestine đã ký kết một thỏa thuận để bắt đầu nghiên cứu tính khả thi cho dự án được gọi chính thức là 'Kênh đào hai biển'. Dự án này dự kiến sẽ cung cấp 870 triệu mét khối nước ngọt hàng năm và 550 megawatt điện năng. Ngân hàng Thế giới đã ủng hộ dự án này.

Chú thích

Liên kết ngoài

Tiếng Anh:

• Ảnh và giải thích về Biển Chết Lưu trữ ngày 11 tháng 01 năm 2007 trên Wayback Machine
• Ảnh về Biển Chết Lưu trữ ngày 19 tháng 05 năm 2006 trên Wayback Machine
• Tranh vẽ Biển Chết Lưu trữ ngày 21 tháng 06 năm 2006 trên Wayback Machine
• Trang chính về Biển Chết của Israel
• Công việc tại Biển Chết Lưu trữ ngày 17 tháng 12 năm 2005 trên Wayback Machine Trang của (Israel Chemical Ltd)

Tiếng Việt:

• Biển Chết sẽ không còn tồn tại vào năm 2050
• Tại sao người rơi xuống Biển Chết không bị chìm?
• Biển Chết đang dần tụt xuống
• Biển Chết - Một trong những kỳ quan của Trái Đất
• Liệu Biển Chết có kết nối với biển Đỏ?
• Biển Chết - Trung tâm của thế giới
• Khởi động kế hoạch bảo vệ Biển Chết
• Trải nghiệm tắm tại Biển Chết
• Vẫn có sự sống trong Biển Chết