Buzz
Các đề bài Đất Nước lựa chọn cực kỳ hay
Tài liệu tổng hợp các dạng đề văn bài Đất Nước trong Ngữ văn lớp 12, bao gồm đọc hiểu, phân tích, cảm nhận, nghị luận,... xoay quanh tác phẩm Đất Nước. Hy vọng sẽ hỗ trợ giáo viên trong việc giảng dạy và học sinh trong việc ôn tập để đạt điểm cao trong kỳ thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn.
1. Đề đọc – hiểu (2-3 điểm)
Câu 1: Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi
“...Em ơi em, Đất Nước là máu xương của chúng ta
Chúng ta phải biết gắn bó và chia sẻ
Cần biết hiện thân cho bản sắc của quê hương
Tạo nên vĩnh cửu Đất Nước…”
(Trích đoạn từ bài Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm)
a. Tại sao từ “Đất Nước” được viết hoa?
* Gợi ý trả lời
Từ “Đất Nước ” được viết hoa - coi 'Đất Nước' là một sinh thể, thể hiện sự tôn trọng, ngợi ca, thành kính, thiêng liêng khi cảm nhận về Đất Nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm.
b. Nêu biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ?
* Gợi ý trả lời
- Trong đoạn thơ, biện pháp tu từ được sử dụng là: điệp ngữ “phải biết’’, sử dụng nhiều từ chỉ mối quan hệ gắn bó như: gắn bó, san sẻ, hóa thân..
Câu 2. Viết đoạn văn ngắn thể hiện cảm nhận của em về trách nhiệm với quê hương, đất nước trong xã hội ngày nay?
* Gợi ý trả lời
(Học sinh được tự do thể hiện ý kiến riêng, sau đó sử dụng lập luận để làm sáng tỏ quan điểm của mình)
- Có thể viết dựa trên các ý sau:
Tích cực học tập, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức và nhân cách;
Tham gia các hoạt động ngoại khóa, phát triển về thể chất, tinh thần mạnh mẽ;
Chăm chỉ lao động, đóng góp vào việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc;
Gìn giữ và phát huy văn hóa, truyền thống tốt đẹp của dân tộc;
Sẵn lòng chiến đấu, hy sinh cho độc lập và chủ quyền của quốc gia dân tộc khi Tổ quốc cần;
Câu 3: Chủ đề chính của tác phẩm Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là gì?
* Gợi ý trả lời
- Chủ đề chính của tác phẩm Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là quê hương của nhân dân.
2. Dạng đề viết bài văn (4-6 điểm)
Đề 1: Phân tích bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm
* Gợi ý trả lời
1. Mở đầu
- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: ông là một nhà thơ thuộc thế hệ chống Mĩ cứu nước, tác phẩm thơ của ông kết hợp giữa cảm xúc sâu lắng và triết lí, suy tư về đất nước, con người.
- Giới thiệu về bài thơ Đất nước: được lấy từ tập thơ Mặt đường khát vọng, là một bài thơ có sâu sắc triết lí, thể hiện tư tưởng “Đất nước của nhân dân”.
2. Nội dung chính
1.2 Đất nước qua lăng kính lịch sử, văn hóa, không gian và thời gian
a. Khám phá nguồn gốc của đất nước (9 câu đầu)
- Tác giả khẳng định: “Khi chúng ta sinh ra, đất nước đã tồn tại”, thúc đẩy lòng tìm kiếm nguồn gốc của đất nước.
- Đất nước bắt nguồn từ những nét đặc trưng gần gũi trong cuộc sống hàng ngày của người Việt từ thời xa xưa: “ngày xửa ngày xưa” như câu chuyện dân gian, “miếng trầu” như phong tục ăn trầu và truyện cổ tích về trầu cau, “Tóc mẹ thì bọc sau đầu” như thói quen buội tóc của phụ nữ Việt, “Thương nhau bằng gừng cay muối mặn” như biểu hiện tình cảm, truyền thống yêu thương của dân tộc.
- Đất nước phát triển cùng với quá trình lao động sản xuất “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương”, cũng như trong cuộc chiến tranh chống lại kẻ thù ngoại xâm.
- Nhận xét: Tác giả mở ra cái nhìn mới về nguồn gốc của đất nước, đất nước được hình thành từ sâu thẳm của văn hóa, văn minh, lịch sử và truyền thống dân tộc.
b. Khái niệm về đất nước (28 câu thơ tiếp theo)
- Về mặt địa lý:
+ Tác giả chia rẽ hai phần “đất” và “nước” để suy ngẫm sâu sắc.
+ Đất nước là không gian quen thuộc gắn bó với cuộc sống hàng ngày của mỗi người: “nơi ta đi học”, “nơi ta tắm”; gắn với kí ức tình yêu: “nơi ta mất ... đêm suy tư”.
+ Đất nước là nơi chứa đựng sự phong phú, là mảnh đất sống của cộng đồng qua các thế hệ: “Đất là nơi chim phượng hoàng ... bà con đoàn kết”.
- Nhìn nhận đất nước qua lịch sử từ quá khứ, hiện tại đến tương lai:
+ Trên quá khứ, đất nước là nơi thiêng liêng, liên quan đến truyền thuyết, huyền thoại: “Đất là nơi chim về ... ẩn chứa trứng”
+ Trong hiện tại: đất nước hiện hữu trong tâm hồn mỗi người, mỗi người đều mang trong mình những giá trị của đất nước, qua sự liên kết này, đất nước sẽ thêm phần sôi động, hòa mình vào một tổng thể lớn mạnh. Đó là sự liên kết giữa cá nhân và cộng đồng.
+ Về tương lai: thế hệ trẻ sẽ “đưa đất nước đi xa” “vào những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ sống mãi, vững bền.
- Suy ngẫm về trách nhiệm cá nhân đối với đất nước: “Phải biết gắn bó và chia sẻ”, đóng góp, hy sinh để đóng góp vào sự xây dựng đất nước.
- Nhận xét: qua cái nhìn tổng thể của nhà thơ, đất nước hiện lên vừa thân thuộc, gần gũi lại vừa thiêng liêng, hùng vĩ và bền vững đến muôn đời sau.
2.2 Triết lý cốt lõi, cảm nhận về đất nước: đất nước của nhân dân
- Thiên nhiên địa lý của đất nước không chỉ là sự tạo hóa mà còn được hình thành từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần của huyết thống, tâm hồn con người:
+ Nhờ vào tình thân thiết, tình yêu thương mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
+ Nhờ vào tinh thần kiên cường, lòng dũng cảm trong quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước mà có những hồ ao, di tích lịch sử về quá trình xây dựng đất nước.
+ Nhờ vào truyền thống hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”
- Nhân dân viết nên lịch sử 4000 năm:
+ Họ là những con người bình dị nhưng luôn tỏ ra trung thành với tình yêu nước.
+ Tác giả nhấn mạnh đến những cá nhân vô danh đã viết nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi người đối với lịch sử dân tộc.
- Nhân dân tạo ra và bảo vệ những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: văn hóa: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”, ... từ đó xây dựng nền móng phát triển bền vững cho đất nước.
- Triết lý cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “đất nước này là đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao thần thoại”, đất nước ấy hiện lên qua tâm hồn con người: biết yêu thương, biết trân trọng tình nghĩa, lao động và chiến đấu vì đất nước.
- Nhận xét:
+ Về nội dung: đoạn trích “Đất nước” đã thể hiện một góc nhìn mới về đất nước trên nhiều phương diện: văn hóa, lịch sử, địa lý, dựa trên triết lý cốt lõi: “đất nước của nhân dân”.
+ Về nghệ thuật: sử dụng đa dạng và sáng tạo nguyên liệu văn hóa dân gian, ngôn từ sâu sắc và giàu ý nghĩa.
3. Kết bài
- Khẳng định lại giá trị của đoạn trích: đã nhấn mạnh triết lý “đất nước của nhân dân”, thể hiện tinh thần yêu nước của tác giả, thức tỉnh lòng yêu nước trong mỗi cá nhân.
- Bày tỏ cảm nhận cá nhân về đoạn trích đất nước và liên kết với trách nhiệm của thế hệ hiện tại đối với đất nước.
Đề 2: Phân tích 9 câu thơ đầu bài “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm
* Gợi ý trả lời
1. Mở đầu
- Giới thiệu tác giả Nguyễn Khoa Điềm và bài thơ Đất Nước cùng với 9 câu thơ đầu tiên.
2. Nội dung chính
- 'Khi chúng ta lớn lên, đất nước đã có từ lâu': Đất Nước ra đời từ thời xa xưa như một điều tất yếu, trong sâu thẳm của lịch sử, từ thời các vua Hùng xây dựng và bảo vệ nước non.
- 'Ngày xưa kia, mẹ thường kể': những câu chuyện cổ tích, những bài học đạo lý, ước mơ khao khát công bằng của nhân dân → đóng góp vào việc hình thành Đất Nước.
- 'Miếng trầu': phong tục ăn trầu của dân gian gắn bó với ta qua nhiều thế hệ và gợi nhớ đến câu chuyện Trầu Cau.
- 'Biết trồng tre mà đánh giặc': kỷ niệm về truyền thống chống giặc ngoại xâm và câu chuyện về anh hùng dân tộc Thánh Gióng.
- 'Tóc mẹ bồi sau đầu': phong tục truyền thống của người Việt, việc mẹ để tóc dài và bồi lên sau đầu.
- 'Cha mẹ, gừng cay muối mặn': liên quan đến câu ca dao dân gian, nói về lòng thủy chung của người Việt.
- 'Cái kèo, cái cột, hạt gạo, xay, giã, giần, sàng': những đồ vật quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày của người Việt, liên quan đến lao động sản xuất và nền văn minh nông nghiệp.
→ Đất Nước thể hiện qua những điều mà chúng ta gặp hàng ngày trong gia đình, câu chuyện cổ tích từ mẹ kể, miếng trầu mà bà ăn, hạt gạo mà ta ăn, ngôi nhà mà ta ở....
- 'Đất Nước có từ ngày đó': Đất Nước tồn tại khi nhân dân yêu thương, sống tình nghĩa, khi dân tộc có văn hóa riêng, khi nhân dân xây dựng và bảo vệ quê hương, từ những điều gần gũi trong cuộc sống hàng ngày.
→ Sự cảm nhận về sâu sắc của lịch sử Đất Nước hiện ra trong cuộc sống hàng ngày của người dân. Đất Nước được hình thành từ những điều nhỏ nhặt, quen thuộc trong cuộc sống của mỗi người, từ bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.
3. Kết luận
- Tổng kết về nội dung, nghệ thuật và trình bày cảm nhận về đoạn trích.
Đề 3: Phân tích tư tưởng Đất nước của nhân dân trong bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm
* Gợi ý trả lời
1. Mở bài
- Giới thiệu một số điểm cơ bản về tác giả Nguyễn Khoa Điềm và bài thơ “Đất nước”.
- Giới thiệu về vấn đề cần phân tích: tư tưởng Đất nước của nhân dân.
2. Thân bài
2.1. Quan điểm về đất nước qua các giai đoạn lịch sử:
- Trong thời Trung Đại: đất nước thuộc về vua, lãnh thổ liên quan đến quyền lực của vị vua.
- Trong thời Cận Đại: 'Dân là nước, nước là dân' (Phan Bội Châu), nhưng vẫn còn giữ một phần tư tưởng phong kiến phương Đông và tư tưởng tư sản.
- Trong thời Hiện Đại: Đất nước thuộc về đại đa số quần chúng nhân dân.
2.2 Chứng minh quan điểm về đất nước của nhân dân:
* Đất nước của nhân dân được thể hiện qua sự mở rộng của lãnh thổ.
- Không gian thân thương gắn bó với những kỷ niệm về tình yêu đôi lứa:
“Tận cùng đất là trường ta đi học
Nước là nơi ta tắm rửa
Đất nước là nơi ta hẹn hò”
- Đất nước là không gian sinh tồn của cộng đồng người Việt qua các thế hệ được hình thành từ thời xa xưa với những truyền thuyết:
“Đất là nơi chim trở về
Nước là nơi rồng cư trú...”
* Đất nước của nhân dân thể hiện qua dòng lịch sử trải dài:
- Đất nước được hình thành bởi những người dân bình dân, không danh tiếng nhưng mang trong mình sức mạnh vĩ đại.
- Những người bình dân ấy đã tạo ra giá trị vật chất và tinh thần, truyền lại cho thế hệ sau:
· “hạt lúa”: biểu tượng của cả giá trị vật chất và nền văn minh của dân tộc.
· “truyền lửa”: là ngọn lửa của sự cách mạng, của lòng yêu nước và niềm tin không ngừng.
· “giọng nói”: là ngôn ngữ của dân tộc, là tinh thần tồn tại của một quốc gia, mang giá trị tinh thần cao quý.
* Đất nước của nhân dân phản ánh trong bản sắc văn hóa sâu sắc:
- Những truyền thống lâu đời:
· phong tục ăn trầu của người bà.
· thói quen bồi tóc của người mẹ.
· sự say đắm và trung thành trong tình yêu.
· biết trân trọng tình bạn.
· quyết đoán đối diện với kẻ thù.
2.3. Nghệ thuật
- Dáng điệu thổn thức, thấu hiểu tâm trạng.
- Các hình ảnh quen thuộc thân thuộc.
- Sử dụng nguồn gốc văn hóa dân gian: ca dao, tục ngữ, hình tượng…
3. Kết bài: Tư tưởng về đất nước của nhân dân phản ánh giá trị nhân văn cao quý.
Đề 4: Phân tích khái niệm 'đất nước' trong hai tác phẩm cùng tên của Nguyễn Đình Thi và Nguyễn Khoa Điềm
* Gợi ý trả lời
a. Mở bài
- Tổng quan về hai bài thơ 'Đất nước' của Nguyễn Đình Thi và 'Đất Nước' của Nguyễn Khoa Điềm.
- Giới thiệu vấn đề cần thảo luận: Hình tượng của đất nước trong hai bài thơ.
b. Thân bài
- Đặc điểm rõ ràng của đối tượng thứ nhất: Hình tượng của đất nước trong bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi.
- Đặc điểm rõ ràng của đối tượng thứ hai: Hình tượng của đất nước trong bài Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
- Phân tích so sánh: Điểm tương đồng và khác biệt giữa hai đối tượng trên cả hai phương diện nội dung và hình thức nghệ thuật.
- Các điểm chung về hình tượng của đất nước trong 2 bài thơ.
- Nguyễn Đình Thi bắt đầu bài thơ với cảm xúc trước vẻ đẹp của mùa thu.
- Đây là một quyết định khôn khéo bởi vì trước kia mùa thu luôn là thời kỳ buồn bã, cảm xúc u tối, nhưng từ sau cách mạng tháng 8 năm 1945, mùa thu trở nên vui vẻ - mùa thu của cách mạng, mùa thu sinh ra đất nước.
- Bắt đầu với những cảm xúc trước vẻ đẹp của mùa thu giúp Nguyễn Đình Thi có cơ hội suy ngẫm về đất nước một cách tự nhiên và thoải mái hơn.
- Nguyễn Khoa Điềm miêu tả hình tượng đất nước của mình bằng cách đặt nó trong bối cảnh cụ thể của thời gian và không gian, từ thời gian và không gian cụ thể đến thời gian và không gian trừu tượng.
- Đất nước được nhìn qua quãng thời gian dài và đồng thời được xác định thông qua các không gian cụ thể, có thể là những không gian nhỏ, hoặc những không gian mênh mông trừu tượng trong lòng người.
Hình tượng của đất nước trở nên hoàn thiện khi nó được đặt trong hai mối liên hệ này.
* Khi xét về phương diện nghệ thuật, hình tượng đất nước trong hai bài thơ của Nguyễn Đình Thi và Nguyễn Khoa Điềm có nhiều điểm tương đồng.
- Vì hình tượng của đất nước được khắc họa trong thơ ca, mà thơ ca lại là hình tượng của cảm xúc, vì vậy cả hai tác giả đều viết về đất nước với niềm tự hào sâu sắc, với nhận thức sâu rộng về lịch sử và truyền thống dân tộc.
- Nhà thơ Nguyễn Đình Thi đã mô tả hình tượng đất nước của mình với 2 đặc điểm rất lớn, mặc dù chúng đối lập nhau nhưng lại hài hòa với nhau.
- Đó là một đất nước gian khổ với những cảnh quê đất chảy máu, dây thép gai đâm nát trời chiều, với hình ảnh của 'bát cơm chan đầy… còn giằng khỏi miệng ta'. Tuy nhiên, đất nước của chúng ta cũng là một đất nước anh hùng quật cường, làm cho kẻ thù bất lực.
“Xiềng xích chúng bay
…
Lòng dân ta yêu nước thương nhà”
- Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cũng mô tả hình ảnh dân tộc bằng cách kết nối hiện tại với quá khứ và tương lai. Từ tình hình hiện tại, Nguyễn Đình Thi lắng nghe tiếng rì rầm trong lòng đất của quá khứ với hi vọng về tương lai.
- Đó là tiếng nói hình ảnh của đất nước không bao giờ mờ nhạt. Thêm vào đó, cảm hứng thơ còn dẫn Nguyễn Đình Thi về phía tương lai, như thấy trước một Việt Nam tỉnh dậy từ trong lòng đất đầy lửa rực.
- Trong bài thơ về đất nước của mình, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm thể hiện niềm tin sâu sắc của mình vào những hình ảnh văn hóa truyền thống.
- Để viết bài thơ về đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng một lượng lớn các chất liệu văn hóa dân gian. Dựa trên rất nhiều câu ca dao và tục ngữ, ông đã tạo ra những câu thơ của mình.
- Ông cũng tích hợp vào bài thơ nhiều truyền thuyết, các nghi lễ và phong tục dân gian, tôn vinh bản sắc dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm cũng có nhận thức sâu sắc về những đóng góp to lớn của nhân dân đối với đất nước.
- Đó là những đóng góp từ nhỏ đến lớn, từ những hành động ghi trong sách sử đến những đóng góp âm thầm, không ai biết đến. Đó cũng là những đóng góp kiên trì, lâu dài được chuyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Những điểm khác biệt của hình tượng đất nước trong hai tác phẩm
- Hai bài thơ được viết ở hai thời kỳ khác nhau, điều này đã tạo ra nhiều sự khác biệt trong hình tượng đất nước của chúng.
- Nguyễn Đình Thi mô tả hình tượng đất nước với 2 đặc điểm và đặt nó trong bối cảnh của quá khứ và tương lai.
- Trong khi đó, Nguyễn Khoa Điềm đưa ra một góc nhìn tư tưởng rằng: “đất nước này là của nhân dân”, tư tưởng này điều khiển toàn bộ bài thơ và ảnh hưởng đến phong cách viết của ông, buộc ông phải chọn giải pháp từ cái cụ thể đến cái trừu tượng. Điều này dễ giải thích bởi vì tư tưởng về đất nước của nhân dân vốn là trừu tượng. Để làm sáng tỏ điều này, có một cách duy nhất là đi từ các hình ảnh cụ thể, đóng góp của nhân dân cho đất nước, và các yếu tố văn hóa dân gian… để từ đó, tư tưởng về đất nước của nhân dân mới được làm rõ.
* Giải thích sự khác biệt:
Thực hiện thao tác này cần dựa vào các khía cạnh
- Bối cảnh xã hội, văn hóa mà từng đối tượng tồn tại; phong cách của tác giả; đặc tính văn học của thời kỳ đó.
Do sự khác biệt về phong cách
- Thơ của Nguyễn Đình Thi thường phong phú và âm nhạc, mang đậm nét hội họa và đặc biệt là chứa đựng những suy tư triết học sâu sắc. Trong khi đó, thơ của Nguyễn Khoa Điềm thường tập trung vào cuộc đấu tranh cách mạng.
- Ông thường tôn vinh phẩm chất của những bà mẹ anh hùng, những chiến sĩ kiên cường trong cuộc chiến giải phóng. Ông cũng có những cảm nhận sâu sắc về đất nước trong thời kỳ chống Mỹ.
Về mặt bố cục:
- Dễ thấy rằng cả hai bài thơ đều được chia thành hai phần, nhưng cách liên kết giữa hai phần trong mỗi bài thơ lại khác nhau.
- Bài thơ về đất nước của Nguyễn Đình Thi mở đầu bằng việc tả lại cảm xúc trước vẻ đẹp của mùa thu, từ mùa thu Hà Nội trong ký ức đến mùa thu của Việt Bắc hiện tại. Sau đó, bài thơ chuyển sang quá khứ để diễn tả những suy tư về đất nước.
- Trái lại, bố cục của bài thơ đất nước của Nguyễn Khoa Điềm hoàn toàn khác biệt. Phần đầu tiên mô tả hình tượng đất nước qua thời gian, sau đó phần còn lại nhấn mạnh vào tư tưởng về đất nước của nhân dân.
c. Kết bài
- Tóm tắt những điểm tương đồng và khác biệt đặc trưng.
- Chia sẻ cảm nhận cá nhân về nội dung.
