Buzz
| Củ đậu | |
|---|---|
| Phân loại khoa học | |
| Giới (regnum) | Plantae |
| (không phân hạng) | Angiospermae |
| (không phân hạng) | Eudicots |
| (không phân hạng) | Rosids |
| Bộ (ordo) | Fabales |
| Họ (familia) | Fabaceae |
| Phân họ (subfamilia) | Faboideae |
| Tông (tribus) | Phaseoleae |
| Phân tông (subtribus) | Glycininae |
| Chi (genus) | Pachyrhizus |
| Loài (species) | P. erosus |
| Danh pháp hai phần | |
| Pachyrhizus erosus (L.) Urb. | |
Cây củ đậu hay còn gọi là củ sắn, củ đỗ hay sắn nước (cách gọi ở miền Nam, danh pháp khoa học: Pachyrhizus erosus) là một loại cây dây leo xuất xứ từ México và Trung Mỹ. Loài này được Carl von Linné lần đầu tiên miêu tả khoa học. Tên gọi cây chủ yếu ám chỉ phần củ của nó. Cây củ đậu thuộc chi Pachyrhizus của họ Đậu (Fabaceae). Các loài khác của chi này cũng có nguồn gốc từ các khu vực khác của châu Mỹ.
Phân bố
Cây củ đậu được trồng tại châu Mỹ, Trung Quốc và Đông Nam Á. Củ đậu sống được dùng để chế biến các món như popiah và các loại sa lát như yusheng và rojak.
Lịch sử
Cây củ đậu có nguồn gốc từ Mexico và Trung Mỹ, được phát hiện trong các di chỉ khảo cổ ở Peru có niên đại khoảng 3000 năm trước Công nguyên. Đến thế kỷ 17, cây củ đậu được người Tây Ban Nha mang đến châu Á.
Mô tả
Cây củ đậu có thể phát triển cao 4–5 m nếu có giàn leo. Lá kép gồm 3 chét hình tam giác rộng và mỏng. Hoa màu tím nhạt, ở Việt Nam thường nở vào tháng 4, tháng 5; hoa lớn, mọc thành chùm dài ở kẽ lá. Quả có lông mịn, không cuống, dài khoảng 12 cm, chia thành nhiều ngăn với nhiều rãnh ngang, thường chứa từ 4-9 hạt. Củ hình thành từ rễ phình to, có thể dài tới 2 m và nặng đến 20 kg. Vỏ củ màu vàng, mỏng, bên trong có ruột trắng kem giống ruột quả lê. Củ đậu có vị ngọt, thường được ăn sống, đôi khi chấm muối hoặc nước chanh ớt. Củ đậu cũng được nấu thành súp hoặc món xào.
Thành phần
Củ đậu chứa 2,4% tinh bột, 4,51% đường (glucoza), 86-90% nước, một ít protein (1,46%) nhưng không có chất béo.
Trái ngược với phần củ, các phần còn lại của cây củ đậu rất độc; hạt chứa độc tố rotenone, được dùng để diệt côn trùng và cá, diệt rệp rau và rệp thuốc lá. Lá có chứa các chất độc hại đối với cá và động vật nhai lại (ngoại trừ ngựa).
Bảo quản
Củ đậu nên được bảo quản ở nơi khô ráo, nhiệt độ khoảng 12°C tới 16°C (53°F tới 60°F); nhiệt độ thấp hơn có thể làm hư củ. Củ đậu tươi nếu được giữ ở nhiệt độ thích hợp có thể bảo quản từ một đến hai tháng.
Thông tin thêm
Củ đậu sống là món ăn mát và khá phổ biến ở Việt Nam. Trong đời sống, từ 'củ đậu bay' được dùng để chỉ gạch, đá ném đi: Ba năm võ tàu không bằng một chầu 'củ đậu'.
Tuy nhiên, lá và hạt cây củ đậu rất độc, không nên ăn.
Chú thích
- Tư liệu liên quan tới Pachyrhizus erosus tại Wikimedia Commons
- Dữ liệu liên quan tới Pachyrhizus erosus tại Wikispecies
- UC Davis Lưu trữ 2010-07-06 tại Wayback Machine
- UCLA Botany-Plants and Civilization Lưu trữ 2007-08-09 tại Wayback Machine
- Texas A&M University Agricultural Extension
- Spanish Royal Academy Dictionary
