Pref. TS. BS. Huỳnh Thoại Loan - Trưởng khoa Nhi - Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour Central Park - một chuyên gia hàng đầu về Nhi - Sơ sinh tại TP.HCM với gần 30 năm kinh nghiệm khám và điều trị các vấn đề về nội tiết nhi, thận nhi khoa và các vấn đề Nhi - Sơ sinh khác.

Khi sử dụng kháng sinh để điều trị nhiễm khuẩn, cần lưu ý rằng tác dụng phụ thường gặp nhất là tiêu chảy (chiếm 20% trong số các trường hợp sử dụng kháng sinh). Dưới đây là nguyên nhân và cách điều trị khi trẻ đang uống kháng sinh bị tiêu chảy.

Theo thống kê, mỗi 5 trẻ sử dụng kháng sinh thì có 1 trẻ gặp tình trạng tiêu chảy (tỷ lệ 20%). Tiêu chảy thường xuyên xảy ra ở trẻ dưới 2 tuổi và có thể xảy ra sau khi trẻ sử dụng bất kỳ loại kháng sinh nào. Thường thì tiêu chảy do kháng sinh ở trẻ nhẹ và không gây hậu quả lâu dài nếu được điều trị kịp thời.

Nguyên nhân chính khiến trẻ đang uống kháng sinh bị tiêu chảy là do trong đường ruột có cả vi khuẩn có ích và có hại. Kháng sinh có tác dụng ức chế hoặc tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn, làm mất cân bằng giữa các chủng vi khuẩn này. Khi vi khuẩn có ích bị giảm, vi khuẩn có hại có thể phát triển mạnh, tạo ra độc tố gây tổn thương niêm mạc ruột và gây tiêu chảy. Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ, vì hệ tiêu hóa của họ chưa hoàn thiện và dễ bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi tác dụng phụ của kháng sinh.

Đa phần trường hợp tiêu chảy do kháng sinh ở trẻ có tình trạng nhẹ và có thể tự khỏi sau khi ngừng sử dụng kháng sinh. Tuy nhiên, một số trường hợp có biểu hiện nặng có thể gây tổn thương nặng, đặc biệt là viêm đại tràng giả mạc.

Có nhiều chủng vi khuẩn có thể gây ra tình trạng tiêu chảy do sử dụng kháng sinh, nhưng chủ yếu là vi khuẩn clostridium difficile, thường gặp trong các bệnh nhân ở các khoa hồi sức tích cực - nơi sử dụng nhiều kháng sinh với liều lượng cao trong thời gian dài.

Những loại kháng sinh thường gây tiêu chảy là: clindamycin, erythromycin, ampicillin, amoxicillin, penicillin, nhóm cephalosporin (cefuroxim, cefixim, cefpodoxime), nhóm quinolones (ciprofloxacin, levofloxacin), và tetracycline (doxycycline, minocycline),... Bệnh nhân có thể phát ban khi dùng kháng sinh uống hoặc tiêm.

• Sau 2 - 9 ngày sử dụng kháng sinh, trẻ có cảm giác đau bụng, bụng căng trước;
• Trẻ phải đối mặt với tình trạng tiêu chảy nhiều lần trong ngày, thậm chí có thể lên đến 15 - 20 lần/ngày;
• Phân trở nên lỏng và nhầy hoặc có màu xanh, vàng loang lổ nhau, phân có bọt, sống, không mùi, thậm chí có thể có máu và nhầy;
• Trẻ phải rặn mỗi lần đi tiêu;
• Vùng hậu môn của trẻ có thể bị đỏ và mẩn do tính chất axit của phân;
• Khi vi khuẩn có hại tăng nhanh chóng, có thể gây ra các triệu chứng của viêm đại tràng hoặc viêm đại tràng giả mạc như: Sốt cao, buồn nôn và nôn mửa, đau bụng, tiêu chảy nhiều lần, phân lỏng có máu mủ.

Đối với trường hợp tiêu chảy nhẹ, triệu chứng thường tự giảm sau vài ngày đến 2 tuần sau khi ngừng sử dụng kháng sinh. Tuy nhiên, nếu tình trạng kéo dài có thể dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng như: Rối loạn hấp thu và chuyển hóa, trẻ mất nước kèm rối loạn điện giải, giảm cân nhanh chóng và có thể suy dinh dưỡng. Một số trường hợp tiêu chảy nặng có thể gây viêm loét và thủng ruột.

Ngoài ra, tiêu chảy kéo dài còn có thể gây phình đại tràng nhiễm độc với biểu hiện đại tràng giãn to kèm theo viêm nhiễm, ứ đọng độc tố trong đại tràng, hấp thu qua thành ruột vào máu gây nhiễm độc toàn cơ thể, sốt, đau bụng, thủng vỡ đại tràng,...

• Đối với trường hợp tiêu chảy nhẹ, triệu chứng sẽ giảm trong vài ngày đến 2 tuần sau khi dừng kháng sinh;
• Trong trường hợp tiêu chảy nặng, cần ngưng ngay kháng sinh liên quan và thực hiện bù nước, điện giải, thăng bằng kiềm. Dùng dung dịch oresol hoặc viên hydrite để bù nước, và thực hiện cấy phân, cấy máu để xác định chủng vi khuẩn;
• Đối mặt với loạn khuẩn nặng, hỗ trợ bằng prebiotic và probiotic theo chỉ định của bác sĩ;
• Tránh sử dụng men tiêu hóa, điều chỉnh chế độ ăn, và thay đổi chế độ uống;
• Nếu tiêu chảy kéo dài, hậu quả nghiêm trọng cần chú ý đến rối loạn hấp thu và chuyển hóa, và thậm chí là viêm loét, thủng ruột.

• Tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, không tự y áp dụng kháng sinh cho trẻ;
• Uống kháng sinh đúng liều, không tự tăng liều hoặc dùng quá hạn chế, đồng thời tránh sử dụng thuốc chống tiêu chảy mà không thảo luận với bác sĩ;
• Tránh tái sử dụng kháng sinh đã gây tiêu chảy trong các liệu trình sau;
• Bảo đảm trẻ uống đủ nước, không sử dụng đồ uống có ga, và hạn chế thực phẩm khó tiêu hóa;
• Đối mặt với hăm tã bằng cách vệ sinh nhẹ nhàng và sử dụng kem chống hăm chứa kẽm;
• Sau liệu trình kháng sinh, hỗ trợ bằng men vi sinh để cân bằng vi khuẩn đường ruột theo hướng dẫn của bác sĩ.

Trong trường hợp tiêu chảy nặng và có dấu hiệu nguy hiểm, hãy đưa trẻ đến bác sĩ ngay lập tức. Bác sĩ sẽ chẩn đoán và điều trị phù hợp, có thể điều chỉnh loại kháng sinh nếu cần thiết.

Để ngăn chặn trẻ bị tiêu chảy do kháng sinh, cha mẹ nên tập trung vào chế độ dinh dưỡng tăng cường sức đề kháng. Bổ sung lysine, kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp hỗ trợ hệ miễn dịch và ngăn chặn các vấn đề tiêu hóa.

Chú ý:

• Thường xuyên cập nhật thông tin hữu ích về chăm sóc sức khỏe trẻ trên trang web Mytour.com;
• Chăm sóc trẻ theo hướng dẫn của bác sĩ, không tự y áp dụng các liệu pháp trị liệu tại nhà;
• Luôn duy trì sự hợp tác chặt chẽ với đội ngũ y tế để đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho bé yêu của bạn.