Cà gai leo, hay còn được biết đến với các tên gọi như cà gai dây, cà vạnh, cà lù, cà bò, thuộc họ Solanaceae. Loài cây này thường mọc mạnh mẽ ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung Việt Nam. Khám phá về công dụng và cách sử dụng độc đáo của cây cà gai leo thông qua bài viết dưới đây.

Cà gai leo là một loại cây leo nhỏ, với những cành mảnh, có chiều dài trung bình từ 60 - 100 cm. Lá cây cà gai leo có màu xanh tươi, mọc đều, hình dáng độc đáo, dưới gốc lá hình lưỡi rìu hay hơi tròn, mặt dưới lá hình sao với nhiều lông mềm, màu trắng sáng, không nhám, mặt trên lá có những gai nhỏ. Cây cà gai leo thường bắt đầu ra hoa từ tháng 4 và kết trái từ tháng 9 đến tháng 12.

Quả cà gai leo mọng nước, tròn, có màu đỏ rực, hình cầu với đường kính dao động từ 7 - 9 mm. Hạt màu vàng nhạt, hình đĩa thận, kích thước 3 x 2 mm. Đối với loại cây cà gai leo có nhiều gai, cành xòe rộng và ấn tượng.

Cà gai leo là một trong những cây thuốc nam được đánh giá cao, có vị hơi the, tính ấm, giúp giải độc gan hiệu quả. Y Học Cổ Truyền ghi nhận về tác dụng ổn định tế bào gan, tăng cường chức năng gan. Công nghệ Y Học Hiện Đại đã chứng minh cà gai leo chứa những hoạt chất quý giúp bảo vệ gan. Đặc biệt, nó hỗ trợ điều trị viêm gan B rất hiệu quả. Cà gai leo được đánh giá cao trong việc hỗ trợ điều trị viêm gan B, và chỉ sau 6-8 tháng sử dụng, bệnh nhân có thể chuyển từ dương tính sang âm tính.

Phân loại cà gai leo rất đa dạng:

• Theo màu sắc của hoa, cà gai leo được chia thành hai loại: cà gai leo hoa trắng và cà gai leo hoa tím. Cà gai leo hoa trắng, với dây nhỏ, thường được sử dụng trong ngành dược để sản xuất thuốc, trong khi cà gai leo hoa tím, với dây lớn, được trồng nhiều hơn để làm hàng rào.
• Theo khu vực, cà gai leo được chia thành cà gai leo miền Trung (cây có thân cảm cỗi, màu nâu cứng) và cà gai leo miền Bắc, miền Nam (cây màu xanh, phồng, dễ trồng và chăm sóc).
• Theo tính chất, cà gai leo có thể chia thành cà gai leo khô và cà gai leo tươi.

Cà gai leo chứa nhiều chất hóa học quan trọng như flavonoid, saponin, sterol, acid amin, alkaloid,... Lá và rễ cà gai leo cũng có nhiều dược tính hỗ trợ sức khỏe như Solamnia A, Solamnia B, glycoalkaloid, cholesterol, 3beta hydroxy 5 alpha pregnan 16 on, dihydro lanosterol... Vì vậy, cà gai leo có nhiều ứng dụng trong việc chữa bệnh.

Như đã đề cập ở phần trước, cây cà gai leo mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe của chúng ta. Rễ (được ưa chuộng trong gia truyền), dây (được sử dụng phổ biến) là những phần cây thường được lựa chọn để chữa bệnh. Rễ, lá và quả có thể thu hái quanh năm, sau đó được rửa sạch, thái nhỏ và sấy khô để sử dụng hoặc có thể sử dụng ngay khi tươi.

Cà gai leo chứa những hợp chất quan trọng như alcaloid, tinh bột, flavonoid ở rễ và alcaloid ở dây. Cây được sử dụng chữa trị nhiều vấn đề sức khỏe như phong thấp, sâu răng, đau nhức xương khớp, cảm cúm, ho, ho gà, dị ứng. Nó còn giúp giải độc từ rượu, bia, và ngăn chặn tình trạng say tàu xe. Hiện nay, cà gai leo đã được nghiên cứu và chứng minh có hiệu quả trong điều trị viêm gan do virus, xơ gan, và hỗ trợ điều trị ung thư gan. Liều lượng hàng ngày là 16 - 20 g dưới dạng thuốc sắc.

Các nghiên cứu cho thấy cây cà gai leo có hiệu quả đặc biệt trong việc điều trị viêm gan B mạn tính. Nó giúp giảm các triệu chứng như mệt mỏi, đau tức hạ sườn phải, nước tiểu vàng, da niêm mạc vàng. Cà gai leo còn chứa glycoalcaloid có tác dụng làm chậm sự tiến triển của xơ gan và giảm mức độ xơ giai đoạn sớm. Nghiên cứu từ năm 1987 đến 2000 của Viện Dược liệu Trung ương đã chứng minh cà gai leo là dược liệu ngừng xơ gan hiệu quả.

Dịch chiết từ cây cà gai leo còn chống oxy hóa tốt, giảm tổn thương gan do oxy hóa, bảo vệ gan. Các nghiên cứu khác cho thấy dịch chiết cả cây và glycoalcaloid đều có tác dụng chống oxy hóa tương ứng lần lượt là 47,5% và 38,1%.

Dịch chiết cà gai leo đã chứng minh ức chế được một số dòng tế bào ung thư như tế bào ung thư gan (Hep 3B, PLC/PRF), ung thư cổ tử cung và gen gây ung thư do vi rút. Nghiên cứu khoa học đã chứng minh cà gai leo hỗ trợ điều trị bệnh gan hiệu quả. Có nhiều bài thuốc từ cà gai leo được sử dụng trong điều trị viêm gan, ngăn chặn xơ gan, hạ men gan, giải độc và bảo vệ gan:

• Chữa viêm gan, xơ gan, hỗ trợ chống tế bào gây ung thư: Cà gai leo (thân, rễ, lá) 30g, cây dừa cạn 10g, cây chó đẻ răng cưa (diệp hạ châu) 10g. Sắc và uống hàng ngày.
• Chữa tê thấp, đau lưng, nhức mỏi: Cà gai leo 10g, dây gấm 10g, thổ phục linh 10g, kê huyết đằng 10g, lá lốt 10g. Sắc và uống ngày 1 thang. Liên tục từ 10 - 30 thang.
• Chữa chứng ho gà, suyễn: Cà gai leo 10g, thiên môn 10g, mạch môn 10g. Sắc ngày 1 thang chia 3.
• Bài thuốc trị cảm cúm, bệnh dị ứng, ho gà, đau lưng, đau nhức xương, thấp khớp, rắn cắn: 16 - 20g rễ hoặc thân lá cà gai leo sắc uống hàng ngày.
• Làm giải rượu: 100g cà gai leo khô hãm với 400ml nước còn 150ml, uống trong ngày. Hoặc 50g cà gai leo khô hãm với nước sôi, dùng khi say rượu. Sử dụng cho đến khi tỉnh rượu.
• Chữa ho do viêm họng: Rễ hoặc thân và lá cà gai leo 15g, lá chanh 30g, sắc và uống làm 2 lần trong ngày trong 5 - 7 ngày.
• Hỗ trợ điều trị bệnh về gan (viêm gan B, xơ gan...): 35g rễ hoặc thân lá cà gai leo, sắc với 1 lít nước, còn 300ml chia uống 3 lần trong ngày.

Đối với những người mắc viêm gan B, người điều trị thuốc kháng virus không hiệu quả, hoặc có nguy cơ về gan (viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ), sử dụng cà gai leo với liều lượng 40g hãm nước sôi hoặc sắc uống hàng ngày.

Có thể kết hợp cùng mật nhân và cây xạ đen với liều lượng:

• Cà gai leo: 30 gam
• Cây mật nhân: 10 gam
• Cây xạ đen: 30 gam

Chế biến vị thuốc bằng cách rửa sạch và sắc hoặc hãm với 1,5 lít nước. Đun sôi nhỏ lửa và duy trì thời gian sôi khoảng 10 phút. Chắt nước uống trong ngày (nên uống nóng để vị thơm ngon hơn).

Những điều cần lưu ý khi sử dụng vị thuốc cà gai leo để điều trị bệnh gan:

• Kiểm tra nguồn gốc thuốc: Dược liệu cà gai leo cần phải được kiểm soát chặt chẽ về chất lượng và xuất xứ...
• Tránh nhầm lẫn giữa các giống cây: Đối với những người không có chuyên môn, có thể nhầm lẫn cà gai leo với cà tàu, cà độc dược, cà dại...

Nếu thuốc không đảm bảo chất lượng, không chỉ làm giảm hiệu quả mà còn có thể gây ngộ độc và gánh nặng cho gan. Việc này có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh, nên được tư vấn sử dụng thuốc bởi bác sĩ có chuyên môn.

Cà gai leo được xếp vào nhóm dược liệu hàng đầu với lợi ích trong việc chăm sóc và bảo vệ gan. Từ xa xưa, cây cà gai leo đã được sử dụng để chữa bệnh gan, gan yếu, mẩn ngứa. Nó không chỉ giúp thanh lọc cơ thể mà còn giải độc. Rễ và thân của cây sau khi phơi khô thường được sắc nước uống trong các trường hợp vàng da, chướng bụng, mệt mỏi, say rượu...