Biểu tượng của con chim cú trong văn hóa

Biểu tượng chim cú hoặc chim lợn xuất hiện liên tục trong lịch sử của loài người, từ Hy Lạp cổ đại đến văn hóa châu Á, châu Âu và Mỹ ngày nay. Chim cú thường được liên kết với ma thuật và phép thuật trong thần thoại phương Tây, đồng thời biểu thị sự thông minh và sự nhanh nhẹn, là biểu tượng của sự thông thái và nhận thức sâu sắc. Tại nhiều quốc gia trên thế giới, loài chim này cũng mang nhiều ý nghĩa tích cực. Trong văn hóa phương Tây hiện đại, cú là biểu tượng của sự thông minh và học thuật, được coi là mẫu mực cho sự học hỏi vì thói quen thức suốt đêm của chúng giống như những học giả tận tâm.

Trong văn hóa hiện đại của Nhật Bản, biểu tượng của con chim cú mang đến may mắn và sự bảo vệ khỏi nỗi đau khổ và rủi ro trong cuộc sống, cùng với nhiều ý nghĩa tốt đẹp khác. Tuy nhiên, tại một số nơi như Việt Nam, chim cú (hay cú mèo, cú lợn) thường bị coi là dấu hiệu xấu vì tiếng kêu của chúng được xem là điềm báo cho sự chết chóc; có những quan niệm mê tín rằng chim cú kêu 7 tiếng dự báo sự chết của nam giới, và 9 tiếng dự báo sự chết của nữ giới, vì vậy chúng thường bị đánh đuổi dù chúng có ích trong việc diệt chuột và một số loài côn trùng gây hại cho nông nghiệp.

Trên toàn thế giới

Trong thần thoại Hy Lạp, chim cú là biểu tượng của Nữ thần trí tuệ Athena và xuất hiện trên các đồng xu Hy Lạp (được gọi là con cú của Minerva), được coi là biểu tượng của sự phồn vinh. Trong văn hóa cổ Hy Lạp, cú là bảo hộ thần thánh cho thành Athens. Trong văn hóa và các nền văn minh Trung Đông, chim cú được xem như một linh vật thần thánh bảo vệ con người ở thế giới bên kia, và cũng là biểu tượng thiêng liêng bảo vệ con người. Ở châu Mỹ, người da đỏ đã mặc áo lông cú (lông vũ của chim cú) để bảo vệ mình khỏi ma quỷ và tà ma. Trong phong thủy, cú mèo được coi là linh vật biểu tượng của sự tiên tri, trí tuệ và thông minh sáng suốt, có khả năng bảo vệ chống lại các âm hồn và vấn đề sức khỏe.

Ở phương Tây, chim cú thường được miêu tả là con cú già khôn ngoan (A Wise Old Owl), thường đeo kính, đọc sách như một nhà trí thức. Đôi mắt tròn to đặc trưng của cú gợi nhớ đến cặp kính trí thức của các giáo sư, vì vậy ở phương Tây thường có hình ảnh con cú đội nón cử nhân, thạc sỹ. Trong trang trí nội thất, từ những năm 1900, hình ảnh chim cú đã trở thành xu hướng thiết kế retro trên những chiếc gối ôm, thú nhồi bông da hoặc những họa tiết thêu trên vải. Loài Cú tuyết (harfang des neiges) là loài chim biểu tượng của Quebec, Canada. Tuy nhiên, vào thời Trung Cổ ở Châu Âu, chim cú bị liên kết với các điều xấu, thay vì liên quan đến tri thức và giáo dục, nó trở thành biểu tượng của ma thuật.

Ngày nay, các cảnh trong bộ phim Harry Potter khi Daniel Radcliffe thả chim cú bay vào bầu trời và con cú Hedwig với bộ lông trắng như tuyết là người bạn trung thành của Harry Potter giúp đỡ cho con chuột Peter Pettigrew đã làm cho nhiều người nhận ra rằng cú là một loài vật nuôi dễ thương hơn là một loài đáng sợ với tiếng kêu u ám vào đêm trên mái nhà. Do đó, nhu cầu nuôi cú làm thú cưng đã tăng mạnh trên toàn cầu, nhiều người muốn có một người bạn trung thành như cú Hedwig, mặc dù trong phim, con cú Hedwig có hình ảnh nuốt một con chuột và nhìn chằm chằm vào máy ảnh khiến nhiều người cảm thấy sợ hãi.

Ở châu Á

Nhật Bản

Trong văn hóa hiện đại của Nhật Bản, hình tượng may mắn của chim cú bắt nguồn từ cách phát âm của từ tiếng Nhật cho chim cú là Fukuro, có thể được viết bằng nhiều cách khác nhau. Một trong những cách viết mang ý nghĩa may mắn, với từ Fuku (福) có nghĩa là may mắn và Ku (来) có nghĩa là đến, cộng với Ro (郎) là hậu tố thường dùng để gọi con trai, hình thành cụm từ Fukuro có nghĩa là may mắn đến hoặc một bùa may mắn để chào đón thần tài. Cách viết còn lại mang ý nghĩa Bảo vệ khỏi gian nguy, trong đó Fu cũng có nghĩa là không và Kuro có nghĩa là khó khăn, do đó chim cú cũng được xem là biểu tượng giúp con người vượt qua khó khăn trong cuộc sống. Với sự chơi chữ như vậy, chim cú đã có vai trò khác biệt và trở nên nổi tiếng như là các Engimono, tức là bùa may mắn.

Tuy nhiên, chim cú không chỉ là biểu tượng của may mắn mà còn có ý nghĩa khác tại nhiều vùng miền khác nhau. Chúng đã từng đóng vai trò quan trọng trong lịch sử (như là Linh điêu bảo hộ hay làm loài chim dự báo thời tiết), nhưng những ý nghĩa này đã dần mất đi theo thời gian. Từ thời Minh Trị phục hưng vào năm 1868, khi Nhật Bản mở cửa cho sự thâm nhập của phương Tây, hình ảnh của loài cú đã trải qua sự thay đổi. Chim cú trở thành biểu tượng thu hút may mắn và bảo hộ, đồng thời hiện diện theo quan niệm hiện đại, mà theo đó, loài cú hiện nay còn được coi là biểu tượng của sự thông minh một cách đặc biệt và phi thường, giống như cách mà phương Tây nhìn nhận.

Nhiều người Nhật thường đeo một món đồ hình chim cú, nhiều người khác mang theo linh phù hình chim cú. Một số người tin rằng màu sắc và hình dáng của biểu tượng chim cú mang lại những may mắn và sức mạnh khác nhau, và đó cũng là lý do tại sao có rất nhiều đồ lưu niệm và đồ dùng hình cú được sản xuất với nhiều kiểu dáng, mẫu mã khác nhau, được bán rộng rãi tại Nhật Bản. Ở các cửa hàng hoặc trên các phương tiện giao thông công cộng ở Nhật Bản, bạn sẽ thường thấy những hình ảnh của chim cú được in trên dây đeo cổ, decal, ốp điện thoại hay thú nhồi bông, có đủ hình thái và kích cỡ khác nhau của biểu tượng chim cú, cùng với những biểu tượng phổ biến khác như mèo Hello Kitty hay gấu Rilakkuma.

Việt Nam

Ở Việt Nam, quan niệm về chim cú hay chim lợn thường được coi là mang lại điềm xấu, điềm báo xui xẻo. Theo quan niệm dân gian, tiếng kêu của chim lợn được cho là báo hiệu có người sẽ chết. Khi chim lợn kêu, người ta tin rằng có người sẽ qua đời, đặc biệt là khi chim lợn kêu 7 tiếng thì ứng vận với nam giới, 9 tiếng ứng vận với nữ giới và có thể gặp phải chuyện bất hạnh. Quan niệm này gây nên nỗi lo sợ và lo lắng cho người dân ở nhiều vùng quê

Trong quan niệm dân gian, tiếng kêu của chim cú thường được xem là điềm xấu, điềm gở. Theo tín ngưỡng mê tín, nếu nhà có chim cú đậu trên đầu nhà và kêu ba tiếng, thì điều đó được xem là điềm báo xấu, có thể dẫn đến bệnh tật nặng nề, đặc biệt là đối với những gia đình có người bệnh. Tiếng kêu của chim cú rất đanh và dữ dội, gây ra cảm giác rợn người (ví như câu 'cú kêu cho ma ăn'). Tiếng kêu của chim cú mèo hoặc chim cú lợn vào ban đêm thường được coi là điềm báo xấu, là tiếng gọi vong hồn từ những nơi xa xăm, bởi vì chim cú liên quan đến điềm gở và đã gắn với những câu chuyện rùng rợn về tiếng kêu của chúng

Nếu có một con chim bay vào nhà, đậu trước hiên hoặc chỉ mỏ vào nhà, và thuộc vào những loài chim cú, diều hâu, quạ hoặc ác là, thì đó được xem là điềm báo cho gia chủ sắp gặp phải điều xui xẻo, điều chết chóc. Tuy nhiên, cũng có quan điểm cho rằng, chim lợn không phải là điềm báo đen đủi mà thực tế lại có ích cho nông nghiệp, bởi vì chúng là loài chim săn mồi, tiêu diệt các loài gặm nhấm gây hại cho mùa màng và nông sản của con người. Từ 'cặp mắt cú vọ' cũng được dùng để chỉ sự nhìn xuyên thấu, dữ dội. Đối với nhiều người, ánh mắt của chim cú là một điềm sợ hãi, vì vậy có câu 'dòm như cú dòm nhà bệnh' hay 'cú dòm nhà bệnh' để nói về ý định xấu của ai đó để làm hại người khác. Gần đây, những người thường xuyên đưa tin tức, đặc biệt là những tin tức liên quan đến các hoạt động phi pháp hoặc được coi là xấu (như buôn lậu), cũng thường được gọi là chim lợn.