Biểu hiện của trẻ chậm nói là gì? Cách chăm sóc để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ hiệu quả

Trẻ chậm nói và việc nói không rõ ràng thường khiến các mẹ lo lắng về khả năng ngôn ngữ của trẻ trong tương lai. Mời các mẹ tham khảo thông tin trong phần Góc chuyên gia của Mytour để hiểu thêm về tình trạng chậm nói ở trẻ.

Quá trình phát triển ngôn ngữ ở trẻ bình thường diễn ra như thế nào?

Những khảo sát về phát triển ngôn ngữ ở trẻ em:

• Từ 3 - 6 tháng: Trẻ bắt đầu chú ý đến người khác nói, đầu quay về phía âm thanh. Trẻ có thể phân biệt được tiếng động và nói được một số nguyên âm như “a”, từ “bà”, “ba”.
• Từ 6 - 9 tháng: Trẻ bắt đầu phát âm hai âm như “ma ma”, “ba ba”.
• Từ 9 - 12 tháng: Trẻ bắt đầu 'ê' 'a' kéo dài, phát ra một loạt âm thanh giống như người lớn nhưng không rõ ràng. Một số trẻ có thể bắt đầu phát âm rõ từ đơn như: bố, bà vào khoảng 11 - 12 tháng tuổi.
• Từ 12 - 15 tháng: Trẻ có thể phát âm như một nhịp điệu âm nhạc để tham gia vào cuộc trò chuyện.
• Từ 15 - 18 tháng: Trẻ có thể nói khoảng 4 từ, thường là tên của động vật kết hợp với cử chỉ. Khi đạt 18 tháng tuổi, trẻ bắt đầu kết hợp hai từ với nhau để tạo thành câu. Trẻ cũng biết chỉ ra các bộ phận của cơ thể và nhận ra một số hình ảnh quen thuộc trên tranh và sách.
• Từ 18 tháng - 2 tuổi: Trẻ biết khoảng 25 từ vựng, biết cách chào hỏi và từ chối.
• Từ 2 - 3 tuổi: Trẻ nói rất nhiều, biết từ 50 đến 200 từ và thường nói khi chơi. Khi đến 3 tuổi, trẻ có thể tạo ra một câu hoàn chỉnh với chủ ngữ và vị ngữ. Trẻ có khả năng đặt câu hỏi đơn giản và trả lời các câu hỏi như: có, không, cái gì, ở đâu. Sau đó, trẻ sẽ phát triển thành việc sử dụng các câu phức tạp và kể các câu chuyện dài.
• Từ 3 - 4 tuổi: Trẻ sử dụng ngôn ngữ khá thành thạo, kiểm soát được giọng điệu và xây dựng ngữ điệu. Trẻ có thể hỏi các câu hỏi như: làm sao, tại sao, ở đâu.

Các giai đoạn phát triển ngôn ngữ ở trẻ em

Nguyên nhân gây ra trẻ chậm nói

Nguyên nhân dẫn đến việc trẻ chậm nói thường được chia thành hai nhóm chính: nguyên nhân tâm lý và nguyên nhân vật lý:

• Nguyên nhân vật lý có thể là do trẻ gặp vấn đề về tai, mũi, họng và não. Ví dụ, những vấn đề như dị tật não bộ từ khi sinh ra, hậu quả của xuất huyết não, bệnh bại não, hoặc viêm màng não,...
• Nguyên nhân tâm lý có thể là do cha mẹ quá bận rộn nên không chú ý đến trẻ, hoặc quá chiều chuộng, hoặc có một sự kiện gây ra ảnh hưởng tới tâm lý của trẻ, tất cả đều có thể khiến trẻ phát triển ngôn ngữ chậm chạp.

Các dấu hiệu cảnh báo cho việc trẻ phát triển ngôn ngữ chậm

Trẻ từ 3 đến 4 tháng tuổi chậm phát triển ngôn ngữ

Biểu hiện của trẻ chậm nói khi lên 3 - 4 tháng như sau:

• Trẻ không phản ứng với những âm thanh lớn
• Trẻ không phát ra bất kỳ âm thanh nào, kể cả tiếng gừ gừ
• Khi đạt 4 tháng tuổi, trẻ có thể gừ gừ nhưng không chứng tỏ khả năng bắt chước âm thanh khác.

Trẻ từ 7 tháng tuổi chậm phát triển ngôn ngữ

Khi bé 7 tháng tuổi nếu không phản ứng với âm thanh, đó là dấu hiệu rõ ràng của việc bé phát âm chậm. Bố mẹ nên đưa bé đến cơ sở y tế để được khám bệnh.

Bé 12 tháng tuổi và vấn đề phát âm chậm

Các dấu hiệu bé phát âm chậm ở tuổi 1 là:

• Bé không cố gắng giao tiếp với mọi người, ngay cả khi cần sự giúp đỡ hoặc muốn điều gì đó.
• Bé không nói bất kỳ từ nào như “mẹ” hoặc “ba”.
• Không kết âm, không phát âm các phụ âm.
• Bé không vẫy tay chào tạm biệt, chỉ trỏ vào đồ vật mà bé muốn hoặc lắc đầu để nói không.
• Khi gọi tên bé, bé cũng không phản ứng.
• Không hiểu và không phản ứng với các từ như “xin chào bé”, “tạm biệt” và “không”.
• Bé không quan tâm đến thế giới xung quanh.

Bé 16 tháng tuổi và vấn đề phát âm chậm

Nhận dạng các biểu hiện của trẻ phát âm chậm ở 16 tháng tuổi:

• Trẻ vẫn không hiểu và không phản ứng khi nghe các từ đơn giản như: “không”, “dậy đi”.
• Trẻ không nói bất kỳ từ nào.
• Không biết chỉ vào đồ vật hoặc hình ảnh khi cha mẹ hỏi.
• Trẻ không chỉ vào đồ chơi mà trẻ thích và kết hợp với việc nhìn lên cha mẹ để biểu lộ ý muốn cha mẹ chú ý đến.

Trẻ 18 tháng tuổi và vấn đề phát âm chậm

Dấu hiệu trẻ phát âm chậm ở 18 tháng tuổi:

• Trẻ không thể chỉ vào các phần của cơ thể khi được cha mẹ hỏi.
• Trẻ chưa nói được 6 từ nào.
• Dù đang cần sự giúp đỡ, trẻ cũng không muốn giao tiếp bằng bất kỳ cách nào.
• Trẻ không chỉ vào đồ vật trẻ muốn. 
• Chưa nói được các từ đơn giản.
• Trẻ không hiểu các câu đơn giản như: “Đừng sờ vào đây”.
• Không đáp lại bằng lời nói hoặc cử chỉ khi được cha mẹ hỏi những câu đơn giản như: “Ở đâu là đôi dép của con?”

Bé từ 19 đến 23 tháng tuổi và vấn đề phát âm chậm

Dấu hiệu việc phát âm chậm ở giai đoạn 19 - 23 tháng là bé không thêm vào được một từ mới mỗi tuần. Cha mẹ nên quan sát bé thật kỹ.

Bé 24 tháng tuổi và vấn đề phát âm chậm

Khoảng 2 tuổi, có khoảng 1/5 bé có thể phát âm chậm, nhưng sau này nhiều bé trong số này sẽ bắt kịp bạn bè khi lớn lên. Biểu hiện của việc phát âm chậm ở giai đoạn 2 tuổi là:

• Bé chưa thể nói được 15 từ tổng cộng.
• Không thể tự nói lời mà chỉ sao chép theo những gì người khác đã nói.
• Không thể tự thực hiện các cuộc hội thoại đơn giản với hai từ, hoặc nói được nhưng vẫn còn lắp bắp. Ví dụ: “Uống nữa”, “mẹ bế”.
• Không muốn hoặc không thể sử dụng lời nói để giao tiếp trừ trường hợp khẩn cấp.
• Không hiểu các chỉ dẫn hoặc các câu hỏi dài. Ví dụ: “Mang giày đi con”, “Con có muốn ăn cơm không?”.
• Không biết chơi với búp bê hoặc tự chơi, ví dụ: cho búp bê ăn, nói chuyện một mình với búp bê, chải tóc làm đẹp.
• Không biết sao chép hành động của người khác
• Bé không thể chỉ vào một bức tranh khi cha mẹ hỏi
• Bé không thể nối hai từ lại với nhau 
• Bé không hiểu công dụng của một số vật dụng thông thường trong nhà

Thường thì trẻ phát âm chậm sẽ không hiểu những chỉ dẫn ngắn từ cha mẹ

Bé từ 25 đến 35 tháng tuổi và vấn đề phát âm chậm

Khi bé 25 - 35 tháng tuổi, việc phát âm chậm của bé có thể được nhận biết qua:

• Bé không thể nói được những câu đơn giản có 2 - 4 từ.
• Không thể gọi tên một số phần trên cơ thể
• Không nhớ được những bài hát ngắn, bài thơ ngắn đã được nghe lặp đi lặp lại nhiều lần. 
• Không thể tự đặt các câu hỏi đơn giản
• Không ai có thể hiểu ý bé đang muốn diễn đạt

Bé 3 tuổi và vấn đề phát âm chậm

Bé 3 tuổi phát âm chậm có thể nhận biết qua các biểu hiện sau:

• Bé không sử dụng bất kỳ đại từ nhân xưng nào
• Không thể tự ghép và nói những câu ngắn. Ví dụ: “Mẹ giúp bé”,” Bé muốn ăn thêm”
• Không hiểu những chỉ dẫn hoặc câu hỏi ngắn như: “Hôm nay bé muốn ăn gì?”
• Bé nói không rõ ràng, khó hiểu
• Thường xuyên nói lắp, khó phát ra âm thanh hay từ ngữ, nhăn nhó khi nói.
• Bé không đặt câu hỏi.
• Bé không quan tâm gì đến sách, truyện
• Bé không quan tâm và không tương tác với những đứa trẻ khác.
• Bé rất khó tách khỏi cha mẹ

Bé phát âm chậm khi 4 tuổi

Các biểu hiện phát âm chậm ở bé 4 tuổi: 

• Bé vẫn chưa thể phát âm một cách thành thạo hầu hết các phụ âm
• Bé chưa hiểu được khái niệm giống và khác
• Bé không sử dụng đại từ nhân xưng đúng cách.

Khi nào cần đưa bé phát âm chậm nói đến gặp bác sĩ?

Để nhận biết việc bé phát âm chậm, trong giai đoạn từ 3 đến 4 tháng tuổi, cha mẹ nên đưa bé đi khám sàng lọc nếu phát hiện bé có các dấu hiệu như trên. Việc khám sàng lọc này nên được thực hiện tại các trung tâm y tế lớn. 

Trong khoảng thời gian bé từ 5 đến 12 tháng tuổi, nếu phản ứng của bé với âm thanh thấp hoặc giao tiếp với môi trường xung quanh gần như không có, cần đưa bé ngay đến các bệnh viện để kiểm tra và hỗ trợ. Khi bé đạt 15 đến 18 tháng, nếu biểu hiện bé phát âm chậm thì cha mẹ cũng nên đưa bé đi khám sớm.

Cách chăm sóc để bé phát triển ngôn ngữ khi phát âm chậm

Tương tác nhiều hơn với bé

Khi bé chưa biết nói, cha mẹ nên luôn tương tác với bé bằng lời nói và cử chỉ yêu thương. Điều này sẽ cải thiện khả năng nghe của bé. Nói chuyện với bé ở mọi thời điểm, khi cho bé ăn, khi tắm, khi bé ngủ cũng là một trong những cách giúp bé phát âm nhanh hơn.

Không bắt chước cách nói của bé

Bé thường phát âm không rõ ràng, nói lắp lẹo khi mới học nói. Cha mẹ không nên bắt chước cách bé nói để bé không lập thành thói quen nói sai.  

Tạo điều kiện cho bé tiếp xúc với nhiều người, nhiều bạn cùng tuổi

Bé có thể tương tác với nhau mà không cần sử dụng ngôn ngữ. Trong một môi trường tiếp xúc với nhiều bạn cùng tuổi, bé sẽ trở nên tự tin, không e dè, phát triển ngôn ngữ và ít bị chậm nói.

Luôn lắng nghe và đáp ứng bé

Bé có thể không nói, nhưng vẫn giao tiếp với cha mẹ thông qua thái độ, cử chỉ, và ngôn ngữ cơ thể. Cha mẹ cần phản ứng lại với bé. Ví dụ, nếu bé đưa cho mẹ một đồ vật, mẹ hãy chấp nhận; nếu bé muốn lấy một đồ vật, hãy khuyến khích bé hành động để đạt được. Điều này được nhiều chuyên gia đánh giá cao là một cách giúp bé phát âm nhanh hơn.

Cha mẹ tham gia vào việc chơi với bé

Cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc giúp bé phát triển ngôn ngữ. Cha mẹ nên khích lệ bé tập nói từ khi còn nhỏ. Tương tác thường xuyên với bé, đọc sách và truyện cho bé nghe có thể giúp bé biết nói sớm hơn. Việc chỉ vào các đồ vật trong nhà và lặp lại tên của chúng cũng là một biện pháp giúp bé phát âm nhanh hơn.

Việc cha mẹ thường xuyên đọc sách và truyện cho bé nghe có thể giúp bé phát triển ngôn ngữ nhanh hơn

Không áp đặt

Cha mẹ không nên ép bé nói và hãy nhớ khen ngợi, động viên mỗi khi bé phát âm được một từ. Cha mẹ cần tập trung lắng nghe, không nên bỏ qua khi bé nói.

Cân nhắc cho bé đeo máy trợ thính

Nếu nguyên nhân khiến bé phát âm chậm liên quan đến vấn đề thính lực của bé, thì trước tuổi 5, việc điều trị vẫn mang lại hi vọng lớn thông qua phẫu thuật. Ngay cả khi bé không nghe được gì, việc sử dụng máy trợ thính vẫn giúp bé có thể nghe được.

Một số nguyên nhân khiến bé phát âm chậm xuất phát từ vấn đề não bộ. Trong trường hợp này, cha mẹ cần tuân theo kế hoạch điều trị do bác sĩ đề xuất.

Chế độ dinh dưỡng

Cha mẹ cần xem xét lại chế độ ăn uống của bé để đảm bảo cung cấp đầy đủ dinh dưỡng, đặc biệt là các loại vitamin và khoáng chất cần thiết cho sự phát triển của não bộ. Trong một số trường hợp, nếu chế độ ăn uống hàng ngày của bé không đảm bảo, có thể sử dụng thêm sản phẩm hỗ trợ theo khuyến nghị của chuyên gia dinh dưỡng.

Yếu tố tâm lý của bé

Nếu nguyên nhân khiến bé phát âm chậm là do yếu tố tâm lý, thì cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ tâm lý để áp dụng các phương pháp phù hợp. Cha mẹ cần dành nhiều thời gian quan tâm đến bé hơn.

Đối với bé mắc chứng tự kỷ

Nếu bé mắc chứng tự kỷ, cha mẹ cần tập trung vào cách tiếp cận bé thông qua các trò chơi để tăng cường sự chú ý của bé, giúp bé bắt chước âm thanh. Như vậy, giao tiếp của bé tự kỷ sẽ phát triển dần dần và ổn định.

Cha mẹ cần tăng cường sự chú ý bằng cách ngồi trước mặt bé thay vì để bé ngồi trong lòng. Gọi tên bé khi ở gần, tạo ra âm thanh hoặc chuyển động như chơi hộp âm nhạc, chơi thổi bóng,...

Cha mẹ cần điều trị bệnh tự kỷ ở trẻ em tại những trung tâm uy tín. Bởi vì ngoài việc bé phát âm chậm, hội chứng tự kỷ còn có nhiều biểu hiện khác cản trở bé hòa nhập với người khác.

Hạn chế tiếp xúc với các thiết bị điện tử

Các chương trình truyền hình phù hợp có thể giúp bé học thêm từ mới, các kỹ năng ngôn ngữ mới, nhưng không nên quá lạm dụng. Nếu bé dành quá nhiều thời gian cho điện thoại hoặc thiết bị điện tử sẽ có tác động tiêu cực.

Một vài lời từ Mytour

Hy vọng với những gợi ý trên đây từ Mytour, cha mẹ đã hiểu rõ hơn về các dấu hiệu của việc bé nói chậm và có thêm những phương pháp chăm sóc thích hợp. Thông tin từ Mytour chỉ mang tính chất tham khảo và không thay thế cho việc chẩn đoán và điều trị y khoa.

Quỳnh tổng hợp