Charlie và xưởng sôcôla

Charlie và xưởng sôcôla (tiếng Anh: Charlie and the Chocolate Factory) là một tác phẩm văn học thiếu nhi của nhà văn Roald Dahl, xuất bản năm 1964. Câu chuyện theo chân cậu bé Charlie Bucket trong cuộc phiêu lưu kỳ diệu tại xưởng sô-cô-la của ông chủ lập dị Willy Wonka.

Charlie và xưởng sôcôla được phát hành lần đầu tiên tại Hoa Kỳ bởi Alfred A. Knopf, Inc. vào năm 1964 và tại Anh bởi George Allen & Unwin ba năm sau đó. Cuốn sách đã được chuyển thể thành hai bộ phim nổi tiếng: Willy Wonka & the Chocolate Factory năm 1971 và Charlie and the Chocolate Factory năm 2005. Phần tiếp theo của cuốn sách, Charlie and the Great Glass Elevator, được xuất bản năm 1972. Mặc dù Dahl đã lên kế hoạch viết một cuốn sách thứ ba, nhưng ông không thể hoàn thành.

Cuốn tiểu thuyết được lấy cảm hứng từ những trải nghiệm của Roald Dahl tại các công ty sản xuất sô-cô-la khi còn nhỏ. Công ty Cadbury thường gửi mẫu sản phẩm cho học sinh để thu thập ý kiến về sản phẩm mới. Vào những năm 1920, Cadbury và Rowntree's là hai công ty sô-cô-la lớn nhất ở Anh, thường cử người giả làm nhân viên của đối thủ để đánh cắp bí mật sản xuất sô-cô-la. Vì vậy, các công ty này phải bảo vệ quy trình sản xuất rất nghiêm ngặt. Những bí mật và cỗ máy khổng lồ trong nhà máy đã khơi gợi ý tưởng cho Dahl viết câu chuyện này.

Nội dung câu chuyện

Charlie Bucket, một cậu bé 11 tuổi, sống cùng gia đình trong một căn nhà nhỏ hẹp với bố mẹ và bốn ông bà. Các ông bà phải ngủ chung trên một chiếc giường duy nhất trong phòng ngủ nhỏ xíu. Charlie và bố mẹ phải nằm trên nệm trải trên nền nhà. Mỗi năm vào ngày sinh nhật, Charlie được tặng một thanh sô-cô-la Wonka và cậu thường dành dụm nó trong nhiều tháng.

Willy Wonka, chủ nhân của xưởng sô-cô-la Wonka, bất ngờ quyết định mở cửa nhà máy đón năm em bé cùng cha mẹ của chúng sau 10 năm đóng cửa vì lo ngại bị các đối thủ sao chép công thức. Để chọn ra những người may mắn được tham quan nhà máy và nhận sô-cô-la miễn phí suốt đời, ngài Wonka giấu năm chiếc vé vàng trong các thanh sô-cô-la Wonka. Cuộc tìm kiếm vé vàng trở thành sự kiện được báo chí chú ý. Bốn vé đầu tiên đã được tìm thấy bởi Augustus Gloop, Veruca Salt, Violet Beauregarde và Mike Teavee.

Một ngày nọ, Charlie tình cờ tìm thấy một đồng 50 xu (tờ 1 đôla trong phiên bản Mỹ) trong tuyết. Cậu quyết định mua hai thanh sô-cô-la với số tiền này, giữ một thanh cho mình và đưa thanh còn lại về cho mẹ. Khi mở thanh sô-cô-la thứ hai, Charlie phát hiện ra chiếc vé vàng thứ năm. Và thật may mắn, ngày hôm sau cũng chính là ngày ngài Wonka mở cửa nhà máy.

Charlie và ông nội Joe trải nghiệm những điều kỳ diệu trong nhà máy và gặp gỡ các Oompa-Loompa, một chủng tộc tí hon giúp Wonka điều hành xưởng từ khi ông cứu họ khỏi nỗi khổ ở Loompaland. Những đứa trẻ còn lại dần phải dừng chuyến tham quan vì các sự cố hài hước và kỳ lạ: Augustus bị hút vào ống dẫn nước sô-cô-la, Violet biến thành quả việt quất xanh khổng lồ sau khi ăn thử kẹo cao su thử nghiệm, Veruca bị ném vào thùng rác bởi những con sóc phân loại hạt, và Mike bị thu nhỏ và mắc kẹt trong tivi. Sau chuyến tham quan, bốn đứa trẻ đều có những biến đổi kỳ lạ: Augustus trở nên gầy nhom, Violet biến thành màu tím, Veruca đầy rác, và Mike cao 10 feet và gầy gò.

Cuối cùng, khi chỉ còn lại một mình Charlie, Willy Wonka chúc mừng cậu vì đã trở thành người “chiến thắng” và tiết lộ tuổi thật của mình cùng lý do đằng sau những chiếc vé vàng. Ông thông báo rằng Charlie sẽ là người kế nhiệm, điều hành xưởng sô-cô-la. Họ cùng nhau về nhà Charlie bằng thang máy thủy tinh và đưa cả gia đình cậu đến sống tại nhà máy.

Câu chuyện tiếp tục trong cuốn Charlie and the Great Glass Elevator (Charlie và chiếc thang máy thủy tinh vĩ đại).

Phản hồi

Đánh giá tích cực

Đạo diễn Tim Burton, người nổi tiếng với việc chuyển thể cuốn sách thành phim năm 2005, chia sẻ rằng, 'Tôi chọn làm phim Charlie and the Chocolate Factory vì cuốn sách khẳng định rằng trẻ em có thể trở thành người lớn.' Theo danh sách của Hội Văn học Hoàng gia Anh năm 2006, J.K. Rowling (tác giả loạt sách Harry Potter) đã chọn Charlie and the Chocolate Factory là một trong mười cuốn sách quan trọng mà mọi trẻ em nên đọc.

Một nghiên cứu năm 2004 cho thấy cuốn sách thường được dùng để học sinh lớp bốn tại quận San Diego, California tập đọc. Cuộc khảo sát năm 2012 của Đại học Worcester cho biết cuốn sách là một trong những cuốn sách mà người trưởng thành ở Anh đọc lúc nhỏ, chỉ đứng sau các tác phẩm Cuộc phiêu lưu của Alice ở Xứ sở thần tiên, The Lion, the Witch and the Wardrobe và The Wind in The Willows.

Danh sách các giải thưởng và thành tựu của cuốn sách bao gồm

• Giải thưởng New England Round Table of Children's Librarians (Mỹ, 1972)
• Giải Surrey School (Anh, 1973)
• Giải Read Aloud BILBY (Úc, 1992)
• Giải Millennium Children's Book (Anh, 2000)
• Giải Blue Peter Book (Anh, 2000)
• Danh hiệu The Big Read, đứng thứ 35 trong cuộc khảo sát của BBC về 'Cuốn tiểu thuyết được yêu thích nhất quốc gia' (Anh, 2003)
• Hiệp hội Giáo dục Quốc gia, nằm trong 'Top 100 cuốn sách thiếu nhi được giáo viên bình chọn' (Mỹ, 2007)
• School Library Journal, đứng thứ 61 trong danh sách những cuốn tiểu thuyết thiếu nhi vĩ đại nhất mọi thời đại (Mỹ, 2012)

Đánh giá

Mặc dù là một tác phẩm nổi tiếng và được coi là kinh điển trong giới phê bình văn học, Charlie and the Chocolate Factory vẫn nhận được những đánh giá trái chiều từ một số tên tuổi nổi bật. Dominic Cheetham chỉ ra rằng nhiều nhà xuất bản đã từ chối cuốn sách của Dahl. Ngay cả Knopf — nhà xuất bản đầu tiên của cuốn sách — thừa nhận rằng nó không ấn tượng và không nên nhắm đến cả người lớn lẫn trẻ em. Tiểu thuyết gia và nhà sử học văn học John Rowe Townsend cho rằng cuốn sách là 'một câu chuyện kỳ ảo nhưng rất gây khó chịu' và 'vô cảm một cách đáng ngạc nhiên' khi miêu tả người Oompa-Loompa như những người pygmy da đen, dù Dahl đã chỉnh sửa sau đó. Cheetham cũng lưu ý rằng hình ảnh phản ánh Ấn Độ của hoàng tử Pondicherry và những đặc điểm rập khuôn của một nhân vật đại diện cho chủng tộc không bị chú ý nhiều như vấn đề của người Oompa-Loompa.

Tiểu thuyết gia Eleanor Cameron nhận xét cuốn sách có sự dễ chịu và nhẹ nhàng nhưng lại thiếu sự sâu sắc, để lại cho người đọc cảm giác tẻ nhạt. Ursula K. Le Guin đồng tình với quan điểm này trong một bức thư gửi tới The Horn Book Review, nói rằng con gái bà trở nên 'khá khó chịu' sau khi đọc cuốn sách. Roald Dahl đã phản hồi các phê bình của Cameron, cho rằng những tiêu chuẩn mà bà chỉ ra không còn phù hợp với trẻ em thời nay.

Chuyển thể tác phẩm

Ngoài bản gốc, Charlie and the Chocolate Factory đã được chuyển thể thành nhiều hình thức truyền thông khác nhau như trò chơi, phát thanh, điện ảnh, và sân khấu. Đặc biệt, nhiều vở kịch và nhạc kịch cho thiếu nhi thường mang tên Willy Wonka hoặc Willy Wonka, Jr., và thường xuyên bao gồm nhiều bài hát do các nhân vật chính (Wonka, Charlie, Grandpa Joe, Violet, Veruca, v.v.) thể hiện.

• Phiên bản chuyển thể đầu tiên là bộ phim nhạc kịch Willy Wonka & the Chocolate Factory (1971), do đạo diễn Mel Stuart chỉ đạo, được sản xuất bởi David L. Wolper, với Gene Wilder trong vai Willy Wonka, Jack Albertson vai Grandpa Joe, và Peter Ostrum vai Charlie Bucket. Mặc dù ngân sách phim khoảng 2,9 triệu đô la và doanh thu chỉ đạt 4 triệu đô la, phim đã trở thành hiện tượng nhờ doanh thu từ video gia đình và DVD, cùng với việc phát sóng liên tục trên truyền hình. Đồng thời, công ty Quaker Oats đã phát hành một dòng kẹo với hình ảnh và nhân vật từ cuốn sách.
• Vào năm 1985, trò chơi Charlie and the Chocolate Factory được phát hành cho hệ máy ZX Spectrum bởi nhà phát triển Soft Options Ltd và phát hành bởi Hill MacGibbon.
• Phiên bản phim điện ảnh thứ hai, Charlie and the Chocolate Factory (2005) do đạo diễn Tim Burton thực hiện, với Johnny Depp trong vai Willy Wonka, Freddie Highmore vai Charlie Bucket, Deep Roy trong vai các Oompa-Loompa, Philip Wiegratz vai Augustus Gloop, và Geoffrey Holder làm người dẫn truyện, đã thành công lớn với doanh thu toàn cầu 470 triệu đô la so với ngân sách 150 triệu. Phim của Burton có sự khác biệt đáng kể so với phiên bản năm 1971, với nhiều chi tiết về quá khứ của Willy Wonka và sự tham chiếu đến phần tiếp theo của cuốn sách. Cả hai phim đều khai thác sâu hơn về tính cách của bốn đứa trẻ hư hỏng và các bậc phụ huynh của chúng.
• Trò chơi Charlie and the Chocolate Factory dựa trên phiên bản phim của Burton đã được phát hành vào tháng 7 năm 2005.

Phiên bản dịch tiếng Việt

Cuốn sách đã được dịch sang tiếng Việt bởi Nguyễn Thị Bích Nga (nhà xuất bản Kim Đồng, 2003) và Dương Tường (nhà xuất bản Kim Đồng, 2009).

Ghi chú

Tài nguyên ngoài

• Trang chính của Roald Dahl Lưu trữ ngày 02 tháng 04 năm 2012 trên Wayback Machine
• Công ty Kẹo Willy Wonka Lưu trữ ngày 12 tháng 05 năm 2009 trên Wayback Machine

Các chương chưa được công bố

• 'Fudge Mountain': Dahl, Roald (ngày 30 tháng 8 năm 2014). “Một chương chưa được công bố của Charlie và nhà máy sô-cô-la ('Phòng Kẹo Fudge Vanilla' là từ bản thảo sớm của cuốn tiểu thuyết nổi tiếng nhất của Roald Dahl. Với các minh họa mới của Quentin Blake)”. The Guardian. Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 8 năm 2014. Truy cập ngày 27 tháng 3 năm 2017. Đã cập nhật một số tham số trong |archiveurl= và |archive-url= (trợ giúp); Đã cập nhật một số tham số trong |archivedate= và |archive-date= (trợ giúp)
• 'Fudge Mountain': “Phòng Kẹo Fudge Vanilla”. Roald Dahl Archive. 2016. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 9 năm 2016. Truy cập ngày 12 tháng 8 năm 2016.
• 'Spotty Powder': Jones, Miracle (ngày 2 tháng 2 năm 2009). “'Spotty Powder,' chương bị lãng quên từ cuốn Charlie và nhà máy sô-cô-la của Roald Dahl (blog)”. The Fiction Circus. Truy cập ngày 12 tháng 8 năm 2016.
• 'The Warming Candy Room': “Phòng Kẹo Nóng”. Roald Dahl Archive. 2016. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 8 năm 2016. Truy cập ngày 12 tháng 8 năm 2016.