Các vai trò trong bóng đá

Trong môn bóng đá 11 người, mỗi cầu thủ có một vai trò nhất định trên sân. Đội hình gồm một thủ môn và mười cầu thủ khác, được chia thành các vị trí như hậu vệ, tiền vệ và tiền đạo, tùy theo chiến thuật của đội. Các vị trí này xác định nhiệm vụ chính và khu vực hoạt động của cầu thủ trên sân.

Thời kỳ đầu, các đội hình bóng đá thiên về tấn công mạnh mẽ với sơ đồ 1-2-7 vào cuối thế kỷ 19. Sau đó, sơ đồ 2-3-5 trở nên phổ biến, các vị trí trên sân được tinh chỉnh để phù hợp. Các hậu vệ gồm hậu vệ cánh trái và phải, tiền vệ gồm tiền vệ trái, trung tâm và phải, tiền đạo gồm cánh trái, trung phong và cánh phải. Khi bóng đá phát triển, chiến thuật và đội hình thay đổi, một số tên vị trí vẫn giữ nguyên, nhưng nhiệm vụ đã thay đổi để phù hợp với bóng đá hiện đại.

Tính linh hoạt của bóng đá hiện đại khiến các vị trí không còn cố định như trong các môn thể thao khác. Dù vậy, hầu hết cầu thủ sẽ chơi ở một số vị trí nhất định trong sự nghiệp vì mỗi vị trí đòi hỏi kỹ năng và thuộc tính riêng. Những cầu thủ có thể chơi ở nhiều vị trí khác nhau được gọi là 'cầu thủ đa năng'.

Trong chiến thuật bóng đá tổng lực, cầu thủ được bố trí vị trí một cách linh hoạt. Chiến thuật này yêu cầu cầu thủ như Johan Cruyff, người có thể thi đấu xuất sắc ở mọi vị trí ngoại trừ thủ môn.

Người gác đền

Thủ môn (GK - tiếng Anh: Goalkeeper), hay còn gọi là thủ thành hoặc 'người giữ khung thành'.

Trong bóng đá, thủ môn là người chơi ở vị trí thấp nhất trong đội, đứng ngay trước khung thành. Nhiệm vụ chính của thủ môn là bảo vệ khung thành và ngăn đối phương ghi bàn. Thủ môn là vị trí không thể thiếu trong mọi đội hình chiến thuật và đội không thể thi đấu nếu thiếu thủ môn. Thủ môn cũng là cầu thủ duy nhất được phép sử dụng tay và cánh tay để chơi bóng, nhưng chỉ trong khu vực cấm địa của đội mình.

Trong trường hợp thủ môn phải rời sân vì chấn thương hoặc bị thẻ đỏ, một cầu thủ trên sân sẽ được thay thế bằng thủ môn dự bị hoặc một cầu thủ khác phải làm nhiệm vụ trấn giữ khung thành khi không còn thủ môn nào để thay hoặc đã hết lượt thay người (gọi là 'thủ môn bất đắc dĩ').

Thủ môn thường phải mặc áo khác màu với các cầu thủ khác trong đội nhà, đội đối phương, trọng tài và đôi khi cả thủ môn đối phương. Thủ môn không được bắt bóng bằng tay khi đồng đội cố tình chuyền về bằng chân. Khi thủ môn rời khỏi vùng cấm địa, họ phải chơi như các vị trí khác và không được dùng tay chơi bóng.

Hậu vệ

Hậu vệ (DF - tiếng Anh: Defender) chơi phía sau tiền vệ với nhiệm vụ chính là hỗ trợ đồng đội và ngăn cản đối phương ghi bàn. Họ thường giữ vị trí ở nửa sân mình bảo vệ. Các hậu vệ cao thường tiến lên vòng cấm đối phương khi đội nhà thực hiện phạt góc hoặc đá phạt, tận dụng khả năng ghi bàn bằng đầu.

Trung vệ

Trung vệ hay hậu vệ trung tâm (CB - tiếng Anh: Center Back) là vị trí quan trọng ngăn chặn đối phương ghi bàn, đặc biệt là các tiền đạo, và đưa bóng ra khỏi vòng cấm. Trung vệ chơi ở vị trí trung tâm, và đa số các đội có hai trung vệ ngay trước thủ môn.

Trung vệ có hai nhiệm vụ chính: kèm cặp 1-1 với cầu thủ đối phương hoặc tập trung vào ngăn chặn cầu thủ xuất sắc nhất của đội kia.

Các trung vệ thường cao lớn, khỏe mạnh, có khả năng bật nhảy, đánh đầu và xoạc bóng xuất sắc. Trung vệ thành công cần tập trung cao độ, đọc trận đấu tốt, dũng cảm và quyết đoán trong các pha tắc bóng cuối cùng để ngăn chặn đối phương ghi bàn.

Ở các giải đấu thấp hơn, trung vệ thường chỉ chú trọng phá bóng an toàn. Tuy nhiên, trong bóng đá hiện đại, trung vệ không chỉ dừng lại ở kỹ năng thô sơ mà còn có thể kiểm soát và chuyền bóng tốt.

Các trung vệ thường dâng cao trong các tình huống phạt góc, sử dụng chiều cao và khả năng bật nhảy để tạo nguy hiểm cho khung thành đối phương. Sau pha đá phạt, họ nhanh chóng rút về để tiếp tục nhiệm vụ phòng ngự.

Vị trí này đôi khi được gọi là 'centre-half'. Tên gọi này bắt nguồn từ cuối thế kỷ 19 khi các đội thường sử dụng đội hình 2–3–5, với hàng ba cầu thủ được gọi là 'half-backs'. Khi chiến thuật phát triển, cầu thủ trung tâm trong bộ ba centre-half dần chuyển sang vị trí phòng ngự nhiều hơn, kết hợp tên gọi từ hai vị trí này.

Hậu vệ quét

Hậu vệ quét (SW - tiếng Anh: sweeper (hoặc libero - trong tiếng Ý nghĩa là 'tự do')) là vị trí phổ biến trong sơ đồ 3 hoặc 5 hậu vệ. Hậu vệ quét chơi lùi sâu nhất trong hàng thủ, làm chốt chặn cuối cùng, bọc lót và sửa sai cho các hậu vệ phía trên. Vị trí này rất phổ biến vào những năm 1960 ở Italia, nhưng hiện nay không còn phổ biến nữa.

Cựu đội trưởng tuyển Đức, Franz Beckenbauer, thường được coi là người phát minh ra vị trí libero và là cầu thủ xuất sắc nhất ở vai trò này. Tuy nhiên, những cầu thủ như Velibor Vasović và Armando Picchi đã nổi bật ở vị trí hậu vệ quét trước Beckenbauer. Một số hậu vệ quét vĩ đại khác bao gồm Gaetano Scirea, Bobby Moore, Franco Baresi, Daniel Passarella và Lothar Matthäus.

Hậu vệ cánh

Hậu vệ cánh hay hậu vệ biên (FB/RB/LB - tiếng Anh: Full Back/Right Back/Left Back) là các hậu vệ chơi ở vị trí cánh của hàng thủ. Họ thường được sử dụng để ngăn chặn những tiền đạo cánh của đối phương.

Hậu vệ cánh tấn công

Hậu vệ cánh tấn công (WB/LWB/RWB - tiếng Anh: Attacking full-back/Wing Back) là những hậu vệ thiên về tấn công. Các hậu vệ cánh này có thể chuyển đổi vị trí linh hoạt, họ có thể chuyển từ sơ đồ 5-3-2 sang 3-5-2, nghĩa là hai hậu vệ cánh ở hai bên có thể lên chơi như hai tiền vệ cánh để tấn công hoặc ngược lại.

Tiền vệ

Tiền vệ (viết tắt trong các trận đấu quốc tế là MF; tiếng Anh: Midfielder) (ban đầu được gọi là hậu vệ cánh) là các cầu thủ chơi ở vị trí giữa tiền đạo và hậu vệ. Nhiệm vụ chính của họ là duy trì quyền sở hữu bóng, lấy bóng từ hậu vệ và chuyển cho tiền đạo, cũng như kiểm soát các cầu thủ đối phương. Hầu hết các HLV đều có ít nhất một tiền vệ trung tâm để phá vỡ các đợt tấn công của đối phương trong khi các tiền vệ khác giỏi tạo ra bàn thắng hoặc có trách nhiệm cân bằng giữa tấn công và phòng ngự. Các tiền vệ thường phải bao phủ nhiều khu vực trên sân, vì họ có thể được yêu cầu lùi về phòng ngự hoặc tấn công cùng với tiền đạo. Họ thường là những người khởi xướng lối chơi tấn công của đội.

Tiền vệ phòng ngự

Vị trí tiền vệ phòng ngự (CDM - Central Defensive Midfielder) chơi phía trước hậu vệ và sau tiền vệ trung tâm (CM), có nhiệm vụ thu hồi bóng từ xa, phát động tấn công và tham gia phòng ngự.

Tiền vệ trung tâm

Vị trí giữa sân (CM - Central Midfielder) có nhiệm vụ phát động tấn công và lui về phòng ngự.

Tiền vệ cánh

Là tiền vệ cánh trái và phải (Left/Right Midfielder, viết tắt là LM và RM), có nhiệm vụ tạt bóng, đột phá và dứt điểm, cùng tham gia tranh chấp ở hai biên.

Tiền vệ tấn công

Vị trí tiền vệ tấn công (CAM - Central Attacking Midfielder) chơi sau tiền đạo, có nhiệm vụ nhận bóng từ tiền vệ trung tâm để phát động và tham gia tấn công. Vị trí này còn được gọi là tiền đạo lùi.

Tiền đạo

Tiền đạo (FW - Forward) là vai trò quan trọng trong bóng đá, bao gồm nhiều vị trí khác nhau. Những cầu thủ này thường đứng gần khung thành đối phương nhất và chủ yếu chịu trách nhiệm ghi bàn. Tiền đạo thường ít tham gia phòng ngự và có xu hướng ghi nhiều bàn thắng. Đây là vị trí khó khăn và dễ gặp chấn thương do thường bị các hậu vệ đối phương truy cản.

Các vị trí tiền đạo có thể bao gồm: Tiền đạo cắm (ST), tiền đạo trung tâm (CF), hộ công (SS), tiền đạo chạy cánh (Winger).

Tiền đạo cắm

Tiền đạo cắm (ST - Striker) là tiền đạo chơi cao nhất trong đội, được giao nhiệm vụ ghi bàn chính. Tiền đạo cắm cần biết chạy chỗ, tận dụng khoảng trống và lợi thế về tốc độ, thể hình để ghi bàn. Họ luôn chơi cao nhất trên hàng công và hiếm khi tham gia phòng ngự. Còn có vị trí tiền đạo cắm cánh trái (LS) và cắm cánh phải (RS).

Tiền đạo trung tâm

Tiền đạo trung tâm, hay còn gọi là hộ công (CF - Central forward), có hai biến thể là RF và LF. Đây là vị trí chơi ở trung tâm, thường thấp hơn tiền đạo cắm nhưng cao hơn tiền vệ tấn công. Cầu thủ ở vị trí này cần có thể lực tốt, nhanh nhạy và kỹ thuật cao để ghi bàn và tạo ra các tình huống đột biến cho đội bóng.

Hộ công

Tiền đạo hộ công, hay còn gọi là tiền đạo lùi (SS - Second Striker), là vị trí chơi thấp hơn trung phong nhưng cao hơn tiền vệ trung tâm. Nhiệm vụ của họ là thu hồi bóng, phát động tấn công và hỗ trợ tiền đạo trung tâm. Không nên nhầm lẫn vị trí này với tiền vệ tấn công.

Tiền đạo cánh

Tiền đạo chạy cánh (Winger), gồm cánh trái (LW) và cánh phải (RW), là những cầu thủ chơi ở hai bên cánh ngang với tiền đạo trung tâm (CF). Nhiệm vụ của họ là tạt bóng và di chuyển vào trung lộ khi tấn công. So với tiền vệ cánh, họ ít tham gia phòng ngự và tập trung nhiều hơn vào tấn công.

Phong cách chơi của các vị trí

Thủ môn

Thủ môn cản phá

Thủ môn cản phá là những người xuất sắc trong việc ngăn chặn các cú sút trúng khung thành, đặc biệt là những cú sút từ xa. Họ có phản xạ tuyệt vời, khả năng dự đoán vị trí và bản năng cứu thua bằng cách đổ người hoặc dang rộng cơ thể để ngăn chặn các cú sút tưởng chừng như không thể cản phá. Thủ môn thường được đánh giá qua tỷ lệ cứu thua trên số cú sút phải nhận.

Thủ môn quét

Sự ra đời của luật việt vị đã làm cho vai trò hậu vệ quét hay libero trở nên lỗi thời. Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, các thủ môn đã dần đảm nhận vai trò này.

Thủ môn quét có khả năng đọc trận đấu và ngăn chặn các cơ hội ghi bàn bằng cách lao ra khỏi vòng cấm để truy cản hoặc gây áp lực lên tiền đạo đối phương phá bẫy việt vị. Manuel Neuer là một ví dụ điển hình của thủ môn quét.

Phòng ngự

Hậu vệ cánh tấn công

Hậu vệ cánh tấn công (wing-back) là một hậu vệ chơi ở cánh, có nhiệm vụ cả tấn công lẫn phòng ngự. Tên gọi này là sự kết hợp giữa 'hậu vệ' và 'tiền vệ cánh'.

Do vai trò kết hợp giữa tiền vệ cánh và hậu vệ cánh, các hậu vệ cánh tấn công cần có thể lực tốt. Khi đội bóng sử dụng ba trung vệ, hậu vệ cánh tấn công tập trung nhiều hơn vào hỗ trợ tấn công thay vì phòng ngự.

Libero

Libero (tiếng Ý nghĩa là 'tự do') hay hậu vệ quét là một dạng hậu vệ linh hoạt, đảm nhận nhiệm vụ càn quét khi đối phương vượt qua hàng phòng ngự. Vị trí của họ linh hoạt hơn so với các hậu vệ khác, những người thường theo sát đối thủ được chỉ định.

Hậu vệ quét thường nhanh nhẹn hơn các cầu thủ khác trong đội và có thể hình nhỏ hơn một chút. Họ cần có khả năng đọc trận đấu tốt hơn cả trung vệ, tự tin cầm bóng, chuyền bóng chính xác và tầm nhìn tốt, vì thường phải phát triển các pha bóng từ tuyến dưới. Hệ thống catenaccio trong bóng đá Ý những năm 1960 là một ví dụ tiêu biểu về việc sử dụng libero phòng ngự.

Franz Beckenbauer thường được coi là người đã phát minh ra vai trò của hậu vệ quét hiện đại.

Hậu vệ đánh chặn

Hậu vệ đánh chặn là những cầu thủ dựa vào sức mạnh, thể lực và khả năng kèm người để ngăn chặn các pha tấn công của đối phương bằng những pha tắc bóng mạnh mẽ. Họ thường không khoan nhượng trong các pha tranh chấp và thà phạm lỗi còn hơn để đối phương vượt qua. Hậu vệ đánh chặn thường chơi ở vị trí trung vệ.

Tuyến giữa

Tiền vệ thu hồi bóng

Thu hồi bóng là một loại tiền vệ xuất sắc trong việc giành lại bóng từ đối thủ thông qua các pha tắc bóng và đánh chặn ở khu vực giữa sân. Họ cố gắng phá vỡ lối chơi tấn công của đối phương bằng cách giành lại quyền kiểm soát bóng. Tiền vệ thu hồi bóng thường là tiền vệ phòng ngự hoặc tiền vệ trung tâm, nhưng cũng có thể là một hậu vệ.

Tiền vệ phòng ngự

Tiền vệ phòng ngự là những tiền vệ trung tâm tập trung nhiều vào nhiệm vụ phòng thủ hơn là tấn công. Họ cần sức mạnh để thực hiện những pha tắc bóng mạnh mẽ, đồng thời cũng cần thể lực và kỹ năng chuyền bóng đủ tốt để hỗ trợ các tiền vệ khác.

Tiền vệ sáng tạo

Tiền vệ sáng tạo là những cầu thủ thường tạo ra cơ hội ghi bàn cho đội nhà từ những tình huống tưởng chừng như không thể. Họ có khả năng kiểm soát bóng tốt, rê bóng, chuyền bóng và di chuyển khéo léo, cùng với tầm nhìn và khả năng cầm bóng thông minh. Họ thường là tiền vệ tấn công, nhưng hộ công, tiền vệ cánh và tiền vệ trung tâm cũng có thể được coi là những cầu thủ sáng tạo.

Tiền vệ con thoi (Box-to-box)

Các tiền vệ con thoi thường tham gia vào mọi khía cạnh của trận đấu. Họ cần có thể lực dồi dào để bao quát hầu hết các khu vực trên sân, cùng với khả năng chuyền bóng tốt. Họ có mặt ở cả hai đầu sân, hỗ trợ tấn công khi đội nhà tấn công và lui về phòng ngự quanh vòng cấm khi cần. Họ thường chơi ở vị trí tiền vệ trung tâm, nhưng bất kỳ tiền vệ nào cũng có thể mang đặc tính này.

Tiền vệ cánh chơi rộng

Tiền vệ cánh chơi rộng là những cầu thủ có tốc độ và kỹ năng để vượt qua hậu vệ dọc cánh. Họ thường chạy dọc biên bất cứ khi nào có bóng hoặc khi đội nhà tấn công để nhận bóng. Kỹ năng quan trọng nhất của họ là tạt bóng vào vòng cấm để tạo cơ hội cho tiền đạo. Đôi khi, các tiền đạo sẽ di chuyển sang cánh để kéo hậu vệ ra khỏi vị trí hoặc tìm khoảng trống không bị theo kèm.

Tiền vệ kiến thiết (Playmaking)

Tiền vệ kiến thiết là những cầu thủ kiểm soát nhịp độ tấn công và khởi xướng các pha tấn công. Họ có khả năng chuyền bóng xuất sắc, di chuyển không bóng thông minh và tầm nhìn để đọc trận đấu, tìm ra các cơ hội ghi bàn. Cầu thủ này thường là tiền vệ trung tâm hoặc tiền vệ tấn công.

Tiền vệ phòng ngự cũng có thể đóng vai trò tiền vệ kiến thiết, thường được gọi là tiền vệ kiến thiết lùi sâu. Họ có kỹ năng quản lý lối chơi từ phần sân nhà, điều chỉnh nhịp độ và phát động tấn công từ phía sau.

Hàng công

Chuyên gia rê bóng

Chuyên gia rê bóng (Dribblers) là những cầu thủ tấn công nổi tiếng với khả năng kiểm soát bóng khéo léo, vượt qua hậu vệ bằng cách thay đổi hướng đột ngột và tăng tốc, đôi khi kết hợp với tốc độ cao. Họ sử dụng kỹ năng này để tạo cơ hội cho đồng đội hoặc tự mình ghi bàn sau khi vượt qua hàng phòng ngự đối phương bằng các pha 'mánh khóe'. Một trong những điểm hấp dẫn nhất của bóng đá là khi cầu thủ thực hiện một pha 'chạy như điên' với bóng, xoay người và né tránh các pha tắc bóng của đối thủ, vượt qua nhiều cầu thủ.

Tiền đạo phản công

Cầu thủ phản công là bất kỳ cầu thủ tấn công nào sử dụng tốc độ để vượt qua hậu vệ và tạo ra những cơ hội ghi bàn bất ngờ. Họ cần kỹ năng sút bóng tốt để tận dụng cơ hội. Các pha phản công xảy ra khi đội đối phương đang tấn công và phần lớn cầu thủ của họ ở phía trước. Pha phản công bắt đầu khi giành lại bóng và nhanh chóng chuyền vào khoảng trống cho cầu thủ phản công chạy lên, hoặc khi cầu thủ tự mình lấy bóng và tiến vào phần sân đối phương với ít cầu thủ phòng ngự.

Chuyên gia dứt điểm

Chuyên gia dứt điểm là những tiền đạo có khả năng sút chính xác. Họ cần ít cơ hội để ghi bàn và có thể đưa bóng vào vị trí mà thủ môn không thể cản phá. Những cầu thủ này thường có tỷ lệ ghi bàn trên số cú sút cao. Chuyên gia dứt điểm thường chơi ở vị trí tiền đạo trung tâm, mặc dù các cầu thủ tấn công khác cũng có thể có kỹ năng này.

Tiền đạo mục tiêu

Tiền đạo mục tiêu là những cầu thủ thường có thể lực cao và chiều cao vượt trội. Họ có thể tạo khoảng trống, ghi bàn hoặc cầm bóng chờ hỗ trợ bất kể áp lực từ hậu vệ. Họ chuyên nhận và kiểm soát bóng trên không hoặc bóng dài, sử dụng sức mạnh để giữ chân hậu vệ khi nhận các đường chuyền dài và đôi khi thực hiện các pha bắt vô lê.

Tay săn bàn

Tay săn bàn là những tiền đạo luôn chờ đợi trong vòng 5m50 hoặc vòng cấm để đón các pha tạt bóng, đường chuyền hoặc chọc khe và nhanh chóng tận dụng cơ hội ghi bàn. Họ thường ghi bàn từ những cơ hội nhỏ nhất, do đó được gọi là 'săn trộm' bàn thắng. Tay săn bàn thường chơi ở vị trí tiền đạo trung tâm hoặc tiền đạo thứ hai.

Số 9 ảo

Số 9 ảo là cầu thủ dường như chơi ở vị trí tiền đạo trung tâm (thường mặc áo số 9), nhưng lại lùi sâu hoặc dạt ra biên làm rối loạn hệ thống kèm người của đối phương. Thông thường, tiền đạo sẽ bị kèm cặp bởi trung vệ, nhưng số 9 ảo di chuyển ra khu vực trung lập, gây ra tình huống khó xử cho trung vệ: nên theo kèm (tách khỏi hàng phòng ngự) hay giữ nguyên vị trí (trở nên thừa thãi).