Buzz
Dàn ý
1. Mở bài:
- Giới thiệu tổng quan về Thạch Lam: một tác giả nổi tiếng với phong cách văn chương lãng mạn, ngôn từ tươi đẹp nhưng không phô trương, không bi kịch như một số nhà văn lãng mạn cùng thời.
- Giới thiệu tổng quan về truyện ngắn 'Hai đứa trẻ'.
2. Thân bài:
a. Bức tranh phố huyện bao phủ bởi bóng tối và tâm trạng của nhân vật Liên
* Hình ảnh buổi tối:
- Âm thanh: tiếng trống thu nhỏ dần từ xa phản lại, tiếng ếch nhái vang lên từ đồng cỏ, tiếng muỗi vo ve u uất.
- Màu sắc:
+ “bầu trời phía tây rực đỏ như lửa đang cháy và những đám mây hồng như mảnh thanh sắp tàn”
+ “sắc đen của dãy tre làng nổi bật trên bầu trời”
⇒ Âm thanh và màu sắc tạo nên cảm giác u uất, buồn bã, nỗi buồn đầy sâu sắc.
- Không gian: chật hẹp như bị gò bó.
- Thời gian trôi qua từng bước chân chầm chậm, từ buổi chiều đến khi bóng tối phủ lên.
⇒ Thông qua bút pháp của Thạch Lam, buổi chiều trở nên buồn bã hơn, ngày dần kết thúc nhanh chóng hơn, phố huyện hiện lên vẻ lạnh lùng, phô bày sự già nua, mệt mỏi.
- Tâm trạng của Liên:
Tâm trạng nhạy cảm, tinh tế của cô bé rùng rợn bởi một cảm xúc buồn bã: “Liên không biết tại sao, nhưng cô cảm thấy nỗi buồn dày vò trước sự lụi tàn của ngày”.
* Cảnh chợ khắc nghiệt
- Cảnh chợ huyện vào buổi chiều: “trên sàn chợ đầy rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ cam, lá nhãn và lá mía”.
- Các em nhỏ nghèo đang thu gom rác, họ lượm nhặt mọi thứ có thể, từ cây nứa, cây tre đến bất cứ vật dụng nào có thể tái chế.....
- Tâm trạng của Liên: tràn đầy lòng thương cảm.
* Những cá nhân tại phố huyện
- Mẹ con chị Tí:
+ Hàng ngày lần lữa kiếm ăn từ việc săn bắt cua ốc, đêm đêm mài mòn công việc vớt nước.
+ Khách hàng đều là những người bị bỏ rơi trong xã hội.
+ Dù kiếm được ít nhiều nhưng mỗi đêm mẹ con chị Tí đều phải dọn dẹp công việc.
⇒ Mẹ con chị đang đấu tranh để tồn tại trong cuộc sống.
- Liên và các em với cửa hàng tạp hóa một cách vụng về... không đáng chú ý.
- Bà cụ Thi là một biểu tượng của sự khốn khổ trong bóng tối của xã hội đó.
⇒ Tâm trạng của Liên phản ánh sự nhạy cảm và đồng cảm của một tâm hồn tinh tế đối với những người không có tương lai, không có hạnh phúc.
b. Tâm trạng của Liên khi đêm về và trước ánh đèn
* Cảnh phố huyện vào buổi tối
- Khung cảnh:
+ Bóng tối phủ trùm khắp nơi, cả phố huyện chìm trong bóng tối.
+ Ánh sáng yếu ớt chỉ là những vệt sáng mảnh và nhỏ, cuối cùng chỉ là những hạt sáng rải rác.
⇒ Sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối, hình ảnh những ngọn đèn le lói ở quán hàng của chị Tí là biểu tượng cho cuộc sống phù du, mù mịt của những người gặp khó khăn trong đêm tối của cuộc sống. Mặc dù yếu ớt, những ngọn đèn vẫn biểu hiện sự hy vọng của những con người nhỏ bé, vô danh, không có tương lai, nhưng vẫn tìm thấy niềm vui trong xã hội này.
- Hoạt động hàng ngày của con người:
+ Các cửa hàng đã đóng cửa một cách im lặng.
+ Gánh phở của bác Siêu so với mẹ con chị Tí có vẻ giàu có hơn, nhưng lại đối mặt với nguy cơ thất nghiệp đáng sợ hơn: ở vùng quê này, món quà xa xỉ của bác Siêu lại trở thành món đồ xa hoa.
+ Vợ chồng bác Xẩm sống trong hoàn cảnh màn trời chiếu đất, hy vọng vào của bố thí ở đây => sự hy vọng không biên giới.
+ Mẹ con chị Tí: bán nước vỉa hè.
+ Chị em Liên: quán cà phê nhỏ.
⇒ Nghèo khó, buồn tẻ, thiếu hứng thú, không màu sắc.
* Tâm trạng của Liên:
- Với Liên, đêm tối quá quen thuộc, không có gì đáng sợ.
- Liên thường nhớ về quá khứ rực rỡ ở Hà Nội, nơi có một vùng đất sáng lấp lánh.
- Tất cả dân trong phố huyện đều trông chờ vào sự xuất hiện của điều gì đó mới mẻ, tươi sáng, để xua tan đi bóng tối u ám ở phố huyện.
⇒ Với trái tim nhân từ và nhạy cảm, Thạch Lam đã phát hiện ra những cảm xúc sâu xa, những khao khát ẩn sau cuộc sống của những người được cho là hoàn toàn bình yên.
c. Tâm trạng chờ đợi tàu
* Tâm trạng chờ đợi:
- Dù anh dỗi ngủ, mắt buồn buồn mở ra nhưng vẫn nhắc chị đánh thức em khi tàu đến.
- Liên ngồi yên im nhìn bầu trời sao....
* Tâm trạng chờ đón tàu:
- Khi thấy ánh đèn xa xa và nghe tiếng còi vang vọng, Liên liền đánh thức em dậy.
- Khi tàu đi qua, Liên dẫn em đứng dậy để nhìn đoàn tàu lao đi qua.
* Tâm trạng khi tàu đi qua:
- Ngẩn ngơ, tiếc nuối.
- An suy tư: “Tàu hôm nay ít người chị nhỉ?” Còn Liên im lặng, mơ mộng theo chân tưởng tượng.
* Ý nghĩa của việc đợi tàu:
- Việc đợi tàu là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chị em Liên.
- Đợi tàu là để nuôi hy vọng, để hồi sinh khao khát thay đổi cuộc sống.
- Thông qua việc đợi tàu, Thạch Lam thể hiện sự đồng cảm với cuộc sống khó khăn, u ám của những con người bị kẹt trong bế tắc, đặc biệt là những đứa trẻ đang khao khát sự sáng sủa, khao khát thay đổi cuộc sống.
3. Tổng kết:
- Tổng quan và mở rộng vấn đề
Văn bản mẫu
Bài tham khảo số 1
Bước vào thế giới của Thạch Lam là bước vào một thế giới nghệ thuật riêng, một thế giới hiện thực đong đầy sức sống. Trong truyện ngắn 'Hai đứa trẻ', nhà văn Thạch Lam đã phác họa một cách rõ ràng thế giới nghệ thuật độc đáo của mình. Ông đã truyền đạt tình cảm sâu sắc, đầy ý nghĩa của mình thông qua việc mô tả cảnh phố huyện và tâm trạng của nhân vật Liên.
Là một trong những thành viên quan trọng của nhóm Tự lực văn đoàn (gồm Nhất Linh, Hoàng Đạo, Thạch Lam, Khái Hưng, Thế Lữ, Xuân Diệu, Tú Mỡ), Thạch Lam đã chọn cho mình một hướng đi nghệ thuật riêng biệt. Theo quan điểm của ông, 'Nhiệm vụ của nhà văn là tôn vinh cái tốt đẹp, để cuộc sống trở nên công bằng và đầy yêu thương hơn' và 'văn chương không chỉ là giải thoát mà còn là một vũ khí cao quý giúp cải thiện xã hội'.
Lúc ấy, trên bản văn, mọi người cạnh tranh viết nhiều loại truyện ngắn với cốt truyện hấp dẫn, tình tiết kịch tính hoặc những câu chuyện lãng mạn của giới thượng lưu. Thạch Lam điều hướng tưởng như sẽ dẫn tới con đường cùng, dẫn tới 'đất chết' của nghệ thuật. Đó là loại truyện không có cốt truyện. 'Thạch Lam đến với văn chương như mang một sứ mệnh hòa giải, hòa giải giữa thơ và văn xuôi, giữa hiện thực và lãng mạn' (Chu Văn Sơn). Truyện của Thạch Lam tập trung vào những biến thái tinh vi, mơ hồ trong cuộc sống tâm hồn (không phải phân tích tâm lý lạnh lùng như Nam Cao), và theo dòng cảm xúc, tâm trạng khiến cho người đọc luôn có cảm giác xao xuyến lạ lùng. Mỗi truyện ngắn của Thạch Lam chính là một bài thơ trữ tình đầy thương đau nhưng cũng rất ấm áp và sâu lắng. Nhà nghiên cứu văn học Vũ Ngọc Phan gọi truyện của Thạch Lam là truyện 'tình cảm' và cho rằng Thạch Lam 'tin tưởng vào chủ nghĩa cảm xúc'. Ông thuộc một trường phái riêng trong tiểu thuyết.
Bởi không chú trọng vào cốt truyện, Thạch Lam cũng không chọn những đề tài lớn; phản ánh quy mô xã hội không rộng lớn, các vấn đề đề cập không gây ra sự sốc như trong nhiều tác phẩm của Ngô Tất Tố, Vũ Trọng Phụng... Thạch Lam tạo ra cuộc sống trong tác phẩm từ những thứ rất nhỏ bé, thậm chí là vụn vặt có thể bị bỏ qua nếu không chú ý.
Khả năng của Thạch Lam là ở việc vượt qua đề tài, sử dụng chất liệu, chiếm lĩnh phạm vi phản ánh bằng góc nhìn chủ quan và phong cách nghệ thuật tinh tế. Và tự nhiên như không, Thạch Lam đã truyền cảm giác yêu thương qua văn của mình với độc giả bởi vì họ luôn tìm thấy trong văn xuôi của Thạch Lam một loại mê hương kỳ lạ: dịu dàng nhưng lan tỏa, thoang thoảng nhưng ngây ngất, mơ màng nhưng đầy ám ảnh. Thạch Lam 'sống và lắng nghe xung quanh cũng như lắng nghe chính mình phản ứng với mọi tình huống bên ngoài và bên trong, sau đó trang trọng đề nghị với mọi người cùng thảo luận về điều tốt hơn, mặc dù điều đó có thể nhỏ như một sợi tóc' (Nguyễn Tuân).
Nếu nhìn từ bề ngoài, cách lựa chọn chất liệu của Thạch Lam gần với các nhà văn hiện thực nhân đạo như Nam Cao, Nguyên Hồng, Tô Hoài... Nhưng nếu khám phá sâu hơn nhiều trang viết của Thạch Lam, ta cảm thấy ông rất gần với những nhà văn lãng mạn như: Nhất Linh, Hoàng Đạo, Khái Hưng vì ông luôn khơi gợi người đọc bằng những ước mơ, hoài bão tốt đẹp. Thạch Lam đã tạo ra một loại chủ nghĩa tình cảm riêng không giống như Vích-to Huy-gô, người đứng đầu tao đàn lãng mạn Pháp, cũng không giống như Nhất Linh và Hoàng Đạo, hai người anh em của mình - hai cây bút có thể coi là đứng đầu tao đàn lãng mạn Việt Nam. Thạch Lam đã lặng lẽ mang đến cho văn như cánh bướm đậu trên hoa” (Nguyễn Đức Quyền). “Một loại hương thơm nhẹ nhàng được chưng cất từ những cảm xúc đời thường” (Chu Văn Sơn).
Hai đứa trẻ là một trong những tác phẩm đặc sắc tiêu biểu cho phong cách của Thạch Lam. Câu chuyện kể về hai chị em (Liên và An), hai đứa trẻ được mẹ giao cho trông coi một gian hàng tạp hóa ở phố huyện. Khi đêm buông xuống, nhiều bóng người lửng lơ đi qua như những đốm sáng mờ nhạt: mẹ con chị Tý, bác phở Siêu, cụ Thi điên, gia đình bác Xẩm. Họ cùng với bóng tối của phố huyện gieo vào lòng trẻ thơ những nỗi niềm thương xót. Hai chị em, dù buồn ngủ 'ríu cả mắt', vẫn cố thức để đợi chuyên tàu đêm đi qua. Đoàn tàu như một dải sao băng lao lên chốc lát rồi tất cả lại chìm vào bóng tối mênh mông...
Truyện chỉ có những điều đó, nhưng đến ngày nay, sức hấp dẫn của nó vẫn nguyên vẹn. Có một điều gì đó vừa quen thuộc vừa lạ lùng khiến ta ngạc nhiên và xao xuyến mãi.
Sức hấp dẫn của Hai đứa trẻ đặc biệt ở không khí truyện. Bước vào thế giới nghệ thuật của Hai đứa trẻ, người đọc lại bị cuốn hút bởi không khí rất đặc trưng của một miền quê nghèo trước một buổi chiều tà chuyển dần thành đêm tối và tối dần trở thành đêm khuya. Và điều thú vị là sự sống của câu chuyện lại được tạo ra bởi bức tranh của một phố huyện đang mất dần sự sống. Cuộc sống ở đó đang dần tan tác, héo hắt tạo nên cảm giác mệt mỏi. Nó lan tỏa từ không gian đến thời gian, từ cảnh vật, đồ vật đến con người... Tất cả như âm thầm nói với chúng ta rằng phố huyện này là một miền đất đang dần chìm vào quên lãng, một quê hương bị bỏ rơi bởi cuộc sống. Nhưng kỳ lạ qua tất cả những gì Thạch Lam miêu tả, có điều gì đó ấm áp thấm vào lòng ta vì không khí buồn mà Thạch Lam tạo ra là không khí “buồn mà đẹp” (Vũ Ngọc Phan). “Hai đứa trẻ” mang một hương vị đậm đà [...]. Đọc Hai đứa trẻ, ta cảm nhận được một tâm hồn quê hương êm đềm và sâu lắng” (Nguyễn Tuân). Thạch Lam đã truyền đạt tâm hồn vào bức tranh phố huyện. Điều này là thành công đầu tiên, cũng là thành công cuối cùng và cũng là thành công đặc biệt nhất của truyện ngắn Thạch Lam.
Như nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan tổng kết: “Mỗi nhân vật trong các tác phẩm của Thạch Lam đều phản ánh tâm hồn của Thạch Lam”. Hai đứa trẻ thực chất là những tâm trạng của nhân vật Liên được tạo dựng trong không khí buồn man mác mà nhà văn đã tạo ra. Những biến thái của tâm hồn buồn buồn, mơ hồ, đau đáu và mong manh đã trở thành ám ảnh. Bắt đầu từ những xao động được kích thích từ một buổi chiều tàn trước cảnh chợ tàn. Rồi theo đêm buông xuống, tâm hồn trẻ em lúc đó đầy bi thương, đầy ám ảnh để cuối cùng lấp lên một chút khi tàu chạy qua. Dòng cuối cùng của tác phẩm là giấc ngủ yên bình “im lặng và đầy bóng tối” của nhân vật Liên, nhưng đã gửi lại trong lòng độc giả nhiều cảm xúc. Tinh thần thơ của Hai đứa trẻ đã được kích thích từ những cảm xúc như vậy.
Bức tranh phố huyện trong Hai đứa trẻ (và cả Nhà mẹ Lê và Gió lạnh đầu mùa) liên quan đến những kí ức thơ ấu của Thạch Lam. Theo ký ức về gia đình Nguyễn Trường, bà Nguyễn Thị Thế, chị ruột của Thạch Lam kể lại: “Tôi không nghĩ em Sáu có trí nhớ tốt như vậy, như câu chuyện em tôi kể về hai chị em thức đợi tàu đêm qua rồi mới ngủ. Năm đó tôi mới chín tuổi, em tôi đã tám tuổi mà mẹ đã giao cho hai chị em tôi coi hàng”. Toàn bộ thời thơ ấu của Thạch Lam đều gắn liền với phố huyện Cẩm Giàng, cùng với đường xe lửa Hà Nội - Hải Phòng lúc ấy cha mất ở sầm Nưa — Lào, mẹ và con bồng bế nhau về quê ngoại. Không gian buồn tẻ, cô đơn của phố huyện như một ảo giác, rồi sau đó thường xuất hiện trong nhiều tác phẩm của Nhất Linh, Hoàng Đạo và đặc biệt là Thạch Lam. Thời gian như một cái bình lộc kì diệu, nó ghi lại trong tâm hồn đa cảm và tinh tế của Thạch Lam nhiều dấu ấn không phai mờ. Tạo ra nhân vật Liên, thực ra Thạch Lam đã đánh thức trong tâm trí mình những kí ức để trở về phố huyện, nơi “bóng tối u uất nhẫn nại của cuộc sống thôn quê lưới mái lá nát hay những đêm sâu trong phố huyện” (Thế Lữ).
Bức tranh phố huyện trong con mắt của hai đứa trẻ cũng đầy đủ màu sắc, âm thanh, đường nét và sự phối hợp giữa cảnh và con người. Tất cả đều rất buồn: một con đường vào làng, ra sông, một phố chợ, một ga xép, một lũy tre... Những đường nét đơn giản, giản dị, mộc mạc. Gam màu chủ đạo của bức tranh phố huyện là màu đen của bóng tối hòa quện với những đám sáng mờ nhạt. Đúng hơn là có cả “màu đỏ sáng rực như lửa cháy” của mặt trời đang lặn và màu “hồng nhạt” của những đám mây nhưng những màu sắc rực rỡ ấy chỉ tồn tại trong chốc lát rồi “tối lại”, phai mờ đi để nhường chỗ cho bóng tối bao trùm, chiếm giữ.
Khi ban đêm buông xuống, tiếng ếch nhái kêu ran rủi ngoài đồng ruộng theo làn gió nhẹ. Muỗi bắt đầu vo ve, nhưng ấn tượng nhất vẫn là tiếng trống thu không trên cái chòi nhỏ của huyện, mỗi tiếng vọng ra gọi buổi chiều. Tạo không khí cho câu chuyện là khó khăn nhất, nhưng khi đã thành công, mạch truyện lại tuôn trào mạnh mẽ. Với tiếng trống thu không vang lên từng nhịp một để kêu gọi buổi chiều, Thạch Lam đã tạo ra không khí tự nhiên, và có lẽ, tiếng trống từ tuổi thơ đã thúc đẩy tất cả những ký ức, mơ hồ, và buồn bã về một phố huyện ngày xưa. Tiếng trống thu không trở thành linh hồn của buổi chiều phố huyện, tạo ra một cảm giác yên bình và buồn bã. Đúng như một buổi chiều êm đềm như bài ru.
Trong bức tranh về phố huyện, đêm tối không chỉ là một phần của không gian mà còn là một nhân vật mang tính nghệ thuật. Thạch Lam thường nhìn nhận cuộc sống từ những góc khuất, vì vậy trong truyện của ông, bóng tối luôn hiện diện. Bóng tối tạo ra một bầu không khí đặc biệt, thâm ảo, gây ra cảm giác lo lắng, hoảng sợ, và hy vọng rồi lại đắm chìm trong người đọc. Nó trở thành một thế lực chi phối phố huyện, len lỏi vào mọi vật thể và con người. Bóng tối không chỉ là phần nền của bức tranh phố huyện mà còn là không gian xã hội, không gian nghệ thuật của tác phẩm. Nó là biểu tượng cho cuộc sống nghèo nàn, tăm tối, bế tắc không lối thoát. Bóng tối khiến cho số phận của họ trở nên nhỏ bé hơn, tội nghiệp hơn.
Đối lập với bóng tối là ánh sáng. Thạch Lam đã sử dụng thành công sự tương phản này. Sự tồn tại của ánh sáng trở nên vô nghĩa nếu không có bóng tối, và ngược lại, bóng tối cũng chứng minh sự tồn tại của ánh sáng. Dường như, suốt câu chuyện, có một cuộc giao tranh lặng lẽ giữa bóng tối và ánh sáng.
Ánh sáng tự nhiên không chỉ là ánh mặt trời đỏ rực, mà còn là ánh sáng lấp lánh của bầu trời với những vì sao. Dưới mặt đất, ánh sáng của những con đom đóm bay làm cho không gian trở nên sống động hơn.
Có thể nói, hình ảnh đêm tối không chỉ tạo ra không khí đặc biệt cho câu chuyện mà còn tạo nên một sức mạnh ám ảnh, gây ra cảm giác lo sợ, lo lắng, hy vọng, rồi thất vọng trong người đọc. Bóng tối trở thành một thế lực thống trị phố huyện, len lỏi và thâm nhập vào mọi sự vật. Nó như một con quái vật khổng lồ nuốt chửng cả cảnh vật và con người trên phố huyện. Bóng tối không chỉ là phần nền của bức tranh phố huyện mà còn là không gian xã hội, không gian nghệ thuật của tác phẩm. Bóng tối chính là biểu tượng cho cuộc sống nghèo nàn, tăm tối, bế tắc không lối thoát của những người dân trên phố huyện. Bóng tối cứ đè nặng lên số phận của họ, làm cho họ trở nên nhỏ bé hơn, tội nghiệp hơn.
Ánh sáng nhân tạo gồm ngọn đèn của chị Tí, ngọn đèn dầu nhỏ của chị em Liên chiếu sáng từng phần nhỏ của đất cát, và bếp lửa của bác phở Siêu chỉ soi sáng một phần nhỏ vùng đất. Ngoại trừ ánh sáng từ đoàn tàu và ánh sáng trong tâm trí Liên về Hà Nội, mọi thứ đều ở thế lụi tàn, mờ dần.
Ánh sáng từ ngọn đèn của chị Tí và bếp lửa của bác Siêu chỉ đủ để soi sáng một vùng nhỏ đất cát, và dường như càng đêm về, ánh sáng càng yếu đi. Ngọn đèn của chị em Liên chỉ được vặn nhỏ đủ để ánh sáng từng phần nhỏ trải qua phên nứa. Những ngọn đèn lồng di động có thể tắt bất cứ lúc nào. Những vì sao trên trời và những con đom đóm dưới đất chỉ nhấp nháy lúc sáng lúc tối. Chiếc thau sắt trắng của gia đình bác Xẩm đã hứng ánh sáng từ mọi người xung quanh.
Ánh sáng của phố huyện yếu ớt và chỉ tồn tại trong phạm vi hẹp. Nó không làm cho phố sáng lên mà thậm chí còn làm nổi bật hơn bóng tối. Ánh sáng chỉ là sự cố gắng để tồn tại, giống như những cư dân phố huyện, sống trong tình trạng mòn mỏi, thảm hại, và có thể biến mất bất cứ lúc nào.
Bức tranh đời sống phố huyện bắt đầu bằng cảnh chợ tàn, khiến cho sự nghèo đói của phố huyện trở nên rõ ràng. Đó là những rác rưởi, vỏ bưởi, lá nhãn, và lá mía - chợ nghèo đến mức không có rác thải. Một chi tiết thường xuất hiện trong truyện của Thạch Lam, là nỗi ám ảnh từ thời thơ ấu, nhấn vào tâm hồn nhà văn và trở thành tình thương mến sâu đậm.
Khi bóng tối xuất hiện, những người kiếm sống ban ngày bị vây trong bóng tối khi đêm về, và những người kiếm sống ban đêm lại từ bóng tối ra. Bằng một chút ánh sáng yếu ớt, họ bị vây quanh bởi bóng tối, trong khung cảnh héo úa của cuộc sống.
Khi chuyển từ chiều sang tối, cảnh một nhóm trẻ con lom khom đi lại, nhặt nhạnh, tìm tòi trở nên sống động. Tác giả miêu tả tỉ mỉ những đồ vật bị vứt bỏ tại phiên chợ nghèo và mùi ẩm mốc phảng phất cùng những người về muộn nói chuyện bên nhau.
Mẹ con chị Tí là biểu tượng sống trong nghèo khó của phố huyện này. Gánh hàng của họ là tâm điểm của sinh hoạt khi đêm xuống. Ngày làm cua bắt tép, đêm bày hàng nước. Mặc dù không bán được nhiều, họ vẫn kiên trì vì hy vọng kiếm được ít tiền. Đó không phải là cuộc sống, mà chỉ là sự cố gắng tồn tại trong tuyệt vọng.
Bác phở Siêu trở nên đặc biệt trong cái đất nghèo này, vì phở là một xa xỉ. Tiếng gánh kích kịch và mùi thơm ngào ngạt tạo ra một chút sinh khí cho phố huyện, trước khi rơi vào sự ế ẩm.
Gia đình bác xẩm sống trên một chiếc chiếu rách, với một chiếc thau sắt để đựng đồ. Bác xẩm chơi đàn trong yên lặng, trong khi con trai bò ra đất nhặt rác để nghịch.
Bà cụ Thi xuất hiện như một bóng ma với tiếng cười điên dại và hình ảnh cầm cút rượu lớn. Hành động này làm người ta thấy bi kịch của cuộc sống, nơi một người phải uống rượu để quên đi nỗi đau, nhưng lại không đủ tiền mua rượu để uống cho đủ say.
Gian hàng của chị em Liên trông bình yên giữa phố huyện. Mặc dù khá giả hơn, nhưng vẫn buồn tẻ, ảm đạm. Một gian hàng nhỏ, xiêu vẹo, với nhiều dấu hiệu của sự suy sụp: tấm phên nửa dán giấy, vài phong thuốc lào, cái chõng sắp gãy... Hai đứa trẻ ngây thơ nhìn thật đáng thương. Nếu tìm hiểu sâu hơn về hoàn cảnh của họ, ta sẽ thấy sự sa sút khủng khiếp: thầy mất việc, chuyển từ Hà Nội về, thuê quán bán hàng...
Những câu chuyện nhàm chán, đơn điệu dường như lặp đi lặp lại mỗi ngày. Những con người xuất hiện và biến mất như những bóng tối âm thầm.
Xung quanh họ là những đồ vật tàn tạ: quán ăn xấu xi, chõng gãy, chiếu rách, đàn còm, bát sứt... Tất cả tạo nên bức tranh u ám, buồn thảm của phố huyện. Cuộc sống dần dần mòn mỏi với những con người không nguồn gốc, không số phận. Sự tương quan giữa hai đứa trẻ và phố huyện gợi lên sự tàn tạ, héo mòn của một thế giới già nua.
Thạch Lam âm thầm gửi gắm những xót thương vào các trang viết của mình. Bức tranh phố huyện là nơi gợi lên những cảm xúc day dứt mãi không nguôi.
Dù là phố huyện, nhưng cũng có những hi vọng nhỏ bé tồn tại. Sự mong đợi cho một chút ánh sáng trong cuộc sống khó khăn là điều tự nhiên. Thạch Lam đã chia sẻ tình yêu thương của mình vào những dòng văn thấm đượm. Phố huyện và cư dân nơi đây được ân cần từ một tâm hồn nhân hậu mong muốn một cuộc sống công bằng và yêu thương hơn.
Trên phông nền của bức tranh đô thị, hai đứa trẻ hiện lên, đặc biệt là Liên. Cô bé này luôn quan sát phố huyện, cảm nhận một cách tinh tế và nhạy cảm. Thạch Lam đã sử dụng cái nhìn của mình để diễn đạt cảm xúc của Liên, từ đó, tác phẩm nói lên suy tư sâu sắc, nhẹ nhàng nhưng đầy ý nghĩa.
Bắt đầu là nỗi buồn của Liên vào một buổi chiều dần khuất. Liên im lặng, để cho nỗi buồn tràn ngập trong tâm hồn, và 'đôi mắt của cô đã ngập đầy bóng tối. Cô không hiểu tại sao, nhưng lòng cảm xúc u uất bao trùm lên. Đoạn văn này giống như một bản tình ca đầy cảm xúc, buồn bã và ngọt ngào. Trong tâm hồn của Liên, có sự kết hợp giữa ngây thơ của trẻ con và sâu lắng của người lớn, cùng với chút lãng mạn khó tả. Liên là biểu tượng của sự nhạy cảm và tinh tế, như Thạch Lam đã miêu tả.
Liên không chỉ buồn vì cảnh chiều tàn, mà còn buồn vì sự tàn phá của cuộc sống và kiếp người. Cô nhìn thấy những đứa trẻ nghèo phải lục bát rác, và 'Liên cảm thấy thương xót, nhưng chính cô cũng không có khả năng giúp đỡ họ'. Sự thương xót này vừa đắng cay vừa ngọt ngào, dâng trào trong lòng Liên như chính cậu bé Sơn trong câu chuyện 'Gió lạnh đầu mùa' nhìn những đứa trẻ nghèo lạnh đến tái tê.
“Bóng tối lan tràn” trong đôi mắt của Liên, và trong trái tim của cô, tình yêu thương hiện lên. Tình thương này được thể hiện qua những lời chào thân thiện với chị Tí, và qua việc 'rót rượu một cách trang trọng' cho cụ Thi, dù có chút run sợ nhưng vẫn 'đứng im nhìn cụ đi vào bóng tối'. Tình yêu thương này không chỉ hiện diện trong chiếc đèn của chị Tí, cái thau sắt của gia đình bác xẩm, hay ngọn đèn nhỏ của gánh phở bác Siêu, mà còn lan tỏa khắp phố huyện, thậm chí cả trong những hòn đá nhỏ 'một bên sáng, một bên tối' khi đêm về, trăng lên, và tâm trạng của Liên trở nên u uất và xao xuyến.
Cũng có những lúc, Liên im lặng nhìn ngắm “vũ trụ vô tận”. Những điều “bí ẩn” và xa lạ của nó làm cho 'trí óc của Liên cảm thấy mệt mỏi', và cô 'nhìn chăm chú vào ánh sáng ấm áp xung quanh đèn của chị Tí'. Tương tự như Thạch Lam, tâm hồn của Liên không bao giờ xa rời cuộc sống, con người.
Tính nhạy cảm của Liên với cuộc sống được thể hiện qua những chi tiết như: gánh phở của bác Siêu, khiến Liên nhớ lại những ký ức tuổi thơ khi gia đình còn ở Hà Nội. Mặc dù “những kí ức không rõ ràng lắm, chỉ là một ánh sáng rực rỡ” nhưng đó là nguồn cảm hứng sâu xa cho tâm trạng lo lắng chờ đợi của Liên vào cuối truyện. Mỗi đêm, Liên đều chờ đợi, háo hức như lần đầu, nhưng sau đó lại rơi vào bóng tối và nỗi buồn. Tâm trạng chờ đợi của Liên cũng là nỗi lo lắng và hy vọng tan tác. Nếu chú ý, ta có thể cảm nhận được sự nhẹ nhàng, nhưng cũng đầy ý nghĩa qua câu hỏi của An: “Tàu hôm nay ít người lắm nhỉ?” (câu hỏi của An). “Liên không trả lời, nhưng hôm nay tàu dường như trống trơn và tối hơn”. Niềm vui chưa trọn vẹn, một chút lo lắng vụt hiện. Và từ đêm mai... đêm sau... có thể không còn chuyến tàu đó nữa. Cuộc sống sẽ ra sao khi mất đi niềm tin và hy vọng?
Phần kết của tác phẩm là âm thanh nhỏ dần “biến mất trong bóng tối, nghe không thấy nữa” chỉ còn đêm tối, tiếng trống và tiếng chó gầm. Chị Tí chuẩn bị đồ đạc, bác Siêu đi vào làng, “vợ chồng bác Xâm gục ngã trên chiếu”. Còn Liên, Liên “đặt đầu gối lên tay, nhắm mắt lại”, “cảm thấy mình sống giữa sự xa xôi”, “rơi vào giấc ngủ yên bình, yên bình như đêm trong phố, tĩnh lặng và đầy bóng tối”. Đúng là “một đêm hè êm đềm” che giấu đi những tiếng thở dài của những sinh linh đau khổ. Giấc ngủ của Liên là giấc ngủ yên bình, nhưng thực sự lại đầy xao lãng và nặng nề, buồn bã, đầy thương tâm khiến người đọc không thể quên những dòng cuối cùng, gấp lại sách với bao nỗi đau và xót xa.
Tác giả sử dụng tâm trạng của nhân vật để tạo ra một cảm giác ám ảnh cho người đọc, như đã làm nhiều lần trong tác phẩm của mình, Thạch Lam muốn nhấn mạnh sự ngây thơ của Liên: “Không hiểu sao”, Liên “tưởng là”, Liên “mơ hồ”, Liên “không hiểu”, Liên 'cảm thấy” mình sống giữa sự xa xôi”,... Có lẽ Liên không hiểu, không biết chắc chắn, nhưng chính từ “không” đó đã làm “mê hoặc” người đọc, khiến họ mải mê vào những bất định mơ hồ. Người đọc sống chung với nhân vật, chia sẻ nỗi buồn mơ hồ của họ mà không hề biết. Đó là sức mạnh của truyện ngắn Thạch Lam.
Liên vừa giống như những cư dân phố huyện, nhưng lại khác biệt. Giống vì cô là một phần của bức tranh u tối đầy bóng tối: dọn dẹp hàng hóa, góp chút lời nói, có một chiếc đèn lọt vào gian hàng, với một quầy thuốc lá, xà phòng, diêm... Cùng với những người dân nơi đây, những người sống trong bóng tối tĩnh lặng mơ ước về một điều gì đó sáng sủa...
Nhưng Liên cũng có những điểm khác biệt so với những người dân phố huyện. Cô tách ra, trở thành một điểm nhìn của “cá nhân tự chủ” không muốn mất bản thân trong sự hoàn hảo có nguy cơ tan biến vì sự nhạt nhòa, chán chường. Liên không phải là cô gái nông thôn nhưng cũng không phải là cô gái thành thị hoàn toàn. Trong Liên, có sự kết hợp giữa sự giản dị, mộc mạc và sự phức tạp, khó hiểu, đầy lãng mạn. Cô không chỉ nhìn chăm chú vào ánh sáng trên mặt đất, cô còn biết nhìn lên bầu trời đầy sao lấp lánh để tìm kiếm sự sáng sủa. Cô không chỉ quen với con đường tối từ làng ra bờ sông mà còn mơ ước về một thế giới sáng sủa, dù mơ ước ấy mong manh và có lúc biến mất. Liên là một đứa trẻ, dù lớn hơn An nhưng vẫn chỉ là một đứa trẻ với tất cả sự ngây thơ của một đứa trẻ. Nhưng trong Liên cũng có sự trưởng thành, thậm chí là sự già dặn của người lớn. Sự hòa quện giữa hai thế giới — sáng và tối — đã tạo ra những giai điệu buồn trong một tâm hồn buồn khiến người đọc bị hấp dẫn, bị ám ảnh và đầy nước mắt.
Một điểm nổi bật khác của Liên so với cư dân phố huyện là niềm khao khát ánh sáng. Dù cuộc sống ở phố huyện có đơn điệu và nghèo nàn, Liên vẫn không ngừng mơ về sự thay đổi, một thế giới sáng sủa. Tác giả đã lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng những niềm hy vọng nhỏ bé đó của con người. Đó chính là giá trị nhân văn nhẹ nhàng nhưng sâu sắc của tác phẩm.
Nỗi đau của Liên, cảm xúc của Liên, thực chất là cảm xúc, tâm trạng và nỗi đau của tác giả. Thạch Lam đã đưa mình vào vai nhân vật và qua cách viết tương cảm, ông đã đưa người đọc vào thế giới tâm hồn của nhân vật, khiến người đọc cảm thấy, tưởng tượng những gì tác giả muốn truyền đạt.
Thông điệp mà tác giả muốn truyền đạt trong 'Hai đứa trẻ' mặc dù đơn giản và nhẹ nhàng nhưng luôn mang ý nghĩa sâu sắc đối với con người ở mọi thời đại. Hãy biết lắng nghe cuộc sống xung quanh và gìn giữ những điều tốt đẹp nhất. Dễ dàng nhưng lại dễ bị bỏ qua với một chút lơ đã. Thạch Lam đã kết nối con người với nhau từ những điều thông thường nhất.
