Buzz
Cách sử dụng từ ngữ trong trò chuyện - Bài học Ngữ văn lớp 9
I. Những điều cần nhớ
Trong tiếng Việt, có một loạt các từ ngữ để xưng hô, phong phú và tinh tế, biểu hiện sâu sắc sắc thái biểu cảm
Trong giao tiếp, người nói cần phải chọn lựa từ ngữ xưng hô phù hợp dựa trên hoàn cảnh, đối tượng và mục đích giao tiếp
Ví dụ: Cách xưng hô thể hiện sự đối đầu của nhân vật Dế Mèn (Dế Mèn và Dế Choắt đều cùng tuổi)’
- Tôi chưa kịp nghe hết câu, đã ngẩng đầu lên và cắn mạnh vào cành cây. Rồi, với vẻ mặt khinh khỉnh, tôi nói:
- Ôi! Đường này sang nhà ta ư? Nghe dễ chịu quá! Ông mày hôi như con mèo như vậy, tôi thật không chịu nổi.
Sự thay đổi trong cách xưng hô cho thấy sự hối lỗi của nhân vật Dế Mèn trước Dế Choắt.
- Tôi không biết lý do tại sao lại gặp phải trường hợp khó khăn như thế này! Tôi thật sự hối hận!
II. Bài tập áp dụng
Bài 1: Đưa ra ý nghĩa của việc thay đổi cách xưng hô dưới đây:
Lúc này ông mới lại tiến lại gần, nhẹ nhàng lay và gọi:
- Anh Chí ơi! Tại sao anh lại làm như vậy?
Chí Phèo nhắm mắt, thở dài:
- Tao chỉ dám đấu tranh với gia đình mày thôi. Nhưng nếu tao chết, có kẻ thất nghiệp, hoặc thậm chí bị giam giữ mà chưa biết điều.
Ông già cười nhẹ nhàng, nhưng tiếng cười rất hồn nhiên: người ta nói ông già lớn tuổi hơn nhưng vẫn trẻ trung nhờ vào nụ cười.
- Lời nói của anh thật là thú vị! Ai lại muốn chết vì cái gì? Cuộc đời con người không phải là trò đùa đâu nhỉ? Anh có phải say không nào?
Sau đó, thay đổi giọng điệu, ông cụ mến mộ hỏi:
- Khi nào thì về? Tại sao không vào nhà tôi chơi? Đi vào nhà tôi uống nước.
Bài 2: Phân tích việc sử dụng từ ngữ xưng hô và thái độ của người nói trong câu chuyện sau:
Ông già ôm chặt đứa bé vào lòng, sau một thời gian ông hỏi:
- À, thầy hỏi con đấy. Vậy con ủng hộ ai?
Đứa bé giơ tay lên, quả quyết và thông minh:
Nước mắt trào dạt trên gương mặt già của ông, ông nói trong tiếng thở dài: Ừ, đúng rồi, con ủng hộ Cụ Hồ đúng không?
Bài 3: Nhận xét về sự thay đổi trong cách xưng hô trong đoạn hội thoại sau (phân tích về vị thế xã hội, thái độ, và tính cách nhân vật qua cách xưng hô)
Chị Dậu vẫn quyết tâm:
- Độc ác! Nhà tôi không có, nếu ông muốn chửi mắng thì cứ làm đi! Xin ông đi ra ngoài!
Cai lệ vẫn lên tiếng dữ dằn:
- Nếu không trả tiền cho ông ngay bây giờ, thì ông sẽ đuổi cả gia đình mày đi, chỉ biết chửi mắng à!
…
Dường như chị Dậu quá tức giận không chịu nổi, cô ta dũng cảm đối diện:
- Chồng tôi ốm đau, ông không được phép đối xử như vậy!
Cai lệ tát mạnh vào mặt chị Dậu, sau đó hắn quay sang đe dọa anh Dậu. Chị Dậu nhấn chặt răng:
- Mày dám trói chồng tao đi, tao sẽ làm cho mày thấy!
Gợi ý:
Bài 1:
Trong đoạn trò chuyện giữa Chí Phèo và Bá Kiến:
- Bá Kiến gọi Chí Phèo là anh, cho thấy sự khiêm nhường, có phần tôn trọng Chí, điều này làm nổi bật tính cách hiểu biết, linh hoạt của Bá Kiến.
- Chí Phèo gọi Bá Kiến là mày, cho thấy tính cách liều lĩnh, cứng đầu của mình.
Bài 2:
Cách sử dụng từ ngữ xưng hô: thầy con (nhân vật ông Hai) và con thầy (nhân vật đứa con Út) thể hiện mối quan hệ cha con giữa hai nhân vật.
+ Trong cuộc trò chuyện, Ông Hai đã chia sẻ với đứa con về nỗi đau buồn và lòng đau xót khi làng chợ Dầu bị giặc chiếm. Đồng thời, ông cũng tỏ ra băn khoăn, suy nghĩ về việc lựa chọn giữa cuộc chiến tranh cách mạng và sự từ bỏ làng quê.
- Ông Hai chỉ biết tìm sự an ủi trong cuộc trò chuyện với đứa con, nhưng thực chất đó cũng là cách ông tìm kiếm sự động viên cho chính bản thân mình.
Bài 3:
Đoạn trích là đoạn đối thoại giữa nhân vật chị Dậu và tên cai lệ
- Chị Dậu thể hiện sự nhún nhường, e dè và sợ hãi khi xưng hô nhà cháu- ông, hy vọng được sự thông cảm từ tên cai lệ để hoãn việc nộp thuế trong hoàn cảnh khó khăn
+ Tên cai lệ bộc lộ tính hách dịch, trắng trợn và tàn bạo khi xưng hô ông- mày, điều này phản ánh bản chất tàn nhẫn của xã hội phong kiến nửa thực dân thời đó
- Sau này, có sự thay đổi về cách xưng hô và vị thế khi:
+ Trong cuộc trò chuyện, Chị Dậu gọi tên cai lệ là tôi- ông và điều cao điểm là bà – mày, thể hiện sự tức giận của chị trước hành động vô nhân tính của tên cai lệ. Khi chị Dậu đến bức tới giới hạn, không ngần ngại đứng lên phản kháng (hành động phản kháng mạnh mẽ với ý nghĩa kêu gọi những người nông dân cùng thời đứng lên đấu tranh.)
