Bốn linh vật

Bốn linh vật (tiếng Trung: 四象; bính âm: Sì Xiàng, nghĩa đen là 'bốn biểu tượng') là bốn sinh vật huyền thoại đại diện cho bốn phương trong văn hóa và thần thoại Trung Hoa và các nước Đông Á, gồm Thanh Long ở phương Đông, Bạch Hổ ở phương Tây, Chu Tước ở phương Nam và Huyền Vũ ở phương Bắc. Bốn Linh vật còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như Thiên chi Tứ Linh, Tứ Thần hoặc Tứ Thánh.

Mỗi linh vật tương ứng với một phương và một màu sắc chính, có thể đại diện cho các yếu tố khác như các mùa trong năm, đức tính và nguyên tố trong Ngũ Hành. Những linh vật này có ý nghĩa tâm linh và tôn giáo quan trọng, phổ biến ở các quốc gia thuộc văn hóa Đông Á.

Lịch sử

Những mô tả về bốn linh vật đã xuất hiện từ thời cổ đại và có nhiều biến thể xuyên suốt lịch sử Trung Quốc. Ví dụ, trong cuốn sách thẻ tre Dung Thành Chí khôi phục năm 1994, có niên đại từ thời Chiến quốc (khoảng 453–221 TCN), đề cập đến năm phương thay vì bốn, tương ứng với năm sinh vật. Theo tài liệu này, Đại Vũ đã trao cờ hiệu chỉ hướng cho dân chúng, mỗi cờ hiệu có biểu tượng tương ứng: phía bắc hình chim, phía nam hình rắn, phía đông hình mặt trời, phía tây hình mặt trăng và trung tâm là hình gấu. Một thuyết khác cho rằng bộ linh vật còn bao gồm Kỳ Lân/ Hoàng Long / Đằng Xà / Câu Trần đại diện cho trung tâm.

Bộ bốn linh vật Thanh Long, Bạch Hổ, Chu Tước, Huyền Vũ được xác định trong Kinh Lễ và được chấp nhận rộng rãi. Những sinh vật này đại diện cho bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc.

Theo học giả Trần Cửu Kim, tứ tượng thực chất bắt nguồn từ các vật tổ trong tín ngưỡng của các dân tộc ở bốn phương. Rồng (Thanh Long) là vật tổ của người Đông Di ở phía Đông, rắn rùa (Huyền Vũ) là vật tổ của người Hoa Hạ ở phía Bắc, hổ (Bạch Hổ) là vật tổ của người Tây Khương ở phía Tây, chim (Chu Tước) là vật tổ của người Thiếu Hạo ở phía Nam.

Màu sắc tương ứng với tứ tượng được cho là phù hợp với màu đất ở các khu vực tương ứng của Trung Quốc: đất màu xám xanh ở phía Đông, đất đỏ giàu sắt ở phía Nam, đất trắng mặn ở các sa mạc phía Tây, đất đen giàu chất hữu cơ ở phía Bắc, và đất vàng từ cao nguyên hoàng thổ ở trung tâm.

Với sự phát triển của Đạo giáo sau này, Tứ Tượng được nhân hóa và đặt tên như con người: Thanh Long có tên là Mạnh Chương (孟章), Chu Tước có tên là Lăng Quang (陵光), Bạch Hổ có tên là Giám Binh (監兵), và Huyền Vũ có tên là Chấp Minh (執明).

Trong văn hóa Trung Hoa

Kinh Dịch

Trong Kinh Dịch, Tứ Tượng gắn liền với thuyết Âm Dương, tương ứng với Thiếu Dương, Thiếu Âm, Thái Dương và Thái Âm.

Ngũ hành

Năm linh thú tương ứng với năm nguyên tố trong thuyết Ngũ Hành. Thanh Long ở phương Đông ứng với Mộc, Chu Tước ở phương Nam ứng với Hỏa, Bạch Hổ ở phương Tây ứng với Kim và Huyền Vũ ở phương Bắc ứng với Thủy. Trong thuyết này, nguyên tố thứ năm Thổ tương ứng với Hoàng Long ở trung tâm.

Ứng với các mùa trong năm

Mỗi linh thú đại diện cho một mùa trong năm và một thời điểm trong ngày. Thanh Long ứng với mùa xuân và giờ Mão (Bình minh), Chu Tước biểu trưng cho mùa hè và giờ Ngọ (giữa trưa), Bạch Hổ ứng với mùa thu và giờ Dậu (chiều tối), Huyền Vũ ứng với mùa đông và giờ Tý (nửa đêm).

Thiên văn học

Trong thiên văn học Trung Quốc, Thanh Long, Bạch Hổ, Chu Tước, Huyền Vũ đại diện cho bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc. Trong Nhị thập bát tú, Tứ Tượng tương ứng với bốn cung để phân chia các vì sao. Mỗi cung Thanh Long, Bạch Hổ, Huyền Vũ và Chu Tước bao gồm bảy chòm sao.

• Đông: Thanh Long, bao gồm: Giác (Cá sấu), Cang (Rồng), Đê (Cu li), Phòng (Thỏ), Tâm (Cáo), Vĩ (Cọp) và Cơ (Báo)
• Tây: Bạch Hổ, bao gồm: Khuê (Sói), Lâu (Chó), Vị (Trĩ), Mão (Gà), Tất (Quạ), Chủy (Khỉ) và Sâm (Vượn)
• Nam: Chu Tước, bao gồm: Tỉnh (Bò), Quỷ (Dê), Liễu (Hoẵng), Tinh (Ngựa), Trương (Nai), Dực (Rắn) và Chẩn (Giun)
• Bắc: Huyền Vũ, bao gồm: Đẩu (Cua), Ngưu (Trâu), Nữ (Dơi), Hư (Chuột), Nguy (Én), Thất (Heo) và Bích (Nhím)

Theo truyền thống Trung Hoa, phương hướng được xác định bằng cách đặt phía Nam ở trên, trái với quan điểm hiện đại là đặt phía Bắc ở trên. Do đó, khi mô tả vị trí của Tứ Tượng, có thể nói rằng Thanh Long ở bên trái (phía Đông), Bạch Hổ ở bên phải (phía Tây), Chu Tước ở phía trước (phía Nam), và Huyền Vũ ở phía sau (phía Bắc), ứng với Ngũ Hành của từng hướng: Đông - Mộc, Tây - Kim, Bắc - Thủy, Nam - Hỏa và Trung - Thổ.

Trong văn hóa phổ thông

Thần thú bốn phương là những hình tượng quen thuộc thường xuất hiện trong văn hóa đại chúng như phim hoạt hình, truyện tranh Nhật Bản và trò chơi điện tử.