Bình giảng 13 câu đầu trong bài thơ 'Vội Vàng' của Xuân Diệu

   Tôi muốn ngăn ánh mặt trời
   Để màu sắc không phai nhạt;
   Tôi muốn giữ lại làn gió,
   Để hương thơm không bay đi.
   Đây là tuần tháng mật của ong bướm,

   Nhịp điệu của khổ thơ đầu trong 'Vội Vàng' là những dòng thơ năm chữ duy nhất, tạo nên sự khác biệt trong bài thơ chủ yếu gồm các câu tám chữ. Thể thơ tám chữ thường gợi lên nét nhạc của ca trù, và cách Xuân Diệu sử dụng nó mang lại sự đổi mới cho thơ mới. Việc đặt các câu thơ ngắn gọn khiến nhịp điệu trở nên nhanh hơn, như hơi thở của một người tràn đầy năng lượng. Thêm vào đó, hai từ 'tôi muốn' được nhấn mạnh ngay đầu bài thơ, thể hiện cái tôi mạnh mẽ, đầy tham vọng của tác giả, đi ngược lại với truyền thống thơ trung đại. Đây là cách nhà thơ thách thức thẩm mỹ của thế hệ trước, khi bày tỏ mong muốn chiếm đoạt quyền của tạo hóa bằng cách 'tắt nắng' và 'buộc gió'. Tuy nhiên, những động từ này không phải là mục đích cuối cùng, vì các câu chẵn bắt đầu bằng từ 'cho', gợi ý về mục tiêu lớn hơn.

   Cho màu sắc luôn tươi sáng,
   ……
   Cho hương thơm luôn lan tỏa.
   

Khát vọng giữ gìn cái đẹp xuất phát từ nỗi lo về sự phai nhạt của nó. Nỗi lo rằng ánh nắng sẽ mất đi sự rực rỡ, làn gió sẽ mất đi hương thơm nếu cứ tiếp tục. Nhà thơ dùng chữ “đừng” hai lần như để bày tỏ nguyện vọng. Mỗi từ trong bốn câu thơ đều chất chứa khao khát sống mạnh mẽ, một niềm đam mê và lòng tham muốn giữ lại vẻ đẹp cho chính mình và cho đời.

Nhịp thơ bỗng chuyển từ những dòng ngắn sang dòng dài, như thể mở rộng bức tranh mùa xuân trước mắt người đọc. Sự xuất hiện liên tục của từ “này đây” làm nổi bật sự mê đắm trước vẻ đẹp của mùa xuân. Những hình ảnh “ong bướm, yến anh” gợi lên cảnh tượng sống động của mùa xuân và tình yêu. Cách dùng từ của Xuân Diệu tạo cảm giác mọi vật quấn quýt, kết đôi, như không thể tách rời. Bức tranh mùa xuân đầy màu sắc và sức sống, với những cánh đồng xanh rì, hoa nở rộ, lá trên cành tơ mềm mại. Cuộc sống như vườn địa đàng trong mắt nhà thơ.

Câu thơ mở ra với ba chữ “và này đây”, như thể người viết vẫn chưa đủ, chưa muốn dừng lại trong cơn mê đắm của mùa xuân. Những từ ngữ trở nên trừu tượng hơn, gợi về ánh sáng, niềm vui, thời gian - những thứ không thể nắm bắt được. Xuân Diệu đã làm mới quan niệm về vẻ đẹp, không còn dựa trên thiên nhiên mà là dựa vào con người. Ánh sáng gợi liên tưởng đến hàng mi, niềm vui giống như vị thần, làm cho người đọc cảm thấy sửng sốt và bất ngờ.

Câu thơ “Tháng giêng ngon như một cặp môi gần” tạo ra sự so sánh táo bạo giữa thời gian và sự gợi cảm của con người. Tác giả đã biến một thứ trừu tượng như tháng giêng trở nên gần gũi, sống động như một cặp môi đầy sức sống. Cách so sánh ấy tạo ra cảm giác mùa xuân đang đợi chờ, sẵn sàng hiến dâng cho tình yêu. Chỉ có một tâm hồn yêu đời, yêu cuộc sống mãnh liệt mới có thể tạo ra một hình ảnh đầy ẩn ý như vậy.

Những tiếng “Tôi sung sướng” như một sự bộc phát của niềm vui. Nhưng dấu chấm sau đó lại ngắt ngang cảm xúc, gợi lên sự vỡ mộng. Cái cảm giác sung sướng ấy bỗng dưng bị dừng lại, thay thế bằng một cảm xúc hoài xuân, tiếc nuối. Câu thơ chuyển sang một phản đề, tạo ra cảm giác của một mùa xuân đầy mâu thuẫn. Nhà thơ dường như cảm thấy sự vội vàng ngay khi mùa xuân còn chưa kết thúc, như thể niềm vui đang dần tan biến.

Xuân đang tới, nhưng xuân cũng đồng thời đang qua. Xuân còn trẻ, nhưng rồi xuân cũng sẽ già.

Hai chữ 'nghĩa là' tưởng như bình thường lại là điểm nhấn đặc biệt trong hai câu thơ, tạo nên một đẳng thức nghệ thuật táo bạo. Tác giả đặt dấu bằng giữa những khái niệm tưởng chừng đối lập: 'đang tới' và 'đang qua', 'non' và 'già'. Cách nói này làm rõ sự trôi chảy không ngừng của thời gian, đặc biệt với người mà tuổi xuân đồng nghĩa với sự sống. Đẳng thức thứ ba càng làm rõ điều đó: Xuân kết thúc cũng là khi tôi không còn.