Buzz
Với việc biên soạn bài Chủ đề Văn 10 Phần 1: Đọc một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết trong Chủ đề 3 Chủ đề Văn 10: Liên kết tri thức hay nhất, ngắn gọn giúp học sinh dễ dàng thực hiện bài tập Chủ đề học tập Ngữ văn 10.
Biên soạn bài Đọc một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết - Liên kết tri thức
I. Cách đọc
1. Tìm hiểu tổng quan về cuốn sách
Bạn có thể đọc sách bản in hoặc bản điện tử. Dù đọc bản nào, trước tiên, bạn cần tìm hiểu những thông tin sau:
– Tiêu đề cuốn sách, tên tác giả, nhà xuất bản, hình ảnh trên bìa. Đây là những thông tin tạo ra ấn tượng ban đầu của bạn về cuốn sách.
– Năm xuất bản, hồ sơ tác giả hoặc phần giới thiệu tổng quát về tác giả, bìa sách hoặc các bìa phụ. Thông tin về năm xuất bản có thể gợi ra nhu cầu tìm hiểu sự thay đổi nội dung sách qua các lần xuất bản khác nhau.
– Lời giới thiệu hoặc Lời mở đầu: Đọc các phần này sẽ giúp bạn có hướng dẫn đọc và tâm trạng đọc phù hợp.
Lưu ý: Nhiều tập có phần Lời kết ở cuối sách. Hãy đọc phần này để có thêm dữ liệu hỗ trợ cho việc tổng hợp và đánh giá của bạn.
Câu hỏi (trang 70, Sách giáo khoa chuyên đề Ngữ văn 10 – Kết nối): Từ những gợi ý trên, hãy ghi lại những thông tin tổng quát về cuốn sách mà bạn đã chọn đọc.
Trả lời:
Tập truyện ngắn Con mèo của Phu-gi-ta (Foujita) của nhà văn Nguyễn Quang Sáng, các thông tin sau cần được ghi chép rõ ràng trong phiếu đọc sách:
- Tiêu đề tập truyện ngắn: Con mèo của Phu-gi-ta. - Tác giả: Nguyễn Quang Sáng.
- Tập truyện ngắn được phát hành vào năm 2020, là một phần của bộ sách Tác phẩm được lựa chọn của nhà xuất bản Kim Đồng.
- Bìa 1 (mặt ngoài bìa trước), bên cạnh tên tác giả và tên tác phẩm, còn có hình minh hoạ cho truyện ngắn Con mèo của Phu-gi-ta – tên được dùng để đặt cho tập truyện. Bìa 2 (mặt trong bìa trước) giới thiệu ngắn gọn về nhà văn Nguyễn Quang Sáng (ảnh chân dung, năm sinh, năm mất, các vị trí công tác trước đó và các giải thưởng văn học đã nhận). Bìa 3 (mặt trong bìa sau) giới thiệu một số tác phẩm chính trong sự nghiệp sáng tác của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Bìa 4 (mặt ngoài bìa sau) trích dẫn một phát biểu của nhà thơ Trần Đăng Khoa về tác phẩm Nguyễn Quang Sáng.
2. Đọc từng tác phẩm cụ thể
a. Đọc từng bài trong tập thơ
* Cách đọc
- Tập thơ của một tác giả hoặc nhiều tác giả thường bao gồm nhiều bài thơ, được sắp xếp theo thứ tự cụ thể bởi tác giả hoặc người biên soạn. Vì vậy, bạn nên đọc từng bài thơ theo thứ tự trong tập để dễ dàng theo dõi và ghi chú những thông tin quan trọng, hữu ích cho việc tổng hợp và đánh giá sau này.
- Đối với tập thơ có bài thơ trùng tên với tựa đề của tập, bạn nên đọc bài thơ đó trước để hiểu sơ lược về nội dung và cảm xúc chung của tập thơ.
- Đọc qua một số bài thơ ngẫu nhiên để có cái nhìn tổng quan về tập thơ trước khi tiến vào đọc từng bài chi tiết.
- Nếu tác phẩm đi kèm với hình ảnh (tranh, minh hoạ), bạn cần kết nối giữa nội dung văn bản và hình ảnh để hiểu ý nghĩa và sức sống của những hình ảnh liên quan đến từng đoạn văn.
• Ghi chú trong quá trình đọc
Khi đọc từng bài thơ, bạn nên ghi chú nhanh chóng và chi tiết các thông tin cơ bản. Nếu bạn ghi chú đầy đủ và theo thứ tự của các bài trong tập thơ, bạn sẽ có một tập tài liệu quan trọng về tập thơ, hữu ích cho việc tổng hợp, đánh giá hoặc để thực hiện bài viết, bài thuyết trình theo yêu cầu ở phần sau của chuyên đề này. Đối với từng bài thơ, bạn có thể ghi chú theo các nội dung sau:
* Nội dung cảm xúc của bài thơ
- Câu hỏi cần trả lời:
+ Bài thơ thể hiện cảm xúc hoặc suy tư về chủ đề, vấn đề gì?
+ Đối tượng mà bài thơ muốn diễn đạt là gì?
+ Ở mức độ tổng quát nhất, đề tài, vấn đề được thể hiện trong một bài thơ hoặc đối tượng mà bài thơ muốn diễn đạt có thể là thiên nhiên, quê hương, đất nước, gia đình, tình bạn, tình yêu, các quyết định trong cuộc sống, thái độ của con người trước những thách thức của cuộc sống,...
Xác định đầy đủ đề tài, vấn đề, đối tượng mà các bài thơ trong một tập thơ thể hiện sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về những yếu tố quan trọng khiến tác giả cảm động, lo lắng, đau đáu.
* Loại thể thơ
- Thường thì, trong một tập thơ, các tác giả thường sử dụng một số loại thể thơ nhất định để sáng tác. Nắm vững loại thể thơ của từng bài và kết hợp chúng lại, bạn sẽ nhận ra sở thích hoặc khả năng sáng tác của các tác giả về loại thể thơ nào.
* Thời gian sáng tác
- Trong một tập thơ, các bài thơ thường được sáng tác trong các thời kỳ khác nhau, thậm chí có khi cách xa nhau rất nhiều. Nếu tác giả ghi chú rõ về thời gian sáng tác, bạn nên lưu lại thông tin này để hiểu thêm về bối cảnh xã hội khi bài thơ được viết ra. Đây là những yếu tố quan trọng giúp bạn hiểu sâu hơn về bài thơ.
* Ý nghĩa của bài thơ
- Đọc và trả lời câu hỏi:
+ Bài thơ muốn truyền đạt điều gì? Bằng cách này, bạn sẽ hiểu rõ hơn về thông điệp của nó.
- Khi bạn tạm thời hiểu được những ý chính mà tác giả muốn thể hiện trong tất cả các bài thơ, bạn sẽ có cơ hội hiểu sâu hơn về cảm xúc, tình cảm mà tập thơ đã gợi mở trong lòng bạn.
* Đặc điểm nghệ thuật nổi bật
- Trong từng bài thơ, bạn cần chú ý đến những kỹ thuật nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng thành công. Điều này có thể là cách tổ chức, cách tạo dựng biểu tượng và hình ảnh, cách sử dụng ngôn từ và cú pháp đặc biệt, cách lựa chọn các phương tiện tu từ độc đáo và sáng tạo.
* Các dòng thơ đặc sắc
- Khi đọc bài thơ và gặp những câu thơ gây ấn tượng mạnh, hãy ghi chép lại. Đó là những câu thơ thể hiện rõ nhất cảm xúc, tư tưởng của nhân vật chính (nhân vật trữ tình) với sự sáng tạo nghệ thuật mới lạ, đầy bất ngờ.
* Mối quan hệ với các bài thơ khác trong tập
- Mỗi tập thơ là một tổng thể, do đó, giữa các bài trong tập luôn có mối liên hệ với nhau về ý tưởng, cảm xúc, hình ảnh, từ ngữ,... Bạn cần đọc mỗi bài và so sánh để nhận ra những nét ổn định tạo nên sự nhất quán về phong cách viết, quan điểm nghệ thuật về con người trong từng tập thơ, hoặc những biến đổi làm phong phú thêm cho sự đa dạng của tổng thể hoặc từng phần.
b. Đọc từng tác phẩm trong tập truyện ngắn
* Cách tiếp cận
- Tương tự như khi đọc một tập thơ, khi đọc một tập truyện ngắn, bạn cũng nên đọc tuần tự từng tác phẩm theo thứ tự được biên soạn. Hãy đọc qua một số truyện để có cái nhìn tổng quan, sau đó tiến sâu vào từng truyện và ghi chép lại các thông tin cần thiết.
* Ghi chú trong quá trình đọc
- Trong quá trình đọc truyện, bạn có thể nhanh chóng ghi chú theo các nội dung sau: - Chủ đề của câu chuyện
- Chủ đề của câu chuyện thường được thể hiện qua hình ảnh của cuộc sống. Một số chủ đề phổ biến trong truyện: cuộc sống nông thôn, đô thị, lịch sử, chiến tranh, tình yêu, và xã hội...
* Nội dung và tình huống trong câu chuyện
- Khi đọc truyện, bạn có thể ghi lại tóm tắt các sự kiện chính của câu chuyện (không cần phải tóm tắt đầy đủ nội dung). Việc này giúp bạn nhớ được những thông tin quan trọng về mỗi câu chuyện - nhân vật, sự kiện - từ đó, dễ dàng phân tích và đánh giá sau này mà không gặp khó khăn. Đồng thời, bạn cũng nên tóm tắt một cách tổng quan về tình hình được tạo ra trong câu chuyện, cũng như nhấn mạnh các ý chính về ý nghĩa của tình huống đó trong việc phát triển nhân vật, làm nổi bật mâu thuẫn chính trong truyện và thể hiện rõ phong cách của tác giả.
* Góc nhìn kể
- Mỗi câu chuyện đều có một góc nhìn kể cụ thể. Việc lựa chọn góc nhìn kể luôn được tác giả thực hiện một cách có ý. Phạm vi và cách thức sử dụng từng góc nhìn kể được tác giả quyết định một cách chủ động. Điều này cần được chú ý đặc biệt khi đọc từng truyện và so sánh chúng với nhau trong tập truyện.
* Nhân vật
- Mỗi nhân vật trong câu chuyện đều có những thông tin đáng chú ý như giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp, và địa vị xã hội. Ngoài ra, nhân vật còn có ngoại hình, hành động, lời nói, và tâm trạng. Tất cả những điều này cần được ghi chép một cách súc tích và rõ ràng. Hơn nữa, trong mỗi câu chuyện, bạn cũng cần lưu ý đến mối quan hệ giữa các nhân vật.
* Không gian và thời gian
- Không gian và thời gian trong mỗi câu chuyện đều là những yếu tố được tác giả mô tả với mục đích nghệ thuật rõ ràng, tạo ra không gian và thời gian đặc biệt trong truyện. Khi ghi chú, bạn cần sử dụng từ ngữ phù hợp để mô tả đúng bản chất của không gian và thời gian trong truyện.
* Ngôn ngữ sử dụng trong việc kể chuyện
- Ngôn ngữ sử dụng trong việc kể chuyện bao gồm các loại như kể chuyện, mô tả, thông báo, giải thích; cũng như ngôn ngữ trong đối thoại, monolog. Tất cả các yếu tố này đều cần được lưu ý. Bạn có thể ghi lại ấn tượng tổng quan của mình hoặc ghi chú về một khía cạnh cụ thể của ngôn ngữ sử dụng.
* Câu văn đặc trưng
- Mỗi câu chuyện có thể chứa đựng những câu văn đặc sắc, từ lời nhận xét, nhận xét của người kể chuyện hoặc từ lời của nhân vật. Những câu văn như vậy giúp người đọc hiểu sâu hơn về triết lý nghệ thuật của tác giả. Hãy chọn lọc và ghi chép những câu mà bạn cảm thấy đặc biệt.
c. Đọc một cuốn tiểu thuyết
- Đọc theo từng chương, phần, hoặc nhánh câu chuyện. Hình dung về bối cảnh trong truyện, các nhân vật và diễn biến của từng nhân vật (nhân vật chính, nhân vật trung tâm và nhân vật phụ,...); các sự kiện (thắt nút, cao trào, mở nút); cách tác giả kể chuyện và miêu tả. Nếu câu chuyện phức tạp, khó nhớ, bạn có thể tóm tắt từng phần để có bản tóm tắt đầy đủ. Có thể vẽ sơ đồ để hiểu rõ hơn cốt truyện.
- Trong quá trình đọc, bạn có thể chọn ra những sự kiện, chi tiết tiêu biểu và đưa ra nhận xét ban đầu về chúng.
- Luôn lưu ý hình dung và nắm bắt được cảm hứng sáng tạo, quan điểm và đánh giá về con người, sự việc của tác giả. Chú ý đến sự ổn định và biến đổi trong cách tác giả kể chuyện, mô tả để có cơ sở nhận xét chung về phong cách và bút pháp nghệ thuật của tác giả.
3. Đánh giá tổng quan về một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một cuốn tiểu thuyết.
- Giá trị tổng quan của tác phẩm: Bao gồm giá trị về nội dung và giá trị nghệ thuật. Đọc xong tập truyện, tập thơ hoặc cuốn tiểu thuyết, bạn cần tổng kết một cách ngắn gọn những điều bạn cảm nhận được.
- Những đặc điểm độc đáo, những điều mới trong tác phẩm: Để nêu ra những đặc điểm riêng của tập thơ, tập truyện ngắn hoặc cuốn tiểu thuyết, bạn cần dựa vào những ghi chú cụ thể, tổng hợp lại bằng những nhận xét tổng quát.
- Vị trí của tác phẩm trong sự nghiệp của tác giả: Tập thơ, tập truyện hoặc cuốn tiểu thuyết đang được đọc là một phần của tất cả các tác phẩm mà nhà văn hoặc nhà thơ đã sáng tác. Vì vậy, cần phải nêu rõ mối liên hệ của nó với các tác phẩm khác để hiểu được vai trò của tác phẩm trong sự nghiệp văn học của tác giả.
- Vị trí của tác phẩm trong lịch sử văn học: Đặt tác phẩm được đọc trong ngữ cảnh phát triển của văn học để nhận biết những đóng góp của nó.
- Ý nghĩa của tác phẩm đối với cuộc sống hiện đại: Việc đọc chỉ mang lại kết quả tích cực nếu thực hiện một cách tích cực. Sự tích cực này phản ánh ở việc lựa chọn tác phẩm để đọc và nghiên cứu các vấn đề. Một tác phẩm có thể được viết từ lâu nhưng vẫn có thể gợi ra những suy nghĩ mới về cuộc sống.
Câu hỏi (trang 75, SGK chuyên đề Ngữ văn 10 – Kết nối): Tập thơ, tập truyện ngắn hoặc cuốn tiểu thuyết đã để lại ấn tượng gì với bạn về chính nó và về cuộc sống.
Trả lời:
- Người chơi theo tình thú, người khôn ngoan tuân theo lẽ phải; kết quả rõ ràng về sự khác biệt giữa hành động bất cẩn và hành động có suy nghĩ.
Kết quả sẽ chỉ ra sự khác biệt giữa việc hành động một cách thiếu suy nghĩ và hành động có suy nghĩ.
(Bảo vệ sự trong sạch, bài 21)
- Hãy tránh làm tổn thương người khác vì lợi ích cá nhân;
Hãy rèn luyện đức hạnh để truyền đạt cho con cháu.
(Bảo vệ sự trong sạch, bài 22)
- Nên tôn trọng và theo học những người có kiến thức;
Có đủ thức ăn và quần áo không phải vì sự may mắn mà là do lao động.
(Bảo vệ sự trong sạch, bài 46)
Trong bài thơ, xuất hiện hiện tượng câu 6 chữ xen với câu 7 chữ. Vị trí và số lượng câu 6 chữ linh hoạt, biến đổi. Điều này là sáng tạo riêng, là dấu ấn tài năng của Nguyễn Trãi. Ngoài ra, bài thơ còn chứa hình ảnh thơ ước lệ, mộc mạc, dân dã, được lấy từ cuộc sống hàng ngày, gần gũi của nhà thơ. Ngôn từ phong phú, đa dạng: từ học thuật, từ đời sống, đặc biệt, tập thơ sử dụng nhiều từ cổ, khá xa lạ với tiếng Việt hiện đại.
II. Thực hành đọc
1. Gợi ý tác phẩm đọc:
Chọn đọc một trong các tập thơ, tập truyện ngắn hoặc tiểu thuyết theo gợi ý sau:
- Thơ: Nhiều tác giả (1987), Tình bạn – Tình yêu – Thơ, NXB Giáo dục, Hà Nội: Nhiều tác giả (1994), Tuyển tập thơ lục bát Việt Nam, NXB Văn hoá, Hà Nội; Lưu Quang Vũ (2010), Gió và tình yêu thổi trên đất nưóc tôi, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Nguyễn Quang Thiều (2015), Sự mất ngủ của lửa, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Mai Văn Phấn (2018), Lặng yên cho nưÓC chảy, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội: Nhiều tác giả (2009), Thơ trẻ 360°, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội;...
- Tập truyện ngắn: An-tôn Sê-khốp (Anton Chekhov, 2012), Truyện ngắn AP Chekhov, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; O. Hen-ry (O. Henry, 2018), Tuyển tập 0. Hen-ry, NXB Văn học, Hà Nội, Thạch Lam (2020), Sợi tóc, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Nguyễn Tuân (2014), Vang bóng một thời, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, Nguyễn Minh Châu (1985), Bến quê, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội; Bảo Ninh (2009), Chuyện xưa kết đi, được chưa?, NXB Văn học, Hà Nội, Phan Thị Vàng Anh (1993), Khi người ta trẻ, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội;...
- Tiểu thuyết: Xéc-van-tét (Cervantes, 2004), Đôn Ki-hô-tê (Don Quijote), NXB Văn học, Hà Nội; Đe-ni-ơn Đi-phô (Daniel Defoe, 2021), Rô-bin-xơn Cru-XÔ (Robinson Crusoe), NXB Văn học, Hà Nội; Mác Tu-ên (Mark Twain, 2019), Những cuộc phiêu lưu của Tôm Xoi-ơ (Tom Sawyer), NXB Văn học, Hà Nội; Giắc Lớn-đơn (Jack London, 1983), Tiếng gọi nơi hoang dã, NXB Lao động, Hà Nội, Ăng-toan đơ Xanh-tơ Ê-xu-pe-ri (Antoine de Saint-Exupéry, 2003), Xứ Con người, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội; Ga-VO-rin Trôi-e-pôn-xki
2. Ghi nhận kết quả sau khi đọc
Bạn có thể ghi lại kết quả sau khi đọc theo hướng dẫn trong phiếu dưới đây:
Xem thêm các bài soạn về Chuyên đề Ngữ văn 10 Chuyên đề 3: Đọc, viết, giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn hoặc một tiểu thuyết Kết nối kiến thức hoặc các chủ đề khác:
