Buzz
1. Khái niệm về cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại?
Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại là sự kết hợp và tích hợp các quá trình cách mạng trong khoa học, kỹ thuật và công nghệ thành một tổng thể thống nhất, có ảnh hưởng mạnh mẽ đến ngành công nghiệp. Trong đó, cuộc cách mạng khoa học đóng vai trò tiên phong, dẫn dắt và quyết định các quá trình kỹ thuật, công nghệ và công nghiệp. Điều này dẫn đến sự thay đổi rõ rệt trong quy mô, tốc độ phát triển sản xuất và quản lý xã hội, từ cấp độ vi mô đến toàn cầu. Tri thức khoa học không chỉ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp mà còn là cơ sở lý luận cho sản xuất và phát triển xã hội.
Những đặc điểm nổi bật của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại:
Thế giới đã chứng kiến hai cuộc cách mạng kỹ thuật quan trọng. Cuộc cách mạng đầu tiên bắt đầu ở Anh vào cuối thế kỷ XVIII và hoàn tất vào những năm 1950, chủ yếu tập trung vào cơ khí hóa, thay thế lao động thủ công bằng máy móc. Cuộc cách mạng kỹ thuật thứ hai, hay còn gọi là cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, khởi phát từ những năm 1950. Trong vài thập kỷ qua, đặc biệt là trong thập niên gần đây, cuộc cách mạng này đã tạo ra những thay đổi lớn trên nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế, chính trị và xã hội. Cuộc cách mạng này bao gồm nhiều nội dung, trong đó có 5 điểm chính sau đây:
- Về tự động hóa: Tăng cường sử dụng máy tự động hóa quy trình, máy công cụ điều khiển số, và rôbốt.
- Về năng lượng: Bên cạnh các nguồn năng lượng truyền thống như nhiệt điện và thủy điện, hiện nay đang chuyển hướng chủ yếu sang năng lượng nguyên tử và các dạng năng lượng “sạch” như năng lượng mặt trời.
- Về vật liệu mới: Trong chưa đầy 40 năm qua, nhiều loại vật liệu mới đã xuất hiện với đặc tính phong phú và nổi bật mà vật liệu tự nhiên không có, chẳng hạn như vật liệu composite, gốm zincôn hay các vật liệu chịu nhiệt khác.
- Về công nghệ sinh học: Công nghệ sinh học ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp, nông nghiệp, y tế, hóa chất và bảo vệ môi trường, bao gồm công nghệ vi sinh, kỹ thuật cuzin, kỹ thuật gen và nuôi cấy tế bào.
- Về lĩnh vực điện tử và tin học: Đây là một lĩnh vực rộng lớn và đầy cuốn hút, được quan tâm đặc biệt bởi con người, đặc biệt trong các hướng phát triển máy tính như: siêu tốc độ (máy siêu tính); kích thước nhỏ gọn (vi tính); xử lý kiến thức (trí tuệ nhân tạo); và truyền thông từ xa (viễn tin học).
Dựa trên nội dung cuộc cách mạng khoa học và công nghệ đã nêu, có hai đặc điểm chính như sau:
- Đặc điểm thứ hai, thời gian giữa các phát minh mới và cũ đang ngày càng rút ngắn, và phạm vi ứng dụng của các thành tựu khoa học vào sản xuất và đời sống ngày càng mở rộng. Do đó, cần phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa chiến lược khoa học công nghệ và chiến lược công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cũng như chiến lược phát triển kinh tế – xã hội.
Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại:
Nhân loại đã trải qua hai cuộc cách mạng công nghiệp, và hiện tại phần lớn các quốc gia đang chứng kiến cuộc cách mạng công nghiệp thứ ba. Trong khi đó, một số nước phát triển đã bắt đầu đón nhận cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, hay còn gọi là cách mạng công nghiệp 4.0. Việc tìm hiểu các đặc điểm của các cuộc cách mạng khoa học – công nghệ hiện đại và cách áp dụng chúng để thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam là vô cùng quan trọng.
- Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên bắt đầu vào cuối thế kỷ XVIII ở Anh và lan rộng ra toàn thế giới, kết thúc ở phương Tây vào giữa thế kỷ XIX. Đặc điểm của cuộc cách mạng này là sự chuyên môn hóa trong sản xuất với sự xuất hiện của máy móc, dẫn đến mô hình tổ chức lao động bằng hệ thống máy móc, bao gồm ba bộ phận chính (máy phát lực, máy truyền lực và máy công tác). Cùng với đó là sự ra đời của các nhà máy và xí nghiệp với quy mô ngày càng lớn. Mục tiêu chính là thay thế lao động thủ công bằng lao động máy móc. Máy hơi nước là biểu tượng của cuộc cách mạng công nghiệp này, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử nhân loại. C.Mác đã nhận xét rằng: “Giai cấp tư sản đã tạo ra những lực lượng sản xuất vượt trội hơn tất cả các thế hệ trước gộp lại”.
- Cuộc cách mạng công nghiệp thứ hai diễn ra vào cuối thế kỷ XIX và kết thúc vào cuối những năm 30 của thế kỷ XX, khi năng lực sản xuất máy móc cơ khí đã đạt đến đỉnh cao. Điểm nổi bật của cuộc cách mạng này là những phát minh liên quan đến động cơ đốt trong, cùng với nguồn năng lượng mới như dầu mỏ, khí đốt và các nguyên liệu kim loại, thép và hóa phẩm tổng hợp. Đặc trưng lớn nhất là sự chuyển đổi sang sản xuất dựa trên điện – cơ khí và tự động hóa, tạo ra các ngành công nghiệp mới và việc sử dụng các nguyên liệu kim loại và hợp kim chưa từng có trước đây.
- Cuộc cách mạng công nghiệp thứ ba bắt đầu từ thập niên 40 của thế kỷ XX và kéo dài đến nay, chia thành hai giai đoạn tiếp nối nhau:
- Cách mạng khoa học kỹ thuật (từ đầu thập niên 40 đến giữa thập niên 70);
- Cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, từ cuối thập niên 70 của thế kỷ XX đến nay.
So với hai cuộc cách mạng công nghiệp trước đó, cuộc cách mạng khoa học – công nghệ có sự phong phú và đa dạng vượt trội hơn nhiều. Sự phát triển mạnh mẽ không chỉ diễn ra trong các ngành khoa học cơ bản như Toán, Vật lý, Sinh học, và Hóa học, mà còn mở rộng đến các lĩnh vực mới như khoa học vũ trụ, điều khiển học, cùng với việc hình thành các kỹ thuật, nguyên liệu, vật liệu và năng lượng chưa từng xuất hiện trước đây. Cuộc cách mạng này không chỉ bao gồm khoa học và công nghệ mà còn làm biến đổi tận gốc lực lượng sản xuất của xã hội hiện đại, với khoa học dẫn dắt toàn bộ chu trình: khoa học - công nghệ - sản xuất và môi trường.
Cuộc cách mạng khoa học – công nghệ hiện đại đã tạo ra những thay đổi sâu rộng trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị và xã hội. Các điểm chính của cuộc cách mạng này bao gồm:
- Sự gia tăng sử dụng máy móc tự động, công cụ điều khiển số và rô bốt;
- Sử dụng không chỉ các nguồn năng lượng truyền thống như nhiệt điện và thủy điện, mà còn năng lượng nguyên tử và năng lượng sạch;
- Phát triển các vật liệu mới như composite, gốm siêu dẫn, kim loại màu và hóa phẩm tổng hợp;
- Công nghệ sinh học ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực công nghiệp và nông nghiệp, bao gồm công nghệ vi sinh, nuôi cấy tế bào, công nghệ điện tử và tin học.
- Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra ở nhiều quốc gia phát triển, được xây dựng trên nền tảng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba. Claus Schwab – Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế Thế giới, định nghĩa rằng: “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư xuất phát từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba, kết hợp các công nghệ để xóa nhòa ranh giới giữa vật lý, kỹ thuật số và sinh học.” Đặc trưng của cuộc cách mạng 4.0 bao gồm:
- Trí tuệ nhân tạo, kết nối vạn vật qua Internet, phân tích dữ liệu lớn và điện toán đám mây;
- Công nghệ sinh học tập trung vào nghiên cứu để tạo ra đột phá trong nông nghiệp, thủy sản, y học, bảo vệ môi trường và năng lượng tái tạo;
- Vật lý với sự xuất hiện của rô bốt thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, vật liệu mới và công nghệ nano. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 dự kiến sẽ gây ra những thay đổi sâu rộng trên toàn cầu, mang lại sự phát triển vượt bậc cho nền kinh tế, đồng thời cũng đặt ra thách thức lớn về việc giảm đáng kể số lượng lao động phổ thông do sự thay thế bởi rô bốt thông minh, dẫn đến tình trạng thất nghiệp và bất ổn xã hội.
2. Các đặc điểm nổi bật của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại là
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại được xác định bởi sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ cao, dựa trên những thành tựu khoa học với mức độ tri thức vượt trội.
Ảnh hưởng của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại bao gồm:
- Đem đến nhiều ngành nghề mới, nhất là trong các lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ.
- Kích thích sự thay đổi sâu rộng trong cơ cấu kinh tế toàn cầu và các quốc gia.
- Đưa nền kinh tế thế giới từ nền kinh tế công nghiệp sang nền kinh tế tri thức.
Ảnh hưởng:
=> Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại ngày càng có tác động sâu rộng, tạo ra nhiều ngành nghề mới, thúc đẩy sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế mạnh mẽ, và đưa nền kinh tế toàn cầu từ công nghiệp sang nền kinh tế tri thức, dựa vào tri thức và công nghệ cao.
Vai trò của khoa học và công nghệ hiện đại đối với công nghiệp hóa và hiện đại hóa nền kinh tế Việt Nam:
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, đặc biệt là cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đã chứng minh rằng khoa học đóng vai trò chủ đạo và dẫn dắt trong sự phát triển công nghệ và sức sản xuất của nền kinh tế. Đối với nền kinh tế Việt Nam, công nghiệp hóa và hiện đại hóa tập trung vào việc trang bị công nghệ tiên tiến cho các ngành kinh tế, xây dựng cơ cấu kỹ thuật phù hợp với điều kiện cụ thể. Các Nghị quyết của Đảng, đặc biệt là từ Đại hội X đến XII, đều nhấn mạnh rằng khoa học và công nghệ là động lực chính của công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Việt Nam cần phát triển công nghệ nội sinh qua việc áp dụng công nghệ 4.0 và các thành tựu khoa học tiên tiến như công nghệ thông tin và sinh học, đồng thời kết hợp công nghệ mới với công nghệ truyền thống để tạo việc làm và thu hẹp khoảng cách về kinh tế. Cuộc cách mạng 4.0 mở ra cơ hội mới cho Việt Nam nhưng cũng đối mặt với thách thức về việc thay thế lao động bằng rô bốt, yêu cầu thay đổi lớn trong nhận thức và hành động của Chính phủ và doanh nghiệp. Trong bối cảnh hiện tại, khoa học và công nghệ có vai trò ngày càng quan trọng trong việc phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, an ninh quốc phòng. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 là cơ hội lớn cho các quốc gia biết nắm bắt, đặc biệt là các nước đang phát triển như Việt Nam.
Chúng tôi hy vọng bài viết từ Mytour đã mang đến cho quý độc giả những thông tin bổ ích. Xin chân thành cảm ơn.
