Cánh đồng Chum - di tích khảo cổ huyền bí

Cánh đồng Chum (Tiếng Lào: ທົ່ງໄຫຫິນ [tʰōŋ hǎj hǐn]) là một địa điểm khảo cổ đá lớn ở Lào. Nơi đây có hàng nghìn chum đá rải rác qua các thung lũng và đồng bằng thấp thuộc khu vực Cao nguyên Xiengkhuang. Đa số các chum được sắp xếp thành từng cụm, với số lượng từ vài chục đến vài trăm cái.

Cao nguyên Xiengkhuang nằm ở phía bắc của Dãy Trường Sơn, dãy núi chính ở Đông Dương. Cuối những năm 1930, nhà khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani đã chỉ ra rằng những chum đá này có liên quan đến các nghi lễ chôn cất thời tiền sử. Các cuộc khai quật của các nhà khảo cổ Lào và Nhật Bản sau đó đã xác nhận điều này, phát hiện hài cốt, đồ chôn cất và gốm sứ bên trong các chum. Sử dụng phương pháp phát quang kích thích quang học, các nhà nghiên cứu đã xác định rằng những chum đá này có niên đại từ khoảng năm 1240 đến 660 trước Công nguyên, và đây là một trong những địa điểm khảo cổ quan trọng nhất ở Đông Nam Á.

Các khu vực khảo cổ

Tỉnh Xiengkhuang đã được phát hiện hơn 90 khu vực khác nhau. Mỗi khu vực có từ một đến bốn trăm chum đá. Chum đá có chiều cao và đường kính từ 1-3 mét, và tất cả đều được chế tác từ đá. Các chum có hình dạng hình trụ với đáy rộng hơn miệng. Hầu hết các chum không có trang trí, ngoại trừ một chum ở cụm số 1, có khắc hình một người ếch trên bề mặt bên ngoài. Hình ảnh này tương tự như tranh đá tại Hoa Sơn, tỉnh Quảng Tây, mô tả một người giơ hai tay lên với đầu gối gập, có niên đại từ khoảng năm 500 trước Công nguyên.

Vì đa số chum đều có miệng, người ta cho rằng chúng từng được trang bị nắp, mặc dù rất ít chum có nắp còn sót lại. Điều này có thể gợi ý rằng nắp được làm từ vật liệu dễ hỏng. Một số nắp đá được chạm khắc hình động vật như khỉ, hổ và ếch, ví dụ như tại Ban Phakeo (Cụm 52).

Các truyền thuyết và lịch sử địa phương

Các nhà khảo cổ học ước tính rằng những chum đá này có niên đại từ 1500 đến 2000 năm, do người thuộc nhóm Môn-Khmer, một nền văn hóa ít được biết đến, tạo ra. Đa số hiện vật khai quật có niên đại từ năm 500 trước Công nguyên đến năm 800 sau Công nguyên. Các nhà nhân loại học và khảo cổ học suy đoán rằng các chum có thể được sử dụng để đựng di cốt hoặc thực phẩm.

Truyền thuyết Lào kể rằng khu vực này từng là nơi cư trú của những người khổng lồ. Một truyền thuyết khác nói rằng vua cổ đại Khun Cheung đã chiến thắng kẻ thù và đã cho lập cánh đồng chum để ủ và chứa lượng lớn rượu gạo lao lao nhằm ăn mừng chiến thắng.

Nhà khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani là người phương Tây đầu tiên tiến hành khảo sát và ghi chép các hiện vật của cánh đồng chum vào những năm 1930. Bà, thuộc Viện Viễn Đông Bác Cổ (École Française d'Extrême Orient), đã cùng nhóm nghiên cứu của mình khai quật khu vực cánh đồng chum và phát hiện một hang động gần đó chứa di hài của con người, bao gồm xương và tro. Các cuộc khai quật của bà là toàn diện nhất so với những cuộc khai quật khác đã được thực hiện.

Một quả bom của Hoa Kỳ đã làm hư hại một trong các hang động trong thời kỳ chiến tranh bí mật, khi quân đội Pathet Lào sử dụng các hang động này làm căn cứ.

Vị trí

Nguồn gốc của các chum đá

Madeleine Colani đã đưa ra giả thuyết, dựa trên nhiều bằng chứng, rằng các cánh đồng chum có thể liên quan đến một con đường bộ hành từ phía bắc Ấn Độ.

Tình trạng hiện tại

Cánh đồng chum hiện đang là một trong những địa điểm khảo cổ nguy hiểm nhất thế giới. Các quả bom chưa nổ từ thời Chiến tranh bí mật vẫn gây nguy hiểm và thương tích cho người dân mỗi tuần. Trong thời kỳ chiến tranh, không quân Mỹ đã ném bom dày đặc khu vực này. Du khách chỉ có thể tham quan an toàn tại 3 khu vực được chỉ định là Vị trí 1, 2 và 3 và phải tuân theo các biển báo cảnh báo bom chưa nổ, tuy nhiên nhiều người vẫn không chú ý đến các cảnh báo này.

• Karen J. Coates - Cánh đồng Chum (Tạp chí Khảo cổ học số tháng 7/tháng 8 năm 2005)
• Bounmy Thepsimuong. Cánh đồng Chum. Sách Hướng dẫn. Vientiane 2004.

Các liên kết ngoài

• Trang web của UNESCO về Cánh đồng Chum và Dự án Bảo tồn Cánh đồng Chum Lưu trữ ngày 2020-03-21 tại Wayback Machine
• Bài viết của LaoTravels về sự biến mất của Cánh đồng Chum Lưu trữ ngày 2006-08-19 tại Wayback Machine