Buzz
Tổng quan về lễ hội Bài Chòi tại Huế
1.1 Thời gian tổ chức
Mỗi dịp xuân về, khi Tết đến, du khách đến khám phá Huế sẽ không thể bỏ qua cầu ngói Thanh Toàn - một di tích văn hóa quốc gia (năm 1990) - để tham gia vào bầu không khí sôi động của lễ hội Bài Chòi cùng với nhiều trò chơi dân gian và giao lưu văn hóa. Làng Thanh Thủy Chánh, gần cầu ngói Thanh Toàn, là nơi duy nhất vẫn duy trì hội Bài Chòi đến ngày nay. Lễ hội thường diễn ra từ mùng 1 đến mùng 10 Tết mỗi năm.
Cầu ngói Thanh Toàn vươn ngang trên dòng sông Như Ý màu xanh biếc. Ảnh: Hàn Đăng
1.2 Giới thiệu về bài chòi
Bài chòi xuất hiện tại nhiều tỉnh miền Trung vào dịp Tết, mỗi nơi mang một cách chơi riêng, gắn liền với truyền thống đặc biệt của địa phương. Tại Huế, cách chơi trong lễ hội Bài Chòi có một chút khác biệt so với Bình Ðịnh và Quảng Nam. Sự khác biệt rõ nhất là ở nội dung câu hò, điệu hò, số người tham gia và số lần chơi trong mỗi ván.
Bài chòi được gọi là như vậy vì người chơi phải ngồi trong những căn chòi làm từ cỏ và tre. Mỗi nhóm bài chòi có 11 căn chòi (5 căn ở hai bên, 1 căn trung tâm ở giữa - dành cho các vị chức sắc địa phương tham gia), trên đầu sẽ có bàn điều khiển.
Nghệ thuật Bài Chòi đang được bảo tồn và phát triển mạnh mẽ tại Huế. Ảnh: Tùng Anh
Ai muốn tham gia đánh bài chòi phải đăng ký với ban tổ chức để được sắp xếp vị trí, còn khán giả thì có thể tự do đến xem và cổ vũ mà không cần đăng ký trước. Tuy nhiên, người chơi có thể mời bạn bè, người thân hoặc người yêu đến ngồi trong chòi của mình.
Lễ hội bài chòi Huế có những điều gì đặc biệt
2.1 Nội dung của lễ hội
Mỗi hội bài chòi sẽ có 9 ván, trong mỗi ván người chơi phải đánh hết 5 quân bài. Khi kết thúc mỗi ván, người chiến thắng sẽ được đặt một lá cờ vào chòi của mình và nhận phần thưởng. Không thể nói về bài chòi mà không nhắc đến người hô thai, hay còn gọi là ban hiệu (thường là một nam và một nữ). Sau khi bắt đầu lễ hội, ban hiệu sẽ mang khay đến từng chòi thu tiền và phát bài. Khi đã hoàn thành việc này, ban hiệu sẽ tiến đến trước rạp và hô lớn: “Phát bài đã đủ cho Hiệu tính tiền”.
Người điều khiển lễ hội Bài Chòi sẽ đáp lại bằng 3 tiếng trống chầu, sau đó ban hiệu sẽ cúi đầu và bắt đầu cuộc chơi. Đầu tiên, ban hiệu sẽ xốc bài và rút ra 1 con từ tổng số 27 con bài và đọc tên ra. Để tạo sự hồi hộp và thách thức người chơi, ban hiệu sẽ hát 1 câu thơ hoặc 1 câu ca dao có liên quan đến tên con bài. Các câu thơ thường ca ngợi quê hương, đất nước, tình mẫu tử, tình vợ chồng…
Một phần của khu bài chòi nằm tại chợ quê Cầu Ngói Thanh Toàn. Ảnh: Tiên Sa
Khi chòi nào đoán đúng tên bài, họ sẽ gõ mõ “cốc, cốc, cốc” 3 tiếng để ban hiệu mang bài đến. Nếu là chòi trung tâm đoán đúng, họ sẽ đánh “tum, tum, tum” 3 tiếng trống.
Dường như dễ nhưng thực tế, việc suy đoán con bài không hề dễ dàng chút nào. Có những lúc người chơi nghĩ rằng họ đã đoán đúng, nhưng thực ra lại sai do ban hiệu đã thay đổi cách thức một cách linh hoạt. Vì vậy, có thể nói rằng người hô thai chính là linh hồn của lễ hội Bài Chòi, tạo nên sự hấp dẫn đến phút cuối cùng.
Người phát bài thường là những người cao tuổi trong làng. Ảnh: Nguyễn Văn Toàn
Ban đầu, trong bộ bài có 27 lá nhưng sau mỗi lượt rút, số lá sẽ giảm dần, cho đến khi một chòi nào đó trúng được ba lần, tức là ván bài kết thúc. Khi đó, nếu chòi nhỏ thắng, sẽ có tiếng gõ mõ dài, còn nếu chòi trung tâm thắng, sẽ có tiếng trống. Ban hiệu sẽ mang lá cờ nhỏ và khay rượu đến trao phần thưởng cho người chiến thắng. Lá cờ này làm bằng giấy và được cắm trên chòi để đánh dấu người chiến thắng.
Sau mỗi ván, ban tổ chức sẽ sắp xếp lại bộ bài để sử dụng cho ván tiếp theo. Cuộc chơi sẽ tiếp tục cho đến khi hết khách. Trưởng lão ở làng thường đảm nhận vai trò chính trong việc tổ chức, rao bán, phát bài, thu tiền, chung tiền và cắm cờ phần lớn.
Lễ hội Bài Chòi được tổ chức mỗi dịp Tết đến xuân về, thu hút rất nhiều du khách đến tham dự. Ảnh: Nguyễn Văn Toàn
2.2 Lễ hội Bài Chòi – Cơ hội thưởng thức giải trí lành mạnh
Một trong những điều đặc biệt của lễ hội Bài Chòi chính là những câu rao hấp dẫn về con bài, như: “Ra đi mạ có dặn rồi; Khi mô em khóc thì đưa qua bác bồng!” – con Bồng; “Không ăn trầu, cũng chẳng đánh son; Rứa mà cái chi cứ đỏ lói lói…” – con Mỏ…
Người hô thai thường đặt những câu rao hóc búa để làm khó người chơi. Ảnh: Nguyễn Văn Toàn
Có thể nói, điều thú vị nhất của lễ hội này là người chơi không quan tâm nhiều đến việc thắng thua vì tiền cược thực sự không nhiều. Họ mong muốn truyền đạt một hình thức giải trí lành mạnh, truyền thống Việt Nam cho thế hệ sau. Niềm vui thứ hai là khi các cụ và cả người chơi lại được sống lại không khí xưa với những câu ca dao đậm đà văn hóa dân tộc.
Cuối cùng, niềm vui thứ ba là các cặp đôi trẻ có thể ngồi chung chòi để cùng nhau giải đố những câu đố của người hô thai, góp phần làm cho tình yêu của họ thêm sâu đậm.
Bảo tồn nghệ thuật bài chòi tại Huế
Vào cuối tháng 11/2018, Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên – Huế đã chấp thuận Đề án Bảo vệ và Phát triển giá trị di sản nghệ thuật bài chòi trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2019-2023. Mục tiêu là bảo vệ và phát triển giá trị nghệ thuật của bài chòi, một di sản văn hóa phi vật thể của Huế, đóng góp vào việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam đậm chất dân tộc và đáp ứng nhu cầu văn hóa của người dân.
Mục tiêu cụ thể trong tương lai là tập trung vào nghiên cứu, hoàn thiện và số hóa dữ liệu di sản nghệ thuật bài chòi tại Huế, đồng thời ban hành các cơ chế và chính sách để bảo vệ, phát huy giá trị di sản này. Đặc biệt, sẽ giới thiệu bài chòi vào giáo dục trường học và các hoạt động cộng đồng ở địa phương, xem xét thành lập các câu lạc bộ bài chòi mới. Cuối cùng, sẽ tổ chức trình diễn nghệ thuật bài chòi trong các chương trình Festival Huế…
Ban tổ chức sẽ sắp xếp lại bộ bài sau mỗi ván chơi để sử dụng cho ván tiếp theo. Ảnh: Nguyễn Văn Toàn
