Bốn vị thần bất tử

Bốn vị thần bất tử (chữ Hán: 四不死) là danh xưng chung cho bốn vị thánh bất tử trong tín ngưỡng Việt Nam, bao gồm Tản Viên Sơn Thánh, Phù Đổng Thiên Vương, Chử Đồng Tử và Công Chúa Liễu Hạnh.

• Tản Viên Sơn Thánh, hay Sơn Tinh, là thần của núi Tản Viên (Ba Vì), biểu trưng cho sức mạnh chinh phục thiên nhiên và chiến thắng thiên tai.
• Phù Đổng Thiên Vương hay Thánh Gióng, đại diện cho tinh thần chống ngoại xâm và sức mạnh của tuổi trẻ.
• Chử Đồng Tử, hay còn gọi là Chử Đạo Tổ, tượng trưng cho lòng hiếu nghĩa, tình yêu, hôn nhân và sự thịnh vượng.
• Công Chúa Liễu Hạnh, hay Mẫu Thượng Thiên
  , Mẫu Liễu Hạnh, biểu hiện cho đời sống tinh thần, đức hạnh, trí tuệ và sự thịnh vượng.

Trong bốn vị trên, ba vị thần nam đầu tiên theo truyền thuyết đã có từ thời Hùng Vương và được thờ cúng từ lâu. Riêng Mẫu Liễu Hạnh là người phụ nữ duy nhất, được thêm vào hệ thống thần thánh từ thời Hậu Lê.

Do Mẫu Liễu Hạnh được thêm vào muộn hơn so với ba vị kia, có ý kiến cho rằng ngoài bốn vị thánh chính, Tứ bất tử trong tín ngưỡng Việt Nam còn có hai vị thánh khác là Từ Đạo Hạnh và Nguyễn Minh Không.

• Từ Đạo Hạnh, còn gọi là Thánh Láng, và Nguyễn Minh Không, hay Thánh Nguyễn, là hai vị thánh tổ của Phật giáo, đóng vai trò quan trọng trong Tứ Bất Tử trước thế kỷ 15-16. Họ tượng trưng cho khả năng phi thường tồn tại trong mỗi người khi được khai thác đúng cách, đại diện cho văn hóa Lý - Trần với Phật giáo là quốc giáo.

Ghi chép

Tài liệu cổ xưa nhất về Tứ bất tử là trong bản Dư địa chí, nằm trong bộ Ức Trai di tập. Nguyễn Tông Quai vào thế kỷ XVII là người đầu tiên giải thích thuật ngữ Tứ bất tử qua việc chú giải điều 32 trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi. Lời chú giải của ông như sau:

'... Theo người đời Thanh, Tản Viên Đại Vương từ biển lên núi, Phù Đổng Thiên Vương cưỡi ngựa bay lên trời, Đồng Tử họ Chử vươn gậy lên trời; Từ Đạo Hạnh in dấu trên đá tại Ninh Sơn (nay là Sài Sơn) để đầu thai. Đó chính là An Nam Tứ bất tử.'

Kiều Oánh Mậu, học giả người làng Đường Lâm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, trong cuốn Án sách Tiên phả dịch lục đã viết:

'Danh sách các vị Tứ bất tử của Việt Nam theo quan điểm người đời Minh gồm: Tản Viên, Phù Đổng, Chử Đồng Tử, Nguyễn Minh Không. Điều này hoàn toàn chính xác. Khi đó, Liễu Hạnh (Tiên chúa) chưa xuất hiện, nên chưa được lưu truyền hay ghi chép trong sách vở. Nay chúng tôi bổ sung vào.'

Thông tin về Tứ bất tử trong các tài liệu Hán Nôm hiện đang được lưu giữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm. Các tài liệu tiếng Việt hiện đại về Tứ bất tử phong phú hơn, thường xác nhận rằng Tứ bất tử gồm: Tản Viên Sơn thần, Phù Đổng Thiên vương, Chử Đồng Tử và Liễu Hạnh Công chúa. Ví dụ, Nguyễn Tuân (1910-1987) trong truyện ngắn Trên đỉnh non Tản thuộc tập Vang bóng một thời đã viết:

'... Bốn vị Tứ bất tử trong thế giới linh thiêng: thánh Tản Viên, công chúa Liễu Hạnh, Chử Đồng Tử, và Phù Đổng Thiên vương'.