Cảm nhận về hình ảnh đất nước qua bài Đất nước - Nguyễn Khoa Điềm

   Đối với mỗi chúng ta, khi nhắc về đất nước, ta thường đồng nhất khái niệm ấy với những điều thiêng liêng, to lớn, xa xôi, trừu tượng. Nhưng khi đọc Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm trích trong trường ca Mặt đường khát vọng ta nhận ra rằng đất nước không trừu tượng, xa xôi như thế, đất nước gần gũi bình dị, thân thương, ân tình và mỗi người đều tìm thấy đất nước trong chính mình. Nó không chỉ là mảnh đất đã ấp ủ, chắt chiu nuôi ta lớn mà hơn thế, đất nước đã trở thành một phần hoà chảy cùng dòng máu nóng trong cơ thể, thành những nhịp đập trong trái tim ta và từ đó trong mỗi chúng ta đều có một phần Đất nước. Điều giản dị mà thiêng liêng này được Nguyễn Khoa Điềm viết:

            Trong anh và em hôm nay

            Đều có một phần Đất nước

   Trong lửa đạn chiến tranh, trong sự anh dũng hi sinh của đồng bào mình, sự tàn bạo của quân thù, con người tra sẽ cảm nhận rõ hơn và sâu sắc hơn về đất nước, về truyền thống cha ông... Trường ca "Mặt đường khát vọng" của Nguyễn Khoa Điềm đã viết trong một hoàn cảnh như thế để rồi từ đó ngân lên những câu thơ thật xúc động, những lời thơ thật yêu thương về Đất mẹ Việt Nam.

                Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi,                      

                Đất nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa"

                                                         ...mẹ thường hay kể.........                             

                Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi".           

   Chỉ có một chương trong trường ca, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện một sức cảm nhận khá tinh tế và toàn diện về hai chữ "Đất nước” thiêng liêng. Để rồi khi đọc xong tôi đã có cho mình một định nghĩa thật cụ thể về Đất nước. Đất nước ư? Có gì xa lạ đâu. Hãy nhìn vào lịch sử, vào cuộc sống quanh bạn và nhìn vào cả tâm hồn của bạn nữa. Đất nước chính là nơi đó. Đất nước là phong tục tập quán, là bản sắc văn hoá, là truyền thống muôn đời của cha ông. Đất nước là mảnh đất dưới chân ta, là ngọn núi, con sông... của mình dưới trời Và đặc biệt, Đất nước luôn ở bên ta, ở trong ta trong mỗi nấc thang cuộc đời đấy thôi.

                  Trong anh và em hôm nay

                  Đều có một phần Đất nước

   Khi ta cất tiếng khóc chào đời, mẹ cha ta đã giành cho ta tình yêu thương vô hạn, Đất nước đã giành cho ta những cái "ngày xửa ngày xưa" qua giọng kể của bà, những lời ru "ầu ơ” ngọt ngào bên cánh võng.

             Đất nước có trong những cái "ngày xửa ngảy xưa”...mẹ thường hay kể"

   Ca dao, dân ca, những câu chuyện cổ tích, ở đó có tâm hồn cha ông, có điệu hồn dân tộc mà mỗi bé thơ khi cất tiếng khóc chào đời đều được lắng nghe và bay lên cùng ước mơ cổ tích trong ngần. Những câu chuyện cổ, những lời ru ấy là tiếng vọng về của cha ông ta, đã ấp ủ, vỗ về ta trong giấc ngủ say nồng của tuổi thơ và hơn thế còn tạo cho la một niềm tin. Niềm tin ấy có thể sẽ theo ta suốt cuộc đời - niềm tin về hạnh phúc con người:

                Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật       

                Của bao nhiêu hạnh phúc có trên đời  

                Dầu phải khi cay đắng dập vùi          

                Rằng cô Tấm cũng về làm Hoàng hậu

   Ta dần lớn lên, chập chững những bước đi đầu tiên trên mặt đất và bập bẹ hai tiếng “ mẹ, cha" ngọng ngịu. Tiếng nói đầu tiên là tiếng "mẹ" yêu thương, tiếng nói đầu liên của ta cũng là tiếng nói của đất nước của cha ông ta có tự bao đời:

                 Họ truyền giọng điệu cho con tập nói

   Tiếng nói ấy chính là "Hồn thiêng sông núi" (Huy Cận), là "Tấm lụa hứng vong hồn cha ông ta" (Hoài Thanh). Ngay từ tiếng nói đầu tiên ấy, ta đã trở thành con người đất Việt, "hồn thiêng sông núi" đã bắt đầu hình thành mạch ngầm trong huyết quản của ta.

   Đất nước cũng lớn lên cùng những nhận thức về cuộc sống xung quanh chúng ta, cũng những hiểu biết về những giá trị văn hoá của cha ông để lại bởi vì đất nước có gì xa lạ đâu. Nó là những câu ca dao, dân ca, những câu chuyện những phong tục tập quán đẹp đẽ, lâu đời... Hiểu biết, trân trọng những gì cha ông để lại chính là ta hiểu về đất nước và đất nước nằm trong ta tự bao giờ. Chính vì thế, Nguyễn Khoa Điềm đã khái quát thật chính xác.

                Trong anh và em hôm nay

                Đều có một phần Đất nước

   Phần "Đất nước" trong ta không ngừng lớn lên từ sự quan sát và cảm hiểu thiên nhiên, lịch sử, truyền thống đất nước, từ sự rung động đẹp đẽ trước một tác phẩm văn học dân tộc. Phải nói rằng, ngay từ khi ta sinh ra văn học đã giúp ra rất nhiều trong việc hình thành nuôi dưỡng phần đất nước trong tâm hồn chúng ta. Khi còn nằm trong nôi, đó là những câu ca dao, cổ tích... Lớn lên một chút là những tác phẩm văn học được học và tiếp xúc trên ghế nhà trường và trong cuộc sống. Khi tôi được làm quen với "phần đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm - chương "Đất nước" - tôi cảm thấy mình lớn hơn nhiều trong nhận thức về núi sông, con người quê tôi, trong nhận thức về bản thân mình, về tiếng nói của dân tộc tôi. Nguyễn Khoa Điềm đã giúp tôi làm phong phú, đa dạng phần đất nước trong tôi nhờ tác phẩm của ông.

                 Trong anh và em hôm nay

                 Đều có một phần Đất nước

   Câu thơ thật nhẹ nhàng mà thấm thìa. Với chương V - "Đất nước” Nguyễn Khoa Điềm cho ta gặp gỡ "phần Đất nước” trong ông, cho ta liếp xúc, hiểu thêm về một đất nước kiên cường, bất khuất mà cũng nhân ái chan hoà; thấm thía, hơn một chân lí "Đất nước này là đất nước Nhân dân". Có thể, trước đây ta đã từng biết đến hình núi Vọng Phu cô đơn mà thuỷ chung; đến đất tổ Hùng Vương nhiều truyền thống, đến hòn Trống Mái bất diệt với trời xanh... nhưng liệu đã một lần ta tự hỏi những công trình đó là do đâu mà có, liệu đã có một lần nào ta nhìn cảnh đẹp mà nghĩ đến người làm nên nó, Nguyễn Khoa Điềm đã giúp bù đắp khoảng trống ấy.

                 Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

                  ... Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm

   Nguyễn Khoa Điềm đã đưa đến cho la một cái nhìn theo chiều sâu dân tộc. Không dừng lại ở cảnh thiên nhiên thuần tuý, ông còn nghĩ đến những con người làm nên nó - những con người bình thường, vô danh. Có thể tôi đã đến Hạ Long nhưng chưa bao giờ tôi nghĩ đến được "những con cóc, con gà quê hương đã góp cho Hạ Long thành thắng cảnh". Tôi đã thấm thìa một bài học về cách nhìn sự vật ở chiều sầu của nó. Tác giả đã giúp tôi hiểu sâu sắc về những nơi tôi đã đến, biết thêm những nơi tôi chưa đến. Tôi chưa một lần được đến với Quang nam - đến với Bút non Nghiên nhưng trong tôi đã có hình ảnh về những ngọn núi đẹp - gắn với truyền thuyết về những người học trò nghèo. Tôi biết thêm về dòng sông cửu Long xanh thẳm - bóng hình của những con rồng lộng lẫy; biết thêm về Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm nơi Nam Bộ xa xôi. Trong tôi hình thành một ước mong sẽ có một ngày được đến những nơi đó ngắm nhìn cảnh đẹp và thấm thía hơn công lao của nhân dân muôn đời.

   Nguyễn Khoa Điềm đã nêu bật lên được một chân lí "đất nước của nhân dân". Giản dị vậy thôi nhưng nó hàm chứa trong đó một tư tưởng lớn:

                  Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi                                 

                   Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha