Cảm xúc của tác giả khi nhớ về miền Tây Bắc Bộ và đồng đội trong đoạn thơ: Sông Mã đã xa, Tây Tiến ơi… Mai Châu mùa em thơm nếp xôi

     Ai từng là lính, ai từng bước qua thời trận mạc luôn giữ kỉ niệm khó quên. Quang Dũng cũng vậy. Năm tháng với binh đoàn Tây Tiến, nhà thơ viết Tây Tiến, một bài thơ anh hùng từ hiện thực khốc liệt. Đoạn đầu ghi lại kỉ niệm và nỗi nhớ:

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!...

     Hai câu thơ mở đầu tạo ấn tượng về nỗi nhớ:

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.

     Có một khoảng lùi xa thời gian, ám ảnh và nỗi nhớ. Tiếng 'xa rồi Tây Tiến ơi' thốt lên từ lòng nhà thơ như niềm nuối tiếc. Tiếng lòng cất lên tha thiết, như tiếng vọng vào vách núi, ngân nga trong không gian bởi Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi.'. Hình ảnh thiên nhiên hiện lên: sông Mã kì vĩ chảy từ thượng Lào về đất Việt, rừng, núi điệp trùng, nơi in dấu chân của binh đoàn Tây Tiến. Nỗi nhớ dâng lên trong lòng người lính Tây Tiến. Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi!'.

     Mạch chảy tâm sự hoài niệm mở ra chuỗi kỉ niệm. Hình ảnh đoàn quân mỏi giữa Sài Khao sương lấp – ấn tượng. Sự chân thực của hình ảnh khiến ta hình dung tư thế, dáng vẻ của đoàn quân trong gian lao, cơ cực của những ngày đương đầu với trận mạc, thiếu thốn, khó khăn. Chân thực và lãng mạn khi hình ảnh đoàn quân mỏi được miêu tả trong khung cảnh đẹp huyền ảo của thiên nhiên. Tiếng sương lấp, đêm hơi... gây ấn tượng nhiều chiều trong tâm trí người đọc. Cũng với hình ảnh đoàn quân cách mạng trong cuộc kháng chiến chống Pháp, nhà thơ Tố Hữu mở ra một trường liên tưởng khác:

Những đường Việt Bắc của ta,

Đêm đêm rầm rập như là đất rung

Quân đi điệp điệp trùng trùng

Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay

     Thiên nhiên cùng hát lên, cùng âm điệu với khúc quân hành ra trận.

     Với Quang Dũng, bối cảnh thiên nhiên trong kí ức và tâm trạng là những hình ảnh sóng đôi của sự trái ngược:

          Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm,

    Heo hút cồn mây, súng ngửi trời.

           Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống,

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.

     Bước hành quân gian lao mở ra không gian nhiều chiều. Bước chân và hơi thở trên đường trường chinh qua câu thơ đầy những vần trắc: 'Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thắm'. Hiện một lộ trình đầy gian lao, bất ngờ, khi Quang Dũng viết: Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống. Hình ảnh 'Heo hút cồn mây, súng ngửi trời“ thú vị: súng ngửi trời.

     Biết bao gian lao, muốn quật ngã lính cách mạng, kích thích họ đi tới, dẫn tới sự chinh phục. Rừng núi hiểm trở, dốc lên khúc khuỷu, hun hút cồn mây, ngàn thước lên cao xuống, hình ảnh sự sống làm thế cân bằng: 'Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi'. Bên cái hiểm trờ dữ dội của thiên nhiên là sự sống thanh bình khiến giọng điệu và tâm tình trong thơ Quang Dũng mềm lại, linh hoạt, tài hoa trong bút pháp:

        Chiều chiều oai linh thác gầm thét,

           Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người.

Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,

   Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.

     Kỉ niệm về binh đoàn Tây Tiến, bút pháp hoài niệm tài hoa, hình ảnh người lính, rừng núi Tây Tiến trong nỗi nhớ. Chuỗi kỉ niệm về thiên nhiên và con người như những thước phim chân thực sinh động, huyền ảo, tình cảm và tài hoa góp phần tạo nên thành công của đoạn trích. Có người nhận định với bài thơ Tây Tiến, Quang Dũng đã dựng nên bức tượng đài bằng thơ về người lính đánh Pháp trong cuộc kháng chiến gian lao và dũng cảm của nhân dân Việt Nam.