Cá vằn sọc

Cá vằn sọc (danh pháp Macropodus opercularis; tên khác: cá săn sắt, cá lia thia, cá cờ chấm, cá thiên đường; tên thông thường: cá vằn sọc) là một loài cá nước ngọt thuộc họ Cá tai tượng sống phổ biến ở ao hồ và ruộng lúa ở Việt Nam.

Vùng phân bố chủ yếu của loài này ở Việt Nam là vùng đồng bằng sông Hồng. Ngoài ra, loài cá này cũng có mặt ở vùng trung du phía Bắc (Lũng Vân, Hòa Bình) và thượng nguồn sông Đồng Nai, đặc biệt là ở vùng Đồng Tháp Mười thuộc huyện Tân Phước (Tiền Giang). Trên thế giới, cá này phân bố rộng rãi ở châu Á Đông, bao gồm Lào, Campuchia, Malaysia, Trung Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Mô tả chi tiết

Cá vằn sọc có kích thước tối đa 6.7 cm trong tự nhiên nhưng có thể đạt đến 8 cm khi được nuôi. Số gai vây cứng trên lưng: 11 - 17; số gai vây mềm trên lưng: 5 - 10; số gai vây hậu môn: 7 – 22; số gai vây hậu môn: 9 – 15; số đốt sống: 27 – 29. Đuôi của cá phân thành hai thùy giống như chiếc nĩa, ở cá đực thì hai thùy đuôi kéo dài; phần viền ngoài gần gốc đuôi có hình răng cưa nhọn; có một chấm xanh viền đỏ nổi bật trên nắp mang; trên thân cá có 7-11 sọc đậm nổi bật trên nền màu vàng nhạt (ở cá sống thì những sọc này màu xanh trên nền thân đỏ); một vạch đen kéo dài từ miệng qua mắt đến chấm xanh trên nắp mang, đầu và lưng có nhiều chấm đen, khe và viền vảy nhạt hơn vảy. Cá đực có màu sắc rực rỡ trong khi cá cái có màu nhạt hơn, đục hơn và kích thước nhỏ hơn.

Giống như các loài trong họ Cá tai tượng, cá vằn sọc có một cơ quan phức tạp trong phần mang được gọi là mê lộ (labyrinth), giúp chúng hít thở trực tiếp từ không khí, bổ sung oxy cho sự hô hấp thông qua mang dưới nước. Điều này giúp chúng sống được trong môi trường thiếu oxy như ao tù và có thể sống sót khi bị ngập nước một thời gian ngắn. Tuy nhiên, nếu không tiếp xúc được với mặt nước, cá có thể bị 'chết đuối'.

Hành vi sinh học

Cá vằn sọc đực thường rất hung dữ và có xu hướng gây gổ. Chúng thường xung đột và tấn công nhau để tranh giành lãnh thổ, cũng như có thể ăn thịt cá con nhỏ, đặc biệt là trong mùa sinh sản.

Cá cờ, giống như một vài loài trong họ Cá tai tượng, có hành vi sinh sản đặc biệt thú vị. Trong mùa sinh sản, cá đực tạo ra một tổ bọt đặc biệt để dẫn dụ cá cái đến để đẻ trứng. Tổ bọt này thường có đường kính khoảng 15 cm, cung cấp oxy cho trứng và giữ chúng an toàn cho đến khi nở.

Cá cờ là loài ăn thịt tự nhiên, chủ yếu săn mồi là côn trùng và động vật không xương sống. Đặc biệt, chúng có khả năng thay đổi màu sắc khi phản ứng với các kích thích.

Môi trường sống tự nhiên của cá cờ.

Cá cờ là loài rất bền bỉ trong môi trường tự nhiên, thích hợp với nhiều điều kiện nước khác nhau và có khả năng sống sót trong các môi trường khắc nghiệt nhất.

Cá sống ở vùng nhiệt đới, thường sinh sống gần bề mặt nước ngọt. Chúng ưa thích nhiệt độ từ 16 đến 26°C, và có thể chịu lạnh tốt nhưng nơi ưa thích là 23°C. Chúng sống ở các vùng nước trũng, từ các bụi cây ven bờ đến các vũng nước gần sông, suối và các kênh dẫn nước bên cạnh ruộng lúa.

Chế độ ăn uống của cá.

Chúng là loài động vật ăn tạp, có thể ăn hầu như mọi loại thức ăn, nhưng thường ưa chuộng chế độ giàu protein như thịt băm và các loại côn trùng nhỏ. Chúng cũng thích ăn các loài động vật thủy sinh nhỏ như ấu trùng muỗi và sâu nhỏ.

Trong tự nhiên, chúng là loài săn mồi, thức ăn chính là côn trùng và các loài không xương sống như tép.

Giá trị sử dụng của cá.

Cá cờ được nuôi làm cá cảnh và là loài thú nuôi phổ biến thứ hai sau cá vàng được giới thiệu vào châu Âu (Pháp năm 1869, Đức năm 1876) vì hình dáng đẹp và nhiều màu sắc sặc sỡ, cũng như khả năng sống sót trong các điều kiện khắc nghiệt. Chúng có thể được nuôi trong hồ ngoài trời.

Ở Việt Nam và nhiều nước châu Á, cá cờ cũng được sử dụng để thú vui bằng cách cho cá đực chọi nhau, vì tính cách thường hung dữ và hiếu chiến của cá đực. Đây là một loài phổ biến, dễ tìm thấy và dễ nuôi.

Cá cờ cũng là món ăn đặc sản nổi tiếng ở vùng Đồng Tháp Mười, đặc biệt là tại huyện Tân Phước (Tiền Giang) trong quá khứ và cũng là một loại thực phẩm phổ biến của người dân xứ Mường Bi (xã Lũng Vân, Tân Lạc, Hòa Bình).

Tình trạng bảo tồn của cá cờ.

Hiện nay, cá cờ đang ở tình trạng ít nguy cấp, tuy nhiên đang phải đối mặt với nguy cơ mất môi trường sống và giảm số lượng do tác động từ con người như sự thu hẹp và ô nhiễm các ao hồ, sử dụng hóa chất trong nông nghiệp và các phương pháp đánh bắt quá mức.

• Cá cờ đen
• Cá cờ đỏ
• Cá cờ đuôi quạt

• Cá lia thia

Liên kết ngoài

Tư liệu liên quan đến Macropodus opercularis trên Wikimedia Commons

• Macropodus opercularis (TSN 172642) trên Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS). Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2006.
• Ranier Froese và Daniel Pauly (chủ biên). Thông tin Macropodus opercularis trên FishBase. Phiên bản tháng 6 năm 2005.
• Mưu sinh bằng nghề bắn săn sắt ở xứ Mường Bi