Chất dầu

Dầu (tiếng Anh: oil) là chất lỏng không phân cực, có độ nhớt ở nhiệt độ phòng, không hòa tan trong nước và dễ hòa tan với các chất béo khác. Dầu có chứa nhiều carbon và hydro, thường dễ cháy và hoạt động như chất hoạt động bề mặt. Đa số dầu là lipid không bão hòa ở nhiệt độ phòng.

Khái niệm về dầu bao gồm các nhóm hợp chất hóa học khác nhau về cấu trúc và tính chất. Dầu có thể đến từ động vật, thực vật hoặc hóa dầu, có thể bay hơi hoặc không. Chúng được sử dụng trong thực phẩm (như dầu ô liu), nhiên liệu (như dầu đốt), y tế (như dầu khoáng), bôi trơn (như dầu động cơ) và sản xuất các vật liệu như sơn và nhựa. Một số dầu còn được dùng trong các nghi lễ tôn giáo và thanh tẩy.

Nguồn gốc từ ngữ

Lần đầu tiên từ tiếng Anh oil được ghi nhận vào năm 1176, bắt nguồn từ tiếng Pháp cổ oile, từ tiếng Latin oleum, và từ tiếng Hy Lạp ἔλαιον (elaion), nghĩa là 'dầu ô liu' và từ ἐλαία (elaia) nghĩa là 'cây ô liu' và 'quả ô liu'. Các dạng ghi nhận sớm nhất của từ này xuất hiện trong thời kỳ Mycenae với ký hiệu 𐀁𐀨𐀺, e-ra-wo và

Phân loại

Dầu hữu cơ

Dầu hữu cơ được tạo ra từ nhiều loại thực vật, động vật và sinh vật khác thông qua các quá trình trao đổi chất tự nhiên. Chất béo là thuật ngữ khoa học chỉ các axit béo, steroid và các hợp chất tương tự có trong các loại dầu do sinh vật sống sản xuất, trong khi dầu đề cập đến hỗn hợp tổng hợp của các hóa chất. Dầu hữu cơ còn chứa các chất khác ngoài lipid, như protein, sáp (hợp chất có tính chất giống dầu ở nhiệt độ thường) và ancaloit.

Lipid có thể được phân loại dựa trên cách chúng được sinh ra, cấu trúc hóa học và khả năng hòa tan trong nước so với dầu. Chúng chứa nhiều carbon và hydro, ít oxy hơn so với các hợp chất và khoáng chất hữu cơ khác; thường là các phân tử không phân cực, nhưng cũng có thể bao gồm cả phân cực và không phân cực như trong phospholipid và steroid.

Dầu khoáng

Dầu thô, hay dầu mỏ, cùng với các chế phẩm tinh chế của nó, thường được gọi chung là hóa dầu. Đây là nguồn tài nguyên quan trọng trong nền kinh tế hiện đại. Dầu thô bắt nguồn từ các vật liệu hữu cơ hóa thạch cổ đại, như động vật phù du và tảo, qua quá trình địa hóa đã chuyển thành dầu. Mặc dù tên gọi 'dầu khoáng' không phản ánh đúng bản chất của nó, dầu khoáng thực chất là hữu cơ. Tuy nhiên, nó được gọi là 'dầu khoáng' do nguồn gốc hữu cơ của nó không được biết đến khi phát hiện và bởi vì nó được khai thác gần các đá, bẫy ngầm và cát. Thuật ngữ 'dầu khoáng' cũng được dùng để chỉ một số sản phẩm tinh chế cụ thể của dầu thô.

Các ứng dụng

Nấu ăn

Các loại dầu thực vật và động vật, cùng với các chất béo, được sử dụng đa dạng trong nấu ăn và chế biến thực phẩm. Nhiều món ăn được chiên trong dầu ở nhiệt độ cao hơn so với nước sôi. Dầu cũng được dùng để tạo hương vị và điều chỉnh kết cấu món ăn, chẳng hạn như trong các món xào. Dầu ăn có thể được chiết xuất từ mỡ động vật như bơ, mỡ, hoặc từ thực vật như ô liu, ngô, hướng dương và nhiều loại khác.

Mỹ phẩm

Dầu được dùng để làm tóc bóng mượt, ngăn rối và thô ráp, đồng thời ổn định tóc để thúc đẩy sự phát triển. Tham khảo dầu xả để biết thêm thông tin.

Tôn giáo

Dầu đã được sử dụng từ lâu như một phần của các nghi lễ tôn giáo. Nó thường được xem là một chất thanh tẩy tâm linh và được dùng để xức trong các nghi thức. Ví dụ điển hình là dầu xức thánh, một chất lỏng nghi lễ quan trọng trong Do Thái giáo và Kitô giáo.

Hội hoạ

Dầu có khả năng giữ sắc tố màu tốt, làm cho nó trở thành một phương tiện lý tưởng trong việc tạo màu cho sơn. Các bức tranh sơn dầu lâu đời nhất đã xuất hiện từ khoảng năm 650 sau Công nguyên.

Truyền nhiệt

Dầu được sử dụng làm chất làm mát trong các bộ tản nhiệt dầu, chẳng hạn như trong máy biến thế điện. Dầu truyền nhiệt không chỉ làm mát mà còn dùng để sưởi ấm, ví dụ như trong máy sưởi dầu và các ứng dụng truyền nhiệt khác.

Bôi trơn

Do không có tính phân cực, dầu không dễ bám dính vào các chất khác, khiến chúng trở thành chất bôi trơn lý tưởng cho các ứng dụng kỹ thuật khác nhau. Dầu khoáng thường được ưa chuộng hơn dầu sinh học trong việc bôi trơn máy móc. Dầu cá voi, trước đây được ưa chuộng để bôi trơn đồng hồ vì không bay hơi và không để lại bụi, đã bị cấm sử dụng tại Hoa Kỳ từ năm 1980.

Đã có nhiều tin đồn về việc 'Spermaceti' từ cá voi được sử dụng trong các dự án của NASA như kính viễn vọng Hubble và đầu dò Voyager do khả năng chịu nhiệt độ cực thấp. Tuy nhiên, Spermaceti không phải là dầu mà là một hỗn hợp chủ yếu là este sáp, và không có bằng chứng nào cho thấy NASA đã sử dụng dầu cá voi.

Nhiên liệu

Một số loại dầu có thể được đốt ở dạng lỏng hoặc khí để tạo ra ánh sáng và nhiệt, hoặc được chuyển đổi thành các dạng năng lượng khác như điện hoặc công việc cơ khí. Dầu thô được bơm từ mặt đất và vận chuyển đến nhà máy lọc dầu qua tàu chở dầu hoặc đường ống. Tại đây, dầu thô được chế biến thành các sản phẩm như nhiên liệu diesel (petrodiesel), ethane, dầu nhiên liệu (dùng cho tàu và lò nung), xăng, nhiên liệu phản lực, dầu hỏa, benzen (trong quá khứ) và khí hóa lỏng.

Một thùng dầu thô (42 galông Mỹ hoặc 35 gal Anh, tương đương 160 L) có thể sản xuất khoảng 10 galông Mỹ (8,3 gal Anh, 38 L) dầu diesel, 4 galông Mỹ (3,3 gal Anh, 15 L) nhiên liệu hàng không, 19 galông Mỹ (16 gal Anh, 72 L) xăng, 7 galông Mỹ (5,8 gal Anh, 26 L) các chế phẩm khác, 3 galông Mỹ (2,5 gal Anh, 11 L) phân chia giữa dầu nhiên liệu nặng và khí hóa lỏng, và 2 galông Mỹ (1,7 gal Anh, 7,6 L) dầu đốt. Tổng sản phẩm từ một thùng dầu thô lên đến 45 galông Mỹ (37 gal Anh, 170 L). Lưu ý rằng không phải tất cả dầu dùng làm nhiên liệu đều là dầu khoáng, ví dụ như Diesel sinh học, nhiên liệu sinh học và dầu ô liu.

Trong thế kỷ 18 và 19, dầu cá voi được dùng làm nhiên liệu cho đèn, nhưng đã được thay thế bằng khí đốt tự nhiên và sau đó là điện.

- Dầu mỏ - Dầu ăn - Dầu thực vật - Dầu hỏa