Biển Địa Trung Hải

Địa Trung Hải là một phần của Đại Tây Dương, được bao quanh bởi đất liền - phía Nam là châu Âu, phía Bắc là châu Phi và phía Tây là châu Á.

Địa Trung Hải có diện tích từ 2.509.000 km² (969.000 dặm vuông Anh) đến 2.510.000 km² (970.000 dặm vuông Anh). Chiều dài từ đông sang tây là 4.000 km và chiều rộng trung bình là 800 km, với eo biển Gibraltar chỉ rộng 13 km (8 dặm Anh) và bề rộng tối đa đạt 1.600 km. Độ sâu trung bình của biển là 1.500 m, độ sâu tối đa là 4.900 m đến 5.150 m, ở phía nam bờ biển Hy Lạp.

Địa Trung Hải là tàn dư của một đại dương cổ đại, tên là Tethys, bị nén lại vào thế Oligocen khoảng 30 triệu năm trước, khi các mảng kiến tạo của châu Phi và lục địa Á-Âu va chạm. Các mảng này vẫn tiếp tục chèn ép nhau, gây ra các đợt núi lửa phun trào như Etna, Vesuvius và Stromboli tại Ý, cũng như các trận động đất thường xuyên ở Ý, Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ.

Một rặng ngầm từ Tunisia đến Sicilia chia Địa Trung Hải thành hai bồn địa Đông và Tây. Một rặng ngầm khác từ Tây Ban Nha đến Maroc nằm tại cửa thoát ra Đại Tây Dương, chỉ sâu 300 m, hạn chế sự luân chuyển nước qua eo Gibraltar hẹp, giảm đáng kể thủy triều và cùng với tốc độ bốc hơi cao, làm cho Địa Trung Hải có độ mặn cao hơn Đại Tây Dương.

Địa Trung Hải là vùng nước lớn nhất thế giới được bao quanh bởi đất liền (~2,5 triệu km²). Do khí hậu ấm áp của Nam Âu, nước bốc hơi từ biển nhiều hơn lượng nước từ sông đổ vào, khiến nước từ Đại Tây Dương chảy vào qua eo Gibraltar, làm cho nồng độ muối ở Địa Trung Hải cao hơn. Điểm sâu nhất ở phía Đông, khoảng 5.200 m. Mặc dù có thủy triều nhưng rất thấp, nhiều nơi chỉ chênh lệch vài cm.

Các cảng biển quan trọng bên Địa Trung Hải bao gồm: Barcelona, Marseille, Genova, Trieste, Haifa. Các con sông chính đổ vào Địa Trung Hải là Ebro, Rhone, Po và Nin.

Địa Trung Hải có nhiều đảo với dân cư đông đúc, đảo lớn nhất là Sicily. Các đảo lớn khác gồm Cộng hòa Síp, Crete, Sardegna, Corse, Mallorca, Malta.

Các quốc gia ven biển

Có 21 quốc gia và vùng lãnh thổ ven bờ Địa Trung Hải:

• Châu Âu: Tây Ban Nha, Monaco, Pháp, Ý, Malta, Slovenia, Croatia, Bosnia và Hercegovina, Montenegro, Albania, Hy Lạp, Síp.
• Châu Á: Syria, Liban, Thổ Nhĩ Kỳ, Israel, Ai Cập (bán đảo Sinai).
• Châu Phi: Ai Cập, Libya, Tunisia, Algérie, Maroc

Các vùng lãnh thổ khác cũng có ranh giới với Địa Trung Hải, từ tây sang đông:

• Lãnh thổ hải ngoại của Anh: Gibraltar
• Các vùng đất của Tây Ban Nha: Ceuta và Melilla và các đảo lân cận
• Akrotiri và Dhekelia
• Bắc Síp (tranh chấp)
• Dải Gaza: Palestine

Các thủ đô của các quốc gia có chủ quyền và các thành phố lớn hơn 200.000 dân ven Địa Trung Hải gồm (các thủ đô ít hơn 200.000 dân được đánh dấu hoa thị):

Nguồn gốc tên gọi

Tên tiếng Anh 'Mediterranean' xuất phát từ tiếng Latin: Medius nghĩa là Trung và Terra nghĩa là Đất, tức là ở giữa Trái Đất.

Khi nhìn trên bản đồ, dễ thấy Địa Trung Hải nằm ở trung tâm các quốc gia bao quanh. Chỉ có eo biển Gibraltar ở Morocco (rộng 14,3 km) và eo biển Dardanelles ở Thổ Nhĩ Kỳ (hẹp hơn Gibraltar) là nơi Địa Trung Hải kết nối với các biển và đại dương khác.

Khí hậu cổ đại

Do vị trí và vĩ độ đặc biệt, Địa Trung Hải rất nhạy cảm với những biến động khí hậu do yếu tố thiên văn, điều này được ghi nhận rõ trong các lớp trầm tích. Những trầm tích này mang theo dấu vết của gió sa mạc Sahara trong giai đoạn khô hạn, và trầm tích sông trong mùa ẩm ướt, cung cấp dữ liệu khí hậu biển với độ phân giải cao. Các dữ liệu này đã giúp tái lập lại dòng thời gian thiên văn cho 9 triệu năm qua, làm rõ thời điểm đảo cực địa từ gần đây. Hơn nữa, độ chính xác cao của dữ liệu cổ khí hậu này cũng giúp con người hiểu rõ hơn về những dao động quỹ đạo Trái Đất trong quá khứ.

Các mối đe dọa về môi trường

Mực nước biển dâng cao

Biến đổi khí hậu có thể khiến mực nước biển Địa Trung Hải dâng từ 3–61 cm, ảnh hưởng đến cư dân sống trong khu vực này.

Mực nước biển dâng sẽ nhấn chìm một phần Malta, tăng độ mặn nước ngầm và giảm khả năng cung cấp nước uống. Mực nước biển tăng 30 cm có thể ngập lụt 200 km2 của châu thổ sông Nile, ảnh hưởng đến hơn 500.000 người dân Ai Cập.

Các hệ sinh thái ven biển, đặc biệt là biển Baltic, Địa Trung Hải và biển Đen, đang đối mặt với nguy cơ lớn do mực nước biển dâng. Trong thế kỷ XXI, mực nước biển có thể tăng từ 30 cm đến 100 cm và nhiệt độ biển sâu thay đổi 0.05-0.1 °C, đủ để làm thay đổi đáng kể sự phong phú và đa dạng sinh học.

Ô nhiễm

Ô nhiễm ở khu vực này đã tăng mạnh trong những năm gần đây. Theo ước tính của Chương trình Môi trường Liên Hiệp Quốc, mỗi năm có 650 triệu tấn chất thải từ cống, 129.000 tấn dầu khoáng, 60.000 tấn thủy ngân, 3.800 tấn chì và 36.000 tấn phosphate được thải vào Địa Trung Hải. Công ước Barcelona được lập ra nhằm giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ môi trường biển, góp phần vào sự phát triển bền vững. Một số loài sinh vật biển, như Hải cẩu Địa Trung Hải, đang bị đe dọa nghiêm trọng do ô nhiễm.

Địa Trung Hải cũng đang phải đối mặt với vấn đề rác biển. Một nghiên cứu vào năm 1994 về đáy biển quanh Tây Ban Nha, Pháp và Ý cho thấy mật độ rác trung bình là 1.935 loại/km², trong đó 76% là rác nhựa và 94% trong số đó là túi nhựa.

Trong tương lai, khi lục địa Phi chạm vào lục địa Âu, Địa Trung Hải sẽ trở nên bị cô lập.

Ghi chú