Buzz
Trong năm 2011, khi sóng thần tấn công Nhật Bản, nhiều người đã đứng im tại chỗ thay vì chạy trốn trong tình hình hoảng loạn. Điều gì đã xảy ra trong tâm trí của họ?
Khi Maggie Karlin nói với cha mình rằng cô sẽ nghỉ công việc kiếm 8 USD/giờ để biến mình thành một nghệ sĩ đường phố sống, cha cô nghĩ rằng cô sẽ không thể kiếm được 200 USD trong cả mùa hè.
Kết quả, Karlin đã thực hiện điều đó chỉ trong 2 ngày.
Chia sẻ với sự thoải mái, Karlin cho biết một nghệ sĩ đường phố như cô có thể kiếm được tới 270 USD mỗi ngày ở Chicago, tương đương với mức lương 60 USD/giờ.
Điều đó thật nghịch lý khi cô chỉ cần ngồi im và không làm gì cả để kiếm đủ số tiền trang trải cuộc sống của một người phụ nữ độc thân ở Mỹ.
Đó như là Karlin nhấn vào một nút 'Tạm dừng' trong não và mọi cử động trên cơ thể cô sẽ tạm ngừng. Tiền từ những đồng xu penny cho đến tờ 5 USD sau đó dần đầy trong chiếc mũ của cô, cho đến hết ngày.
Hành động của những nghệ sĩ đường phố như Karlin khiến những nhà kinh tế theo trường phái Physiocracy không khỏi quan tâm – họ cho rằng chỉ có lao động và sản xuất mới tạo ra giá trị cho xã hội.
Tuy nhiên, điều này lại thu hút sự chú ý đặc biệt của một nhóm nhà nghiên cứu khác. Đó là các nhà thần kinh học đang nghiên cứu sâu về trạng thái bất động của cơ thể để hiểu sâu hơn về bệnh Parkinson, hiện tượng mộng mị khi ngủ và tình trạng tê liệt tạm thời.
Câu hỏi của họ là: Liệu có tồn tại một nút 'Tạm dừng' trong não để tạm ngưng mọi chuyển động của cơ thể không? Nếu có, nó nằm ở đâu? Và làm thế nào để chúng ta có thể kiểm soát nó?
Việc biến mình thành một bức tượng sống đã từng xuất hiện trong các lễ hội Trung Cổ ở Châu Âu. Tuy nhiên, những nghệ sĩ đường phố không phải là những người đầu tiên tận dụng trạng thái bất động của cơ thể.
Trong thế giới động vật, khi đối diện với tình huống đáng sợ, hầu hết các loài thường reo lên và tìm cách chạy trốn hoặc chiến đấu.
Hiện tượng này phổ biến đến mức được gọi là 'Chiến đấu hoặc Chạy trốn'.
Nhưng đôi khi, khi sợ hãi đạt đến đỉnh điểm, một số động vật không có phản ứng nào. Chúng không chạy trốn cũng không chiến đấu, chỉ đơn giản trở thành bức tượng bất động.
Nhìn con chồn opossum này, khi bị một người phụ nữ phát hiện, điều đầu tiên nó làm là đứng im bất động. Nó há miệng, trừng mắt và mở rộng các ngón chân như muốn lừa rằng nó chỉ là một tảng đá.
Sau đó, khi màn trình diễn thất bại, con chồn chuyển sang một chiến thuật mới: giả chết. Bên trong, nhịp tim giảm, hơi thở chậm lại. Lưỡi nó bình thường hồng nhạt nhưng giờ đã tái xanh.
Các cơ vòng ở đường tiết niệu và hậu môn giãn ra, đẩy nước tiểu và phân ra ngoài để tạo ra mùi hôi thối nồng nặc.
Nhờ cách này, con chồn có thể đánh lừa nhiều kẻ thù. Với bản năng ăn thịt tươi, nhiều loài thú sẽ bỏ qua chúng. Chỉ cần chờ chúng đi khỏi, con chồn sẽ 'sống lại', tiếp tục những hoạt động hàng ngày.
Phản ứng bất động giả chết ở chồn opossum cũng thấy ở nhiều loài khác như côn trùng, ếch, rắn và chim. Nếu không có cơ hội quan sát trực tiếp, bạn có thể xem trên Youtube hoặc TikTok những video về việc này trên con gà.
Chỉ cần tìm kiếm từ khóa 'chicken hypnotism', sẽ thấy hàng trăm video về việc gà bị thôi miên vào trạng thái bất động. Bằng cách vạch một đường từ mắt con gà về phía trước, nó sẽ nằm im trong khoảng 15-30 phút.
Các nhà khoa học gọi hành vi bất động này ở động vật là 'bất động cứng cơ' (tonic immobility), được điều khiển bởi tín hiệu từ hạch hạnh nhân trong não.
Ở sâu trong não ở thùy thái dương, có một cụm hạt nhân nhỏ hình quả hạnh. Hạch hạnh nhân đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý cảm xúc, đặc biệt là sự sợ hãi và các phản ứng cảm xúc mạnh mẽ.
Khi một con vật sợ hãi tột độ, hạch hạnh nhân của nó có thể gửi tín hiệu tới một khu vực gọi là chất xám quanh ống cống (PAG). PAG kiểm soát hệ thần kinh vận động, gây ra sự căng cứng trên toàn bộ cơ bắp trên cơ thể.
Trong khi đó, vùng dưới đồi, khu vực não điều khiển hệ thống thần kinh tự trị, nhận lệnh để giảm nhịp tim, huyết áp và hơi thở để giả chết.
Trong nhiều trường hợp, phản ứng bất động của động vật mang lại lợi ích. Nhiều loài phát triển bản năng đó để trốn tránh hoặc ngụy trang. Nhưng đôi khi, nó lại gây ra hậu quả.
Ví dụ, những con hươu thường đứng im khi nhìn thấy đèn pha ô tô trên đường cao tốc vào buổi tối. Ở Mỹ, có khoảng 1,5 triệu vụ tai nạn như vậy xảy ra mỗi năm, khiến hàng triệu con hươu bị chết và hàng ngàn người bị thương.
Trong tiếng Anh, trạng thái này được gọi là 'stand rooted to the ground', trong tiếng Trung là '重足而立', còn trong tiếng Việt có nghĩa là 'đứng chết trân, đứng như trời trồng'.
Việc sử dụng những thành ngữ này trong nhiều văn hóa khác nhau làm nổi bật trạng thái bất động khi con người đối mặt với tình huống bất ngờ hoặc sợ hãi. Không chỉ động vật, con người cũng có bản năng này.
Trong một thí nghiệm được công bố trên tạp chí Psychophysiology, các nhà nghiên cứu đã thực hiện với 48 tình nguyện viên, họ đứng trên một chiếc bập bênh để đo độ rung của cơ thể.
Sau đó, họ được kết nối với máy đo điện tâm đồ để theo dõi nhịp tim và hơi thở, đồng thời được chiếu 24 bức ảnh thuộc ba thể loại khác nhau.
Các loại ảnh gồm những bức tạo ra cảm giác dễ chịu, những bức mang cảm giác trung tính và những bức gây ra cảm giác khó chịu hoặc sợ hãi.
Kết quả ghi lại từ tư thế và điện tâm đồ cho thấy tình nguyện viên trở nên bất động, cơ bắp căng cứng, nhịp tim và nhịp thở giảm khi xem những bức ảnh đáng sợ so với những bức ảnh trung tính hoặc dễ chịu.
'Mô hình này giống như trạng thái đóng băng và giảm nhịp tim vì sợ hãi, đã được quan sát ở nhiều loài động vật khi đối mặt với các tình huống đe dọa. Điều này xảy ra thông qua các mạch thần kinh thúc đẩy tỷ lệ sống sót liên quan đến phản ứng phòng thủ', các nhà nghiên cứu giải thích.
Ngoài thực tế, hiện tượng bất động vì sợ hãi cũng được ghi nhận trong nhiều sự kiện thảm họa. Ví dụ, các camera ghi lại cảnh nhiều người đứng chôn chân tại chỗ khi thấy sóng thần đổ bộ Nhật Bản vào năm 2011, thay vì tháo chạy.
Năm 2017, khi có 3 tên khủng bố lao xe điên và dùng dao đâm chém khách bộ hành trên cầu London, một cảnh sát trên hiện trường đã mô tả nhiều người chỉ đứng im như 'con nai gặp đèn pha ô tô'. Họ không có phản ứng chống đỡ cũng như không tháo chạy.
Trong các vụ tấn công tình dục, hiện tượng bất động thường xảy ra. Những nạn nhân, vì cảm thấy sợ hãi và bất lực, bị kẹt trong trạng thái không thể di chuyển hoặc phản kháng.
Sau sự kiện đó, những nạn nhân thường đối mặt với cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ vì không thể tự bảo vệ. Họ không hiểu tại sao họ lại không thể chống lại hoặc thoát khỏi kẻ tấn công.
Các nhà trị liệu phải giải thích rằng phản ứng này là tự nhiên và không phải là lựa chọn của họ.
Nghiên cứu về hiện tượng bất động cơ thể đang hữu ích. Các nhà khoa học đang nghiên cứu về nguyên nhân và cách giảm thiểu tác động tiêu cực của nó.
Một nhóm các nhà khoa học ở Đại học Copenhagen đã tìm thấy một vị trí trong não bộ chơi vai trò như một nút 'Pause' gây ra trạng thái bất động.
Bằng cách kích thích vị trí này, họ có thể khiến các con chuột dừng lại. Khi ngừng kích thích, các con chuột tiếp tục chuyển động như bình thường.
Dịch: Spinal Cord = Tủy sống
Vỏ não phía trước = Trụ trước
Hệ thống Limbic = Hệ động
Để xác định vị trí các tế bào não chịu trách nhiệm cho hình thức dừng vận động cụ thể đó, các nhà nghiên cứu đã sử dụng các con chuột được biến đổi gen để có các tế bào thần kinh nhạy cảm với ánh sáng, đặc biệt là trong nhân Pedunculopontine (PPN), một khu vực gần cầu não đã được biết là có tác dụng ức chế trương lực cơ khi bị kích thích.
PPN bao gồm ba loại tế bào thần kinh riêng biệt, được gọi là tế bào thần kinh glutamatergic, cholinergic và GABAergic, tất cả đều được xếp lớp riêng biệt và chồng lên nhau. Trước đây, các nhà khoa học đã biết nhân Pedunculopontine nhúng tay vào hiện tượng bóng đè. Nó khiến một số người hoảng loạn khi đột ngột thức dậy giữa đêm và thấy mình không thể di chuyển hoặc cử động.
Thăm dò kỹ hơn vào hiệu ứng đó, các nhà khoa học Đan Mạch trong nghiên cứu mới đã thử tạo ra các kích thích nhân tạo vào tế bào thần kinh glutamatergic trong vùng PNN của chuột.
Các kích thích được thực hiện đơn giản bằng cách chiếu ánh sáng vào đó, một kỹ thuật được gọi là Optogenetics – chiếu ánh sáng vào các tế bào thần kinh nhạy sáng để bật/tắt chúng như một công tắc cảm ứng.
Kết quả, thật kỳ lạ vì không phải tất cả các con chuột đều trở nên tê liệt như các nhà khoa học tưởng tượng. Trong khi một số ngừng di chuyển và đứng yên, số khác lại chạy nhảy và khám phá môi trường sống của chúng nhiều hơn.
Trong một số tình huống nguy hiểm, chúng ta cần phải di chuyển để trốn chạy, nhưng trong nhiều trường hợp khác, chúng ta cần phải ở yên, như khi thiền định, tập trung làm việc hoặc chuẩn bị cho một cú đánh golf hoàn hảo.
Mặc dù là một bức tượng sống, Maggie Karlin cho biết cô không thể đứng yên suốt 4 tiếng rưỡi làm việc một mình. Đôi khi cô bị ngứa, đôi khi chân cô trở nên tê dại. Đó là lý do tại sao Karlin không thể ở trên phố cả ngày - mặc dù đối với mọi người, việc kiếm tiền như một bức tượng sống có vẻ đơn giản.
'Thực tế, những bức tượng sống di chuyển nhiều hơn bạn nghĩ', Karlin nói. 'Khi chân tôi bị tê cứng, tôi vẫn phải di chuyển. Tôi biến hành động của mình thành một màn trình diễn, khiến mọi người cười vui'.
Người ta trả tiền cho một bức tượng sống trên phố bởi sự 'sống', không phải bởi sự 'tượng'.
Hai năm đứng trên các con phố ở Chicago đã mang lại cho Karlin những kinh nghiệm và kỹ năng mà cô không ngần ngại chia sẻ. 'Một số người có thể trả cho bạn nhiều tiền hơn. Sai lầm lớn nhất là những người đàn ông mặc vest. Gia đình có trẻ em mới là đối tượng của tôi, vì họ đang tìm kiếm niềm vui. Tôi là người mang lại niềm vui cho họ'.
'Từ kinh nghiệm của mình, mỗi khi có một nhóm người đi qua, tôi nháy mắt với người phụ nữ lớn tuổi nhất. Cô ấy sẽ dừng lại và cười. Sau đó, cả nhóm sẽ quay lại, tự hỏi tại sao cô ấy cười. Và bất ngờ, bạn có một nhóm khán giả lớn xem màn trình diễn của bạn'.
Với Karlin, nhiều khán giả cũng đồng nghĩa với nhiều cơ hội thu nhập. Công việc của cô không chỉ là kiểm soát sự tĩnh lặng mà còn là tạo ra sự sống động, không chỉ là nhấn một nút 'Pause' trong não. Đó cũng là mục tiêu mà nhóm nghiên cứu Copenhagen đang nhắm đến.
'Công trình của chúng tôi tập trung chủ yếu vào các cơ chế cơ bản kiểm soát chuyển động trong hệ thần kinh. Cuối cùng, nó có thể giúp chúng ta hiểu được nguyên nhân của một số triệu chứng vận động như trong trường hợp bệnh nhân Parkinson', giáo sư Ole Kiehn nói.
Bệnh nhân Parkinson là một ví dụ rõ ràng cho những người gặp vấn đề với nút 'Play/Pause' trong não bộ. Triệu chứng ban đầu của họ bao gồm cơ thể cứng, đi lại chậm chạp và khó khăn trong việc di chuyển.
'Ngưng vận động hoặc chậm chạp là một trong những triệu chứng chính của bệnh Parkinson', giáo sư Ole Kiehn giải thích. 'Chúng tôi cho rằng các tế bào thần kinh đặc biệt trong nhân pedunculopontine của bệnh nhân Parkinson đã bị kích thích quá mức'.
Nói cách khác, nút 'Play/Pause' của họ đã bị mở và nhấn liên tục. Những bệnh nhân này sau đó phát triển các triệu chứng run, làm cho họ không thể ngồi yên, nằm yên, thậm chí không thể ăn uống bình thường vì không thể sử dụng đũa, thìa hoặc dĩa.
Can thiệp vào vùng nhân pedunculopontine của não bộ con người có tiềm năng giúp bệnh nhân Parkinson kiểm soát lại chuyển động của cơ thể. Bây giờ, nhóm nghiên cứu của giáo sư Ole Kiehn đề xuất các bác sĩ có thể thực hiện điều này bằng cách kích thích não sâu - sử dụng một bộ tạo xung điện được cấy vào não để làm dịu vùng não PPN chứa nút 'Play/Pause'.
'Điều này đã được chứng minh giúp cải thiện khả năng vận động cho động vật thí nghiệm mắc hội chứng Parkinson', nghiên cứu cho biết.
Như những nghiên cứu khác về não bộ, những người khỏe mạnh có thể phải chờ đến cuối cùng để hưởng lợi từ những nghiên cứu như thế này.
Trong tương lai, khi bạn có thể cấy những con chip như Neuralink của Elon Musk vào não bộ, ít nhất bạn đã biết rằng bạn có thể điều khiển cơ thể của mình thông qua một công tắc 'Play/Pause'.
Có một loạt các mạch thần kinh cho phép bạn kiểm soát cử động của mình theo ý muốn, để ngồi yên khi thiền định, tập trung làm việc hoặc thậm chí làm cho cơ thể nghỉ ngơi vào cuối ngày, khi bạn chỉ cần một giấc ngủ.
Tổng hợp
