Cá Koi

Koi
Một đàn cá Koi.
Tình trạng bảo tồn
Đã thuần hóa
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Actinopterygii
Bộ (ordo)	Cypriniformes
Họ (familia)	Cyprinidae
Chi (genus)	Cyprinus
Loài (species)	C. carpio
Phân loài (subspecies)	C. c. haematopterus
Danh pháp ba phần
Cyprinus carpio haematopterus (Linnaeus, 1758)

Cá Koi (Nhật: 鯉/ こい,

Hepburn: Koi, nghĩa 'Cá chép') hay cụ thể hơn Nishiki-koi (Nhật: 錦鯉/ にしきこい, Nishiki-koi 'Cá chép thổ cẩm') là một loài cá chép thường (Cyprinus carpio) đã được thuần hóa, lai tạo để nuôi làm cảnh trong những hồ nhỏ, được nuôi phổ biến tại Nhật Bản. Chúng có quan hệ họ hàng gần với cá vàng và, trên thực tế, kiểu cách nhân giống và nuôi cảnh là khá giống với cách nuôi cá vàng, có lẽ là do các cố gắng của những người nhân giống Nhật Bản trong việc ganh đua với cá vàng. Cá chép Koi và các hình xăm trên cá được người Nhật coi là điềm may mắn.

Xuất xứ

Hàng 1000 năm trước đã xuất hiện loại cá chép sống phân bố chủ yếu ở khu vực Đông Bắc Á, phần lớn tại Trung Quốc, Triều Tiên, Việt Nam. Từ loài cá này, một nhóm các nhà khoa học Israel đã nghiên cứu và lai tạo thành công ra một loại cá hình dạng cá chép, màu sắc sặc sỡ như các loài cá ở đại dương.

Đầu những năm của thế kỷ 19, Nhật Bản đã mua độc quyền gen của loài cá chép này và mời các chuyên gia từ Israel tham gia vào việc lai tạo với cá chép của Nhật Bản. Người Nhật Bản đặt tên là cá Koi để chỉ toàn bộ các loài cá chép của họ.

Để nghiên cứu sâu hơn về cách lai tạo màu sắc, sinh sản, nhân giống và nuôi dưỡng từ năm 1950, Nhật Bản đã cử các chuyên gia sang học tập tại Trung tâm Khoa học Kỹ thuật thuộc khoa Sinh vật trường Đại học Chicago và khoa Hóa lý thuộc Viện nghiên cứu Illinois, Hoa Kỳ.

Cá chép do người Nhật lai tạo có màu sắc đẹp và có giá trị cao. Do đó, mỗi khi nói đến cá chép được lai tạo với nhiều màu sắc đẹp, người ta thường liên tưởng ngay đến người Nhật và thường gọi chung là 'cá chép Nhật'. Thực ra, cá chép được lai tạo bởi người Nhật gọi là Nishikigoi, dịch ra tiếng Việt là cá chép nhiều màu sắc, và trong thế kỷ 19 thêm được gọi là KOI. Từ Koi trong tiếng Nhật có nghĩa là cá chép, đồng âm khác nghĩa là tình yêu, yêu mến.

Vì cá Koi của Nhật là loài xuất sắc, đắt giá và nổi tiếng, người Nhật đã thiết lập các quy chuẩn về gam màu và phân loại để phân biệt từng loại.

Chủng loại

Cá Koi được phân loại thành hai loại: Koi chuẩn và Koi bướm.

1. Koi chuẩn: Hình dáng giống như cá nguyên thủy nhưng được pha trộn nhiều màu sắc rất đẹp (khi nhìn từ trên xuống, dọc theo lưng), vì vậy cá Koi chỉ thật sự nổi bật khi được nuôi trong ao.
2. Koi bướm: Khác với cá nguyên thủy bởi vây và đuôi dài, khi bơi nhìn rất uyển chuyển, có thể nuôi được cả trong ao và hồ kiếng. Koi bướm còn có những tên gọi khác như 'cá chép vây dài' hoặc 'cá chép Rồng'.

Từ năm 1980, Nhật Bản đã bắt đầu nhân giống loại Koi bướm.

Màu sắc

Người Nhật tin rằng những mảng màu trên cơ thể cá chép Koi khi được làm hình xăm sẽ luôn mang lại may mắn. Tiêu chuẩn về màu sắc được người Nhật đặt tên như sau:

1. Trắng pha Đỏ = Kohaku.
2. Trắng pha Đỏ+Đen = Showa Sanke.
3. Trắng pha Đen = Utsurimono.
4. Đen pha Trắng = Shiro Bekko.
5. Vàng pha Đen = Ki Utsuri.
6. Bạch kim hoặc Vàng kim = Kinginrin.
7. Xám bạc = Asagi
8. Trắng, trên đỉnh đầu có một vòng tròn Đỏ = Tancho.

và các giống khác như: Sanke, Ogon, Shusui, Matsuba, Chagoi, Soragoi, Karasu (crow), Taisho Sanke, Koromo, Kawarimono.

Hiện nay, không chỉ riêng Nhật Bản mà các nước châu Âu, châu Á cũng đã biết cách lai tạo giống Koi, nhưng các mảng màu và sắc thái màu sắc thì khó sánh bằng với Koi của Nhật.

Phân biệt

Cá chép Koi Trung Quốc và Việt Nam cũng là loài cá chép nhưng khác với Koi Nhật và Koi Pháp ở chỗ có hông ngắn (khi nhìn từ phía bên), đầu hơi gù... Điểm đặc biệt là chỉ có Koi Nhật mới có màu sắc đỏ rực như màu đỏ máu và đỏ ớt, còn tất cả các loại Koi khác chỉ có màu đỏ cam hoặc cam. Màu sắc của Koi Nhật rất sặc sỡ, có đường viền sắc nét, các vùng màu lớn và đều ở hai bên hông (khi nhìn từ trên xuống, dọc theo sống lưng). Riêng loài Koi Butterfly của Nhật có vi, vây và đuôi rất dài (có khi bằng 2/3 thân) và màu sắc phủ kín trên đuôi... Ở Việt Nam cũng có giống Koi Butterfly màu sữa, đuôi dài vừa phải, trên sống lưng có những hàng vảy pha chút màu đen. Khác với Koi Nhật, toàn thân trắng sữa, đuôi dài hơn và đặc biệt là có một hình tròn đỏ chót ngay giữa đỉnh đầu, tượng trưng cho quốc kỳ của Nhật, giá của chúng rất cao. Gần đây xuất hiện giống Koi có màu óng ánh như kim tuyến, nhưng chỉ có màu trắng và vàng, được người Nhật gọi là Kinginrin.

Kích thước

Trước đây, cá chép Koi được ghi nhận có thể dài tới 2 m (6 ft) và có thể sống tới 230 năm, sau đó suy giảm theo từng thế hệ. Hiện nay, phần lớn cá Koi có thể dài tới 1 m (3 ft) và tuổi thọ từ 40 đến 60 năm. Nếu nuôi cá Koi trong ao, đến năm thứ 8 có thể chiều dài tối đa của chúng đạt đến 1 m. Dưới đây là biểu đồ kích thước tính bằng cm theo từng tháng tuổi của cá.

Cách chọn

Trước tiên, cần phải xác định là nuôi cá ở hồ kiếng hay hồ xi măng. Nếu là hồ kiếng, nên chọn giống cá Butterfly Koi (chép đuôi dài) vì chúng có dáng thướt tha. Có thể chọn cá nhỏ hoặc lớn, từ khoảng 5 cm đến 40 cm tùy vào từng hồ, vì Koi trong hồ kiếng phát triển rất nhanh, nhưng khi đạt đến khoảng 20 cm thì tăng trưởng chậm lại... Nếu nuôi trong hồ xi măng (ít nhất 6 m3), nên có hòn non bộ, một vài cây sen và súng để trang trí và cung cấp bóng mát cho cá, cũng nên có vòi phun hoặc thác nước cho hòn non bộ, chủ yếu để tạo oxy cho cá. Nên chọn cá đã phát triển từ 20 cm trở lên để nuôi trong hồ xi măng, vì hồ này có rất nhiều vi sinh vật có lợi hoặc có hại cho cá, cá nhỏ sẽ khó chống chọi lại được và sự phát triển của cá trong hồ xi măng sẽ đạt tối đa. Theo kinh nghiệm, tỷ lệ sống của cá bột là 50%, trong khi cá từ 20 cm trở lên có tỷ lệ sống từ 90 đến 99%. Vì vậy, khi nuôi cá trong hồ xi măng, cần chọn loại Standard Koi (giống cá đuôi ngắn) vì chúng có sức khỏe và khả năng chống chọi gấp đôi so với loại Butterfly. Vì chỉ nhìn từ phía trên, màu sắc của cá là yếu tố quan trọng nhất. Nên chọn cá có các mảng màu lớn và cân đối đều hai bên, với màu chủ đạo là trắng và đỏ.

Một điểm đáng chú ý và rất quan trọng khi chọn cá Koi là hình dáng của chúng. Nên quan sát kỹ, dáng bơi phải thẳng và uyển chuyển, không có dị tật như: phần cuối thân cong lên, hở mang, râu không đều (do bị cắt ngắn và mọc lại không đều), và dị tật xấu nhất của cá chép là 'méo miệng'. Tỷ lệ méo miệng khoảng 5%.

Liên kết ngoài

Tư liệu liên quan đến Koi tại Wikimedia Commons

Cá chép
Cá chép	Họ Cá chép Labeo coubie Cá mè hoa Cá trắm đen Barbodes carnaticus Cá chép Cirrhinus molitorella Carassius carassius Cá trôi trắng Deccan Labeo fimbriatus Cá vàng Cá trắm cỏ Cá trôi trắng Hora Koi Cá trôi đen Labeo kontius Chanodichthys erythropterus Cá giếc Gibel Henicorhynchus siamensis Cá mè trắng Hoa Nam Cá trôi vảy nhỏ Hypselobarbus dobsoni Henicorhynchus siamensis Cá giếc Nhật Cá chép hồi khổng lồ Cá chép gương Cá hô Labeo niloticus Pelecus cultratus
Cá chép khác	Cheilodactylidae
Câu cá giải trí	Câu cá chép Redmire pool Chod rig Hair rig Yateley Complex Boilie Eliburn Reservoir
Carp anglers	Rod Hutchinson Richard Walker Chris Yates
Bệnh	Carp lice Koi herpes virus Spring viraemia of carp
Ẩm thực	Canh cá Kuai Taramosalata
Chủ đề liên quan	Benson Total Carp Carp streamers The Adventures of Little Carp Nuôi trồng thủy sản ở Trung Quốc Chinese Academy of Fishery Sciences Koi pond Cá vàng