Tác giả: TS.BS Phan Nguyễn Thanh Bình - Trưởng khoa Dinh dưỡng - Tiết chế, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour Central Park

Bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng là một trong những vấn đề phổ biến nhất của hệ tiêu hóa, đang có chiều hướng gia tăng đáng kể tại Việt Nam, với tỷ lệ người mang yếu tố nguy cơ lên đến 70%. Bệnh có thể gây ra sự rối loạn tiêu hóa và hấp thụ nặng nề, dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như xuất huyết tiêu hóa, thủng dạ dày hoặc hẹp môn vị. Chế độ dinh dưỡng chơi một vai trò quan trọng trong việc kết hợp với điều trị để giảm thiểu triệu chứng và cải thiện chức năng tiêu hóa, tình trạng dinh dưỡng của người bệnh.

• Đau ở phía trên bụng: Là dấu hiệu thường xuyên nhất và nổi bật, xuất phát từ niêm mạc đã bị tổn thương và phải chịu thêm sức tác động của axit dạ dày. Ban đầu, đau tăng lên khi đói hoặc no quá mức, sau đó trở nên không bình thường với tần suất và cường độ tăng lên.
• Cảm giác chướng hơi hoặc no bụng khó tiêu: Thường xuất hiện ở giai đoạn rất sớm, thường bị bỏ qua.
• Ợ chua hoặc ợ hơi
• Buồn nôn, nôn
• Mất khẩu ăn, giảm cân
• Nôn máu đỏ tươi hoặc màu đen, đi phân đen, các dấu hiệu thiếu máu, chóng mặt, hoa mắt: Xảy ra khi có biến chứng xuất huyết tiêu hóa.

Duy trì sự cân bằng giữa sức mạnh tấn công (acid dạ dày) và bảo vệ của niêm mạc dạ dày (độ nguyên vẹn của niêm mạc, lớp nhầy bảo vệ), tạo điều kiện cho niêm mạc dạ dày tự phục hồi. Các yếu tố gây tổn thương niêm mạc dạ dày bao gồm:

• Nhiễm khuẩn: Vi khuẩn Helicobacter pylori (HP) là nguyên nhân phổ biến của loét dạ dày - tá tràng. Vi khuẩn HP có thể sống trong lớp nhầy bảo vệ niêm mạc mà không gây bệnh, nhưng khi lớp nhầy này bị tổn thương, nó sẽ dẫn đến loét dạ dày.
• Sử dụng thuốc: Các loại thuốc giảm đau kháng viêm, như aspirin, ibuprofen, steroid, sử dụng không đúng cách có thể gây tổn thương niêm mạc dạ dày.
• Một số yếu tố nguy cơ:
  • Hút thuốc lá có thể tăng nguy cơ loét dạ dày ở người nhiễm vi khuẩn HP.
  • Uống rượu bia có thể mòn lớp nhầy bảo vệ niêm mạc dạ dày và kích thích sản xuất acid.
  • Chế độ ăn không hợp lý: Tiêu thụ quá nhiều thực phẩm cay nồng, thực phẩm chiên xào, ăn không điều độ...
  • Stress: Stress kéo dài hoặc stress sau phẫu thuật, chấn thương...

Nên tăng cường thực phẩm bảo vệ niêm mạc dạ dày, giảm tiết acid và thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất.

Chuối

Chuối đứng đầu trong thực phẩm thân thiện với dạ dày, giúp trung hòa acid và giảm viêm. Chuối cung cấp năng lượng, kali và chất xơ hoà tan pectin giúp ổn định hệ tiêu hóa.

Cơm

Cơm mềm, dễ tiêu hóa, giảm kích thích acid dạ dày, hấp thụ chất lỏng và giảm cơ hội tiêu chảy. Tương tự đối với xôi, bánh mì, cháo...

Bánh mì

Bánh mì là lựa chọn tốt từ nhóm đường bột, ít béo, dễ tiêu hoá. Tuy nhiên, hạn chế bơ và mứt khi dạ dày chưa khoẻ.

Canh/Soup

Canh/soup với thực phẩm đã nấu chín, mềm, không gây áp lực cho hệ tiêu hóa, giúp pha loãng acid dạ dày.

Nước ép táo

Nước ép táo dễ tiêu hoá, giàu dinh dưỡng và chất xơ hoà tan pectin giúp hỗ trợ hệ tiêu hóa và ngăn tiêu chảy, táo bón.

Nước dừa

Nước dừa giúp bổ sung natri, kali, canxi, đặc biệt sau tiêu chảy, nôn ói.

Sữa chua

Sữa chua có probiotic, enzyme hỗ trợ tiêu hóa, giảm kích thích dạ dày. Bắt đầu ít và điều chỉnh phản ứng cơ thể khi ăn.

Trà thảo dược

Trà thảo dược giúp điều hòa tiêu hóa, giảm cảm giác đầy bụng. Chiết xuất hoa cúc có tác dụng cải thiện viêm nhiễm.

Gừng

Gừng giúp cải thiện tiêu hóa, giảm đau dạ dày, đầy hơi. Sử dụng trong trà hoặc nhấm nháp một vài lát gừng sống.

Đậu bắp

Đậu bắp giàu vitamin B, C, E, và chất nhầy polysaccharides, pectin giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày, ngăn tổn thương và hỗ trợ lành vết loét dạ dày.

Nghệ và mật ong

Hỗn hợp nghệ và mật ong chống viêm, giảm tiết acid dạ dày, kiềm hoá độ acid. Mật ong điều hòa acid dạ dày, ngăn kích ứng dạ dày.

Thực phẩm giàu dinh dưỡng, vitamin A, B, D, K, acid folic, canxi, sắt, kẽm, magie: Có trong ngũ cốc, rau củ màu đỏ, xanh đậm, cần bổ sung để cải thiện thiếu hụt do tiêu hóa kém trong bệnh lý dạ dày-tá tràng.

Khi phải đối mặt với vấn đề viêm loét dạ dày - tá tràng, bạn cần tránh xa một số thực phẩm có thể gây hại như sau:

Những thực phẩm có thể làm tổn thương niêm mạc dạ dày như rượu, bia, cà phê, trà đặc; loại rau đậu già, củ cải già, rễ cây...; gia vị cay nồng như tiêu, ớt, gừng khô...; món chiên xào nhiều dầu mỡ, món nướng tẩm gia vị, đồ ăn chứa các chất bảo quản, như xương băm nhỏ, sụn, tôm cua, cổ cánh, chân gà, vịt, đầu cá...

Những thực phẩm có thể tăng acid dạ dày: Trái cây chua (cam, chanh, quýt, xoài, khế...); thực phẩm chua (dấm, mẻ);

Những thực phẩm gây ra sự sinh hơi, chướng bụng như giá đỗ, dưa cà muối, hành, hẹ, cần tây... các loại nước ngọt, nước trái cây có ga....

• Chia nhỏ thức ăn, nấu chín kỹ, mềm, chế biến luộc, hấp thay vì xào, rán.
• Ăn chậm và nhai kỹ, tránh kết hợp ăn với đọc sách, báo, xem phim... để kích thích tăng cường nước bọt, giúp quá trình tiêu hóa dễ dàng hơn.
• Thực hiện ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày để giúp dạ dày luôn có thức ăn, hỗ trợ trung hòa acid.
• Tránh để bụng quá đói để ngăn dạ dày trở nên rỗng, co bóp mạnh gây đau, thậm chí có thể gây chảy máu; hoặc ăn quá no, làm dạ dày căng to, co bóp yếu làm ảnh hưởng đến quá trình nhào trộn thức ăn, tăng cường cơ hội cọ xát gây đau.
• Tránh ăn thức ăn quá đặc làm cho dịch vị khó thấm vào giữa khối thức ăn, hoặc ăn quá lỏng và nhiều nước quá làm giảm độ nhớt của dịch vị, giảm khả năng tiêu hóa.
• Ngăn chặn ăn thức ăn quá nóng hoặc quá lạnh để tránh làm dạ dày co bóp mạnh, gây đau. Thức ăn ấm khoảng 40-50 độ C là lựa chọn tốt nhất cho quá trình tiêu hóa - hấp thu.

Kết luận: Bài viết nhằm giúp bạn hiểu rõ về tầm quan trọng của chế độ ăn uống hợp lý trong quá trình điều trị bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng, giúp giảm đau và cải thiện tình trạng tiêu hóa, dinh dưỡng cho người bệnh. Hãy cố gắng áp dụng để duy trì sức khỏe tốt cho bạn và gia đình.