Black Swan là gì? Tổng hợp những cơn lốc Black Swan trong lịch sử tài chính

Trong thị trường tài chính, thứ khiến mọi người sợ hãi nhất không phải là việc cổ phiếu mất giá mà chính là hiện tượng Black Swan. Đây là thuật ngữ chỉ hiệu ứng sụp đổ đột ngột và bất ngờ của cả một hệ thống tài chính, khiến nền kinh tế nói chung và ngành tài chính nói riêng gặp phải cơn ác mộng suy thoái. Vậy Black Swan là gì và chúng ta đã từng chứng kiến hiện tượng này bao nhiêu lần? Hãy cùng Mytour tìm hiểu thông qua bài viết dưới đây.

Black Swan là gì?

Black Swan là một sự kiện không thể dự đoán, vượt ra khỏi những nguyên tắc thông thường của một tình huống và mang lại hậu quả nghiêm trọng. Trong lĩnh vực tài chính, Black Swan thường được dùng để ám chỉ một giai đoạn u ám của cả ngành khi xu hướng giảm liên tục chiếm lĩnh thị trường.

Thuật ngữ này trở nên phổ biến nhờ Nassim Nicholas Taleb, một giáo sư tài chính, nhà văn và nhà giao dịch tại Phố Wall. Nassim Taleb đã phổ biến khái niệm Black Swan trong một cuốn sách năm 2007 trước khi sự kiện khủng hoảng tài chính năm 2008 xảy ra. Ông đã lập luận rằng vì các sự kiện Black Swan là không thể dự đoán được do sự khan hiếm của chúng nhưng lại mang đến một hậu quả thảm khốc. Do đó, điều quan trọng cần làm là mọi người luôn phải giả định rằng Black Swan là điều luôn có thể xảy ra và cố gắng lập một kế hoạch phù hợp để ứng phó. 

Một số Black Swan trong thị trường tài chính

Như đã nói ở trên, Black Swan là một sự kiện không thể được dự đoán trước và mang lại hậu quả vô cùng thảm khốc cho thị trường tài chính. Nếu nhìn vào chuỗi sự kiện của một khoảng thời gian nhất định, chúng ta có thể thấy, Black Swan là hậu quả của những sự kiện diễn ra ngoài đời thực tạo ra tâm lý bất an và gây rúng động cho thị trường tài chính. Hoặc đơn giản hơn, đó là việc niềm tin được đẩy lên mức ảo tưởng về đà tăng trưởng của một xu hướng mới trong thị trường tài chính hoặc công nghệ.

Bong bóng Dotcom

Những năm 90 của thế kỷ trước được coi là thời kỳ hoàng kim của công nghệ khi các nhà phát triển phần mềm từ các quốc gia tư bản liên tục đưa ra những công cụ và công nghệ mới. Tiêu biểu nhất là Google, Amazon và Apple, đây có thể xem là ba tượng đài lớn về công nghệ, mỗi công ty mang đến cho thế giới những trải nghiệm hoàn toàn mới trong việc tìm kiếm thông tin, mua sắm hoặc đơn giản hơn là một loại máy tính mới.

Dù mang lại cho nhân loại hàng loạt công nghệ mới nhưng đối với thị trường tài chính, đây cũng là những miếng mồi ngon vô cùng béo bở. Sự xuất hiện của hàng loạt công ty Dotcom và sự tin tưởng quá mức vào công nghệ mới đã làm thổi giá những cổ phiếu này lên cao mặc dù hoạt động kinh doanh của chúng yếu kém hoặc không có. Đến đầu năm 2000, khi khoảng cách giữa giá trị thực và giá trị trên thị trường chứng khoán càng lớn, hàng loạt sự kiện sụp đổ của các công ty liên tục xảy ra, tạo ra hiệu ứng Domino và đồng thời làm mất tỷ USD của các nhà đầu tư.

Khủng hoảng tài chính năm 2008

Khi nhắc đến các Black Swan, chúng ta không thể không nhắc đến ngân hàng Lehman Brother và cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Vấn đề này bắt nguồn từ thị trường tín dụng của Hoa Kỳ khi sự sụt giảm của thị trường bất động sản đã tạo ra một chuỗi phản ứng dây chuyền.

Lúc này, hàng triệu khoản vay dưới chuẩn tồn tại ở nhiều ngân hàng dưới hình thức vay mua nhà trả góp và được đảm bảo bằng tài sản đó. Sự giảm giá của nhà khiến thanh khoản của các khoản vay giảm theo thời gian, dẫn đến việc thanh lý hàng loạt hợp đồng vay, khiến nhiều thực thể tài chính tiếp tục phá sản. Trong số đó, ngân hàng Lehman Brother là gã lớn nhất nắm giữ các khoản nợ này.

Khi Lehman Brothers phá sản, một hiệu ứng domino xảy ra do quan hệ nợ - chủ nợ giữa các thực thể, làm cho thị trường tài chính suy yếu. Thậm chí, Chủ tịch Fed lúc đó Tim Geither và Bộ trưởng Tài chính Hank Paulson đã nhờ đến sự giúp đỡ của Larry Fink (tổng giám đốc của BlackRock) để cứu nguy cho ngành tài chính Hoa Kỳ.

Đại dịch COVID-19 năm 2020

Nhắc đến đại dịch COVID-19, chúng ta không thể quên được một thời kỳ đen tối của nhân loại, khi những tiếp xúc nhỏ như nắm tay cũng có thể gây ra những hậu quả không lường trước. Và thị trường tài chính cũng nhạy cảm như thế, từ đầu năm 2020, thị trường tài chính đã có một khởi đầu không mấy tươi sáng do những hậu quả của khủng hoảng trước đó. Đến tháng 2/2020, thị trường tiếp tục chuyển biến xấu do dịch bệnh COVID-19 bùng phát và lan rộng ở các nền kinh tế lớn.

Hậu quả của điều này là hàng loạt ngành nghề không thiết yếu bị tê liệt, chuỗi cung ứng bị gián đoạn do các biện pháp phong tỏa tạo áp lực lớn lên hoạt động sản xuất và thương mại. Xu hướng giảm này ảnh hưởng nặng nề, khiến Phố Wall phải tạm dừng giao dịch đến 3 lần, điều hiếm xảy ra trước đó. 

Các Black Swan trong thị trường tiền điện tử

Tháng 03/2020

Tiếp tục với chuỗi sự kiện trước đó, vào tháng 03/2020, trong khi cựu Tổng thống Donald Trump vẫn tỏ ra lạc quan về khả năng kiểm soát và quy mô của dịch bệnh, thị trường Châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, ghi nhận hơn 1000 ca nhiễm mỗi ngày. Các cổ phiếu của các công ty lớn trên thị trường chứng khoán chịu áp lực giảm mạnh, kết thúc quý 1 năm 2020, chỉ số Dow Jones giảm 24,81%, chỉ số S&P 50 giảm 21,09% và Nasdaq giảm hơn 14,5%.

Cũng vào thời điểm này, thị trường tiền mã hoá chứng kiến những đợt giảm mạnh, đặc biệt là Bitcoin giảm gần 5.000 đô la trong một ngày, khiến thị trường chứng kiến sự rối loạn.

Tháng 05/2021

Ngày 19/05/2021 trở thành một trong những ngày đen tối nhất cho thị trường khi Bitcoin giảm từ mức hỗ trợ 40.000 USD xuống dưới 34.000 USD chỉ trong vòng 24 giờ. Đồng stablecoin USDT, có thanh khoản lớn nhất, cũng giảm về 0,84 USD. Hậu quả, hàng loạt lệnh future bị thanh lý tương đương 4,3 tỷ USD trong vòng 1 giờ (18h - 19h giờ Việt Nam) và 8,94 tỷ USD trong 24 giờ.

Nguyên nhân chính của sự việc là do lệnh cấm toàn bộ các công ty và tổ chức tài chính liên quan đến tiền mã hoá từ 3 hiệp hội tài chính Trung Quốc. Thêm vào đó, tin tức này được công bố chỉ sau 7 ngày kể từ khi Tesla tuyên bố sẽ ngừng chấp nhận thanh toán bằng tiền mã hoá. Tin đồn và sự giảm giá các memecoin của Vitalik Buterin cũng làm leo thang tâm lý tiêu cực, đẩy giá BTC lao dốc.

Tại thời điểm đó, gần như mọi góc nhìn của thị trường tiền mã hoá đều tiêu cực, đặc biệt là hai trang kiểm tra giá là CoinGecko và CoinMarketCap liên tục tê liệt do số lượng người dùng kiểm tra giá tăng. Các sàn giao dịch như Binance cũng phải tạm ngừng giao dịch rút tiền do tắc nghẽn mạng.

Tháng 09/2021

Vào ngày 07/09/2021, ngay sau khi Bitcoin được El Salvador công nhận là tiền tệ hợp pháp, nhiều người nghĩ rằng đây sẽ là một bước tiến quan trọng cho đồng tiền mã hoá này. Nhưng thực tế, đó lại trở thành một trong những sự kiện đáng quên nhất trong lịch sử giao dịch Bitcoin. Sau khi chỉ số điều chỉnh nhẹ từ 52,300 USD xuống 50,400 USD, chỉ trong vài tiếng, giá của Bitcoin bất ngờ giảm hơn 7.000 đô la xuống còn 43,000 USD (giảm 19,1%). Gần 1,2 tỷ đô la giá trị các lệnh giao dịch đã bị thanh lý trong đợt giảm này, chủ yếu tập trung tại các sàn giao dịch lớn.

Tại thời điểm đó, không có sự kiện quan trọng nào hoặc tác nhân nào ảnh hưởng đến giá của Bitcoin. Nguyên nhân duy nhất có thể đến từ các lệnh futures và margin với kích cỡ nhỏ đến trung bình bị thanh lý liên tục, tạo nên hiệu ứng “hòn tuyết lăn'. Trước đó, thị trường đã có một đà tăng nhẹ, khiến nhà đầu tư lạc quan, từ đó giải thích cho một lượng lớn vị thế long với đòn bẩy lớn. Khi thị trường điều chỉnh, hàng loạt nhà đầu tư bị thanh lý lệnh, đẩy giá xuống.

Tháng 12/2021

Vào trưa ngày 04/12/2021 theo giờ Việt Nam, Bitcoin tiếp tục giảm từ mức hỗ trợ 50,000 USD xuống 42,000 USD, tương đương 22% và 8,000 giá. Hơn 1,3 tỷ đô la của các lệnh phái sinh đã bị thanh lý, hơn 50% trong số đó là Bitcoin và hầu hết là lệnh long.

Nguyên nhân chính có thể đến từ việc mất động lực tăng giá do tin tức. Cụ thể, sau khi các quỹ ETF được niêm yết trên sàn chứng khoán Mỹ vào tháng 10 và sự kiện Bitcoin thực hiện thành công nâng cấp Taproot, Bitcoin đã hoàn toàn mất động lực cho sự tăng trưởng. Đồng thời, động lực tăng trước đó của Bitcoin phần lớn đến từ tăng lạm phát lên mức cao nhất trong 30 năm của Mỹ, khiến tiền mã hóa trở thành lựa chọn thay thế cho đồng USD đang giảm giá.

Tiếp theo, việc phát hiện biến thể mới của COVID-19 tên là Omicron đã gây ra sự lo ngại trong dư luận, từ đó làm tăng giá trị an toàn như vàng so với tiền mã hóa, đặc biệt là Bitcoin. Theo thông tin truyền thông, Omicron có khả năng lây nhiễm cao hơn và đe dọa mọi nỗ lực kiểm soát dịch từ trước đến nay.

Ở phía chính sách, để đối phó với biến thể mới của COVID-19, các quan chức tại Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) đã đề xuất việc tăng lãi suất sớm hơn dự kiến, một động thái tránh né vết thương của năm 2020 khi đối mặt với đại dịch.

Tháng 03/2023

Vào buổi sáng ngày 11/03/2023, Circle, công ty phát hành tiền ảo USDC, đã công bố về tác động của sự sụp đổ của Silicon Valley Bank, ngân hàng lớn đã phát hành USDC, stablecoin hàng đầu thế giới sau USDT. Theo đó, Circle thừa nhận rằng họ đã giữ khoảng 25% tiền mặt bảo chứng cho USDC tại ngân hàng này. 

“Silicon Valley Bank là một trong số 6 đối tác ngân hàng mà Circle sử dụng để quản lý khoảng 25% số tiền mặt được sử dụng làm dự trữ cho USDC. Trong khi chờ đợi xem việc FDIC tiếp quản ngân hàng sẽ ảnh hưởng như thế nào đối với người gửi tiền, hoạt động của Circle và USDC vẫn diễn ra bình thường.”

Cụ thể, USDC được bảo chứng bởi 43,5 tỷ USD tài sản được Circle nắm giữ và 11,1 tỷ USD là tiền mặt. Điều này đồng nghĩa với việc số tiền mà Circle đang “đóng băng' tại Silicon Valley Bank là 1,7 tỷ USD. Tuy nhiên, mọi nỗ lực để trấn an nhà đầu tư đều không hiệu quả khi nhiều nhà giao dịch đã tháo chạy khỏi stablecoin này. Theo dữ liệu từ Nansen, hơn 2,3 tỷ USD yêu cầu chuyển đổi tài sản từ USDC sang tiền mặt đã được Circle xử lý trong 24 giờ. 

Không chỉ Circle mà nhiều tổ chức khác từ Defi đến Cefi cũng bị ảnh hưởng nặng nề bởi vụ việc này. Một ví dụ nổi bật là 3pool, pool thanh khoản stablecoin hàng đầu trong DeFi được thiết lập bởi Curve. Pool này gồm 3 tài sản là USDT, USDC và DAI, trong đó USDC và USDT bị ảnh hưởng nặng nề khiến tỷ lệ của USDT chỉ còn 3% trong pool, tỷ giá swap giảm xuống còn 0.97 USD và giao dịch trong ngày của 3pool lên đến 1,5 tỷ USD. Ngoài ra, không chỉ có USDT mà DAI cũng chịu ảnh hưởng, trong 24h, lượng DAI được phát hành từ việc thế chấp USDC đã tăng lên hơn 700 triệu USD.

Binance là một trong những đơn vị chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ vụ việc này khi nắm giữ hơn 5 tỷ USD giá trị USDC. Tiếp theo là sàn Crypto.com với hơn 700 triệu USD và nhiều dự án khác như: Arbitrum, Polygon, Aave, Optimism, dYdX và Compound, Uniswap, Curve, MakerDAO. Ngoài ra, stablecoin BUSD của Binance cũng bị depeg theo USDC (0.9873 USD), thấp hơn cả mức giảm tại thời điểm BUSD bị liên quan đến các cáo buộc chứng khoán.

Sự sụp đổ của LUNA - UST

Khi nhắc đến LUNA-UST, chắc chắn nhiều người vẫn còn nhớ về sự ảnh hưởng của nó đến thị trường tiền mã hoá. Chỉ trong chưa đầy 1 tuần từ 08/05/2022 đến 14/05/2022, sự sụp đổ của cơ nghiệp tỷ đô của Do Kwon đã gây ra nhiều hậu quả và bản án cho những người sáng lập có ước mơ. Thậm chí, tác động của nó không chỉ dừng lại ở thị trường tiền mã hoá mà còn lan ra thị trường truyền thống. 

Vào ngày 05/05/2022, Luna Foundation Guard (LFG) mua thêm 1,5 tỷ USD Bitcoin để tăng bảo chứng cho UST lên gần 3,5 tỷ USD. Chỉ sau 3 ngày, nhờ vào thỏa thuận ngầm giữa Terra Form Labs và Jump Crypto, LFG đã chi ra một số tiền lớn để hỗ trợ giá cho UST đã depeg lần đầu. Hai ngày sau đó, UST tiếp tục depeg lần 2 và LFG (Luna Foundation Guard) phải bán 1,2 tỷ USD BTC (trước đó đã bán 750 triệu USD BTC) để cứu giá.

Vào sáng ngày 11/05/2022, UST depeg lần 3, LUNA (token bảo chứng cho UST) giảm xuống còn 13 USD. Tối cùng ngày, UST depeg lần 4 và LUNA giảm 19 lần xuống còn 0,68 USD. Một ngày sau đó, Terraform Labs tiếp tục công bố kế hoạch đốt 1,3 tỷ UST để cứu giá stablecoin này. Đến ngày 13/05/2022, nguồn cung của LUNA tăng lên từ 400 triệu lên 6,9 nghìn tỷ và UST depeg lần 5. Hai ngày sau đó, giá LUNA và UST giảm 99%, hệ sinh thái 60 tỷ USD sụp đổ hoàn toàn, chấm dứt một đế chế tỷ USD từng là niềm tự hào của giới tiền mã hoá Hàn Quốc.

Cú sụp đổ của FTX

Dưới thời của Sam Bankman-Fried (SBF), FTX liên tục đạt được những thành công nổi bật và mở rộng vào nhiều lĩnh vực từ thể thao đến Esport và giải trí. Các đối tác cũng như dự án gắn bó với SBF và FTX như: tuyển thủ Esport Team SoloMid (TSM), giải đấu LMHT Bắc Mỹ (LCS), đội đua F1 Mercedes-AMG Petronas, giải thưởng Super Bowl, đội bóng rổ NBA Miami Heat. SBF còn sử dụng khả năng giao tiếp của mình để tương tác với các quan chức chính phủ và chi tiêu mạnh mẽ trong các cuộc bầu cử tại Mỹ. Truyền thông thường miêu tả SBF như một tỷ phú của thế hệ mới. 

Tuy nhiên, vào tháng 5/2022, thị trường chao đảo với hơn 60 tỷ USD do LUNA-UST gây ra hiệu ứng Domino. Để tự bảo vệ, SBF đã chi ra một số tiền lớn để giữ vững đế chế FTX và Alameda Research - quỹ đầu tư crypto liên kết với FTX. Tuy nhiên, vào tháng 06/2022, Alameda Research đã thực hiện một thương vụ đầy rủi ro, khiến SBF phải hối hận. Cụ thể, họ đã cho Voyager vay 500 triệu USD, khiến Alameda Research rơi vào nợ và kích hoạt chuỗi sự kiện tiêu cực. Trong khi thị trường hỗn loạn, các khách hàng của FTX muốn rút tiền nhưng cả FTX lẫn Alameda Research đều không có đủ tiền để trả. 

Nhằm giúp Alameda Research, FTX đã sử dụng tiền của khách hàng để bảo lãnh cho Alameda Research bằng cách lấy tiền của họ và in thêm FTT để làm tài sản đảm bảo cho các khoản vay mới. Tóm lại, họ đã dùng tiền ảo để đổi lấy tiền thật. Kết quả, vì không dự đoán được biến động thị trường, FTX đã thua lỗ gần 10 tỷ USD và sau đó số tiền thua lỗ đã lớn hơn nhiều lần con số 10 tỷ USD ban đầu. Và những kẻ gây ra sự cố đã phải chịu những hình phạt nặng nề lên đến hàng trăm năm tù vì hành vi sai trái của mình.

Tổng kết

Trên đây là các thông tin về Black Swan và các ví dụ cụ thể trong thị trường tài chính truyền thống và tiền mã hoá. Hy vọng oin68 đã giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm này. Black Swan mặc dù không ai mong muốn nhưng nó là một phần không thể tránh khỏi để thị trường tài chính có cơ hội thực hiện những điều chỉnh cần thiết và kiểm tra lòng tham của mọi người.