Bùi Xuân Phái

Bùi Xuân Phái (1 tháng 9 năm 1920 – 24 tháng 6 năm 1988) là một họa sĩ nổi tiếng người Việt Nam, được biết đến với các tác phẩm về Phố cổ Hà Nội.

Tiểu sử

Bùi Xuân Phái sinh ra tại làng Kim Hoàng, xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây cũ. Ông đã tốt nghiệp khoa Hội họa trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa học 1941–1945.

Bùi Xuân Phái tham gia vào cuộc kháng chiến và có nhiều triển lãm nghệ thuật. Về đến Hà Nội vào năm 1952, ông đã sống tại nhà số 87 Phố Thuốc Bắc cho đến khi qua đời.

Năm 1956-1957, ông giảng dạy tại Trường Mỹ thuật Hà Nội. Trong thời gian đó, Bùi Xuân Phái tham gia vào phong trào Nhân văn Giai phẩm và buộc phải thực hiện công việc lao động tại một xưởng mộc ở Nam Định. Ban giám hiệu của trường đã yêu cầu ông phải nộp đơn xin nghỉ dạy tại Trường Mỹ thuật.

Sự nghiệp hội họa

Bùi Xuân Phái là một trong những họa sĩ thuộc thế hệ cuối cùng của sinh viên trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, cùng thời với các danh họa Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm và Dương Bích Liên - những tên tuổi có sức ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Ông chuyên sử dụng sơn dầu và đặc biệt yêu thích chủ đề phố cổ Hà Nội. Ngay từ khi còn sống, sự sáng tạo của ông đã được công chúng yêu mến, với dòng tranh được gọi là Phố Phái.

Tranh phố của Bùi Xuân Phái không chỉ mang tính cổ điển mà còn rất hiện thực, thể hiện sâu sắc bản sắc của phố cổ Hà Nội vào những thập niên 50, 60, 70. Các gam màu trong tranh của Phái thường có đường viền nổi bật, biến phố thành một phần của con người, từ bề mặt đến cảnh quan, đều có chiều sâu tâm hồn. Nhìn vào tranh phố cổ của ông, người xem có thể cảm nhận được họa sĩ đã truyền tải những kỷ niệm, những cảm xúc và nỗi buồn tiếc nuối trên từng nét vẽ, như một lời nhắn về sự thay đổi và mất mát của từng mái nhà, từng con người mang dấu ấn xưa cũ.

Ngoài tranh phố cổ, ông còn vẽ nhiều chủ đề khác như chèo, chân dung, nông thôn, khỏa thân, tĩnh vật... và đạt được nhiều thành công. Nhiều tác phẩm của Bùi Xuân Phái đã nhận giải thưởng tại các triển lãm cả nước và thủ đô. Ông sử dụng nhiều loại chất liệu như vải, giấy, gỗ, thậm chí là giấy báo khi không có nguyên liệu đủ. Ông sử dụng nhiều kỹ thuật hội họa khác nhau như sơn dầu, màu nước, phấn màu, chì than, bút chì... Các tác phẩm của ông thể hiện sâu sắc linh hồn dân tộc Việt Nam, tính cách con người và lòng yêu tự do, sự hài hước, đầy bi kịch. Ông đã có đóng góp lớn trong lĩnh vực minh họa báo chí và thiết kế bìa sách, được vinh danh giải thưởng quốc tế (Leipzig) về thiết kế cuốn sách 'Hề chèo' (1982).

Tham gia phong trào Nhân văn Giai phẩm từ năm 1957, hoạt động của ông bị hạn chế. Để kiếm sống, ông phải vẽ tranh minh họa và tranh vui cho các báo, sử dụng bút hiệu PiHa, ViVu, Ly. Cho đến năm 1984, ông mới có cuộc triển lãm cá nhân (đầu tiên và cũng là duy nhất), nhận được sự đánh giá cao từ công chúng và đồng nghiệp. Với 24 bức tranh được bán ngay trong ngày khai mạc, đây có thể coi là cuộc triển lãm thành công nhất của ông tại Việt Nam. Đây cũng là lần đầu tiên Đài truyền hình Việt Nam dành nhiều thời gian để giới thiệu cuộc đời và tác phẩm của Bùi Xuân Phái trong chương trình Văn học Nghệ thuật.

Mặc dù cuộc sống gian khổ nhưng với tình yêu nghệ thuật mãnh liệt, khát khao khám phá và thể hiện cái đẹp đời thường qua những nét cọ vẽ, Bùi Xuân Phái đã không ngừng sáng tạo nghệ thuật ngay cả khi không có đủ nguyên liệu và phải tận dụng mọi chất liệu như vỏ bao thuốc lá, giấy báo... Ông là họa sĩ đã bỏ qua mọi khó khăn để sáng tạo ra những tác phẩm đơn giản nhưng thấm đẫm tâm hồn. Ông qua đời vào ngày 24 tháng 6 năm 1988 tại Hà Nội. Năm 1996, ông được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Tác phẩm chủ đề chính

• Phố cổ Hà Nội - Sơn dầu 1972
• Hà Nội kháng chiến - Sơn dầu 1966
• Xe bò trong phố cổ - Sơn dầu 1972
• Phố vắng - Sơn dầu 1981
• Hóa trang sân khấu chèo - Sơn dầu 1968
• Sân khấu chèo - Sơn dầu 1968
• Vợ chồng chèo - Sơn dầu 1967
• Trước giờ biểu diễn - 1984

Giải thưởng nghệ thuật

• Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật năm 1996
• Giải thưởng triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1946
• Giải thưởng triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1980
• Giải thưởng đồ họa Leipzig (Đức)
• Giải thưởng Mỹ thuật Thủ đô các năm 1969, 1981, 1983, 1984

Phần thưởng

Huy chương Đóng góp cho Mỹ thuật Việt Nam 1997

Giải thưởng Bùi Xuân Phái – Vì Tình yêu Hà Nội

Tháng 8 năm 2008, nhân kỷ niệm 85 năm ngày sinh của danh họa, Giải thưởng Bùi Xuân Phái – Vì Tình yêu Hà Nội là sáng kiến của Báo Thể thao & Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) và gia đình cố họa sĩ; nhằm tìm tòi, phát hiện và tôn vinh những tác giả, tác phẩm, việc làm, ý tưởng có hàm lượng nghệ thuật và khoa học cao, gắn bó với các mặt của đời sống Hà Nội và thấm đượm một tình yêu Hà Nội.

Vinh danh

Tên ông được đặt cho một con đường ở khu đô thị mới Mỹ Đình thuộc quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội, phường Nam Lý, thành phố Đồng Hới, Quảng Bình và ở quận Hải Châu của thành phố Đà Nẵng.

Ngày 1 tháng 9 năm 2019, trang chủ của công cụ tìm kiếm Google đã vinh danh ông nhân kỷ niệm 99 năm ngày sinh của ông bằng biểu tượng Google Doodle. Theo đại diện của Google, đây là sự vinh danh người họa sĩ đã góp phần ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của mỹ thuật Việt Nam hiện đại và những thành tựu cống hiến cho quê hương, cho những người yêu Hà Nội. Đây là lần thứ 2 Google Doodle vinh danh một người Việt Nam. Trước đó là cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn nhân dịp sinh nhật lần thứ 80 của ông.