Câu chuyện chưa được biết về những đêm mất ngủ của họa sĩ Tô Ngọc Vân và bức tranh trở thành bảo vật

Những kỷ niệm về họa sĩ Tô Ngọc Vân được các con, các học trò của ông và các nhà phê bình mỹ thuật kể lại, khiến người nghe hôm nay rất xúc động về một nhân cách, một tài năng nghệ sĩ.

Trong khuôn khổ triển lãm Đường tới Điện Biên đang diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã diễn ra buổi trò chuyện về họa sĩ Tô Ngọc Vân sáng 11-5. Tên tuổi của ông đã thu hút rất đông người tham dự.

Khám phá vẻ đẹp của người Việt qua hóa thạch

Là một trong những nhân viên sớm nhất của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (thành lập năm 1966), nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Hải Yến tiết lộ rằng họa sĩ Tô Ngọc Vân theo học tại Khóa 2 Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương.

Tiếp xúc với các phong cách nghệ thuật phương Tây dưới sự hướng dẫn của giáo sư Pháp đã gây ảnh hưởng sâu sắc đến Tô Ngọc Vân, đặc biệt trong các tác phẩm trước năm 1945.

Trong giai đoạn này, Tô Ngọc Vân đã để lại nhiều tác phẩm sáng sủa, vẽ cảnh đẹp và phụ nữ xinh đẹp.

Trong đó có bức tranh Hai cô gái và đứa trẻ hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam và đã được công nhận là một bảo vật quốc gia.

Bàn về bức tranh này, họa sĩ Lương Xuân Đoàn - chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam - khẳng định rằng Tô Ngọc Vân đã tái hiện vẻ đẹp của phụ nữ Việt trong không gian yên bình với dàn hoa phù dung ngoài hiên.

Ông đã biến tấu vẻ đẹp của những cô gái thành thị thành trong quá khứ, một vẻ đẹp bất tử không bao giờ lỗi mốt mà ngày nay rất hiếm gặp.

Theo ông Đoàn, bức tranh dầu của Tô Ngọc Vân mang ảnh hưởng sâu sắc từ nghệ thuật châu Âu hiện đại nhưng vẫn giữ nguyên bản sắc Việt, đường nét mềm mại và cách sử dụng màu sắc rất đậm chất Việt.

Trong giai đoạn 1945-1954, Tô Ngọc Vân lại trở thành một chiến binh dũng cảm trên những con đường của cuộc chiến.

Bà Hải Yến kể về năm 1944 khi tình hình rất căng thẳng, Trường Mỹ thuật Đông Dương đã tạm thời đóng cửa, chia thành hai nhóm.

Một nhóm bao gồm sinh viên chuyên về điêu khắc và kiến trúc, đi theo thầy hiệu trưởng về Đà Lạt. Một nhóm khác gồm các sinh viên hội họa, đi cùng họa sĩ Nam Sơn, Tô Ngọc Vân và một giáo sư người Pháp đến Đường Lâm, Sơn Tây.

Từ Sơn Tây, nhóm họa sĩ này tiến về phía Việt Bắc, thành lập hai tổ chức là Trường Mỹ thuật Việt Nam dưới sự lãnh đạo của họa sĩ Tô Ngọc Vân và Hội Văn nghệ Việt Bắc dưới sự chủ trì của họa sĩ Trần Văn Cẩn.

Hai tổ chức này đã mở ra một thời kỳ mới của mỹ thuật Việt Nam, đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ cận đại với các họa sĩ thuộc Trường Mỹ thuật Đông Dương.

Trong thời gian kháng chiến, mặc dù bận rộn dạy học tại Trường Mỹ thuật Việt Nam (còn được gọi là khóa kháng chiến), nhưng ngay sau khi khóa học kết thúc vào cuối năm 1953, họa sĩ Tô Ngọc Vân ngay lập tức cùng các đồng đội và học trò của mình hành quân đến Điện Biên Phủ để vẽ ký họa chiến trường.

Và trên chính con đường này, vào tháng 6 năm 1954, Tô Ngọc Vân đã hi sinh gần đèo Lũng Lô khi trận Điện Biên Phủ mới chỉ kết thúc.

Ông Đoàn cho biết những bức ký họa chiến trường của Tô Ngọc Vân thể hiện sự chuyển đổi của nghệ sĩ từ hội họa truyền thống sang những nét vẽ chân thực nhất để miêu tả khuôn mặt, tính cách của người Việt trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, từ phụ nữ nông thôn đến thiếu nữ thành thị.

'Tô Ngọc Vân chính là hồn của khóa kháng chiến. Ông đã phát hiện ra những sinh viên tài năng như Lưu Công Nhân, Trần Lưu Hậu, Trọng Kiệm, Lê Huy Hòa..., âm thầm truyền đạt đam mê mỹ thuật cho họ mà không bao giờ ép buộc ý kiến của mình lên họ', ông Lương Xuân Đoàn nói.

Bức tranh 'Hai thiếu nữ và em bé' của Tô Ngọc Vân trở về bảo tàng

Việc bức tranh quý này của họa sĩ Tô Ngọc Vân được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam nhận về, theo bà Nguyễn Hải Yến, là một điều may mắn lớn đối với bảo tàng và cũng là một điều may mắn lớn cho tác phẩm.

Sau khi tốt nghiệp Đại học Văn hóa vào năm 1964, bà Yến trở về làm việc cho Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, một tổ chức đang được thành lập từ năm 1962.

Trước khi bảo tàng được thành lập chính thức vào năm 1966, họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung - người sáng lập Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam - đã gửi học trò và nhân viên của mình đến các gia đình ở Hà Nội để thu thập những tác phẩm nghệ thuật hiện đại. Lúc đó, may mắn có nhiếp ảnh gia Lê Vượng được ông Nguyễn Đỗ Cung mời về làm việc tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Ông Lê Vượng quen biết nhiều người trong giới nghệ sĩ, trong đó ông thân thiết với nhà nhiếp ảnh Đỗ Huân, số nhà 30 Nguyễn Thái Học, Hà Nội.

Thấy bạn của mình làm việc tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, ông Đỗ Huân đã nói với ông Lê Vượng rằng nhà ông có một bức tranh của họa sĩ Trần Văn Cẩn, một thành viên của Hội Mỹ thuật Việt Nam, thường cho mượn đi triển lãm. Ông Huân đề nghị ông Vượng mang bức tranh đó về bảo tàng.

Nhờ đó, bức tranh 'Em Thúy' đã được thêm vào bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Sau đó, chính ông Huân đã chỉ cho ông Vượng biết về một gia đình ở Hà Nội đang sở hữu bức tranh 'Hai thiếu nữ và em bé' của họa sĩ Tô Ngọc Vân.

Đó chính là gia đình của bác sĩ Nguyễn Tấn Gi Trọng. Ông Vượng đã đến và thuyết phục vị bác sĩ nổi tiếng này, người đã đồng ý nhượng lại bức tranh cho Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Bây giờ, bức tranh đã trở thành một bảo vật quốc gia.