Cây ngô đồng

Ngô đồng, còn được biết đến với các tên gọi khác như tơ đồng, trôm đơn, bo rừng, bo xanh (danh pháp khoa học: Firmiana simplex), là một loài thực vật có hoa thuộc họ Cẩm quỳ. Loài này được Carl Linnaeus mô tả lần đầu tiên vào năm 1763 dưới tên gọi Hibiscus simplex. Năm 1909, William Franklin Wight đã chuyển nó sang chi Firmiana.

Cây ngô đồng, còn được gọi là Chinese parasol tree, chủ yếu phân bố ở Trung Quốc và các vùng Đông Á lân cận, bao gồm cả Việt Nam. Cây trưởng thành có thể cao tới 16 m, với thân cây thẳng đứng. Trong văn hóa Đông Á, cây ngô đồng có vai trò thiêng liêng quan trọng và được cho là nơi cư trú của phượng hoàng.

Đặc điểm hình thái

Cây ngô đồng là loài cây gỗ nhỏ lâu năm, có thể cao đến 16 m với đường kính thân cây lên tới 30 cm. Vỏ cây nhẵn, màu xanh lá. Lá đơn mọc cách, có phiến lá xẻ thùy chân vịt nông từ 3 đến 5 thùy, dài khoảng 15–30 cm. Hoa đơn tính cùng gốc, tràng hoa màu trắng hoặc vàng, thường nở vào tháng 7. Quả hình trái xoan, dạng kiên.

Cây ngô đồng có nguồn gốc từ miền nam Trung Quốc đến bắc Việt Nam và được trồng rộng rãi ở châu Âu, Bắc Mỹ và Đông Á. Loài cây này ưa đất ẩm, với thành phần cơ giới từ đất sét đến đất pha cát, có thể là đất chua, trung tính đến kiềm. Cây có thể sống ở nơi có ánh sáng từ toàn phần đến bán phần.

Công dụng

Cây ngô đồng với dáng thẳng và tán cây dạng trứng thích hợp để trồng làm cây bóng mát ven đường hoặc gần bãi đỗ xe. Vỏ cây có thể dùng để lấy sợi. Gỗ ngô đồng nổi bật với khả năng truyền âm tốt, thường được dùng để chế tạo các nhạc cụ truyền thống phương Đông như thất huyền cầm và đàn tranh. Gỗ ngô đồng cũng được sử dụng để làm một số đồ gia dụng nhỏ.

Lá ngô đồng được sử dụng trong y học cổ truyền với liều lượng nhỏ để điều trị bệnh trĩ và loét. Lá khô còn được cuộn để hút thay thuốc lá. Hạt của cây có thể dùng để chế tạo thuốc kháng histamine, cung cấp dầu và có thể ăn được khi chế biến đúng cách.

Văn hóa

Trong văn hóa Trung Quốc, cây ngô đồng được biết đến rộng rãi nhờ dáng vẻ cao lớn và thẳng đứng. Thân cây vươn lên một cách mạnh mẽ, với vỏ cây xanh mướt và nhẵn bóng. Lá cây rộng lớn và xanh tươi, tạo nên vẻ thanh tao và trang nhã, thường được gọi là “Thanh đồng” (青桐). Hai câu thơ nổi tiếng miêu tả cây ngô đồng là ['Nhất chu thanh ngọc lập, thiên diệp lục vân ủy'; 一株青玉立，千叶绿云委], thể hiện sự kỳ vĩ của cây.

Cây ngô đồng, với vỏ cây đẹp và lá lớn, đã trở thành một phần quan trọng trong nghệ thuật cây cảnh từ thời nhà Hán. Nó thường xuất hiện trong các khu vườn hoàng cung và cũng được trồng rộng rãi trong các khu dân cư. Theo truyền thuyết, cây ngô đồng là nơi trú ngụ yêu thích của phượng hoàng, một loài chim huyền thoại quan trọng trong văn hóa Đông Á, bao gồm cả Việt Nam. Gỗ ngô đồng cứng và được dùng để chế tạo các nhạc cụ truyền thống như cầm và Tiêu Vĩ cầm (焦尾琴).

Do sự nổi tiếng trong văn hóa, hình ảnh cây ngô đồng cũng xuất hiện trong thơ ca. Bài thơ nổi tiếng của Bạch Cư Dị có câu: ['Đón gió xuân lý đào hoa nở, Gặp mưa thu rụng lá ngô đồng'; 春風桃李花開日，秋雨梧桐葉落時]. Thi sĩ Lý Bạch cũng để lại câu thơ nổi tiếng: ['Ninh tri loan phượng ý, viễn thác y đồng tiền'; 寧知鸞鳳意，遠託椅桐前].

Hình ảnh

Tài liệu tham khảo

Liên kết hữu ích

• Firmiana simplex Lưu trữ trên Wayback Machine - Đại học Alabama (Huntsville) vào ngày 24 tháng 4 năm 2017.
• Firmiana simplex - Đại học Louisiana.