Chi Cà phê

Cà phê là một loại cây thân gỗ thuộc họ Thiến thảo (Rubiaceae). Chi này bao gồm nhiều loài cây lâu năm khác nhau. Tuy nhiên, không phải loài nào cũng chứa caffeine trong hạt, và một số loài cũng khác xa so với những cây cà phê thường thấy. Chỉ có hai loài cà phê có ý nghĩa kinh tế. Loài thứ nhất có tên thông thường trong tiếng Việt là cà phê Arabica (tên khoa học: Coffea arabica), chiếm khoảng 61% sản lượng cà phê trên toàn cầu. Loài thứ hai là cà phê Robusta (tên khoa học: Coffea canephora hay Coffea robusta), chiếm gần 39% sản lượng cà phê. Ngoài ra còn có Coffea liberica và Coffea excelsa (còn được gọi là cà phê mít ở Việt Nam) với sản lượng không đáng kể.

Đặc điểm

Cây trưởng thành

Cây cà phê Arabica có thể cao lên đến 6 m, còn cà phê Robusta có thể cao tới 10 m. Tuy nhiên, trên các trại cà phê thường phải cắt tỉa để giữ cây ở độ cao từ 2–4 m để thu hoạch thuận lợi. Cây cà phê có cành thon dài, lá có cuống ngắn, màu xanh đậm, hình oval. Mặt trên của lá màu xanh thẫm, mặt dưới xanh nhạt hơn. Chiều dài của lá khoảng 8-15 cm, rộng 4–6 cm. Rễ của cây cà phê là loại rễ cọc, thâm vào đất từ 1 đến 2,5 m sâu, với nhiều rễ phụ lan ra xung quanh để hút chất dinh dưỡng nuôi cây.

Hoa

Hoa của cây cà phê có màu trắng, gồm năm cánh, thường nở thành chùm đôi hoặc ba. Màu sắc và hương thơm của hoa dễ khiến người ta liên tưởng đến hoa nhài. Mỗi bông hoa chỉ nở trong khoảng 3 đến 4 ngày và thời gian thụ phấn chỉ kéo dài vài ba tiếng. Một cây cà phê trưởng thành có từ 30.000 đến 40.000 bông hoa.

Ngay khi cây cà phê ra hoa và kết trái, người ta đã có những đánh giá sớm về vụ mùa cà phê. Điều này đặc biệt quan trọng ở các nước sản xuất cà phê lớn để đưa ra dự báo về giá cả và thị trường. Tuy nhiên, những đợt rét đậm hoặc hạn hán có thể làm thay đổi mọi tính toán và đưa thị trường vào tình trạng khác.

Trái

Cây cà phê là loài tự thụ phấn, do đó gió và côn trùng có vai trò quan trọng trong quá trình sinh sản. Sau khi thụ phấn, trái sẽ phát triển trong khoảng 7 đến 9 tháng và có hình bầu dục, bề ngoài giống quả anh đào. Trong quá trình chín, màu sắc của trái thay đổi từ xanh sang vàng và cuối cùng là đỏ. Khi trái đã chín nẫu sẽ có màu đen. Do thời gian từ khi ra hoa đến khi kết trái kéo dài gần một năm, trên một cây có thể có cả hoa lẫn trái cùng lúc.

Thông thường, một trái cà phê chứa hai hạt, được bao bọc bởi lớp thịt quả bên ngoài. Hai hạt cà phê nằm ép sát nhau, mặt tiếp xúc là mặt phẳng, mặt ngoài có hình vòng cung. Mỗi hạt được bảo vệ bởi hai lớp màng mỏng: lớp màng trắng bám chặt lấy vỏ hạt và lớp màng vàng rời rạc hơn bao bên ngoài. Hạt có thể có hình tròn hoặc dài, khi còn tươi có màu xám vàng, xám xanh hoặc xanh. Đôi khi có trái chỉ chứa một hạt (do chỉ có một nhân hoặc do hai hạt dính lại thành một).

Niên vụ

Tại Việt Nam, quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất cà phê Robusta, niên vụ được tính từ tháng 10 đến hết tháng 9 năm sau (theo dương lịch). Thời gian thu hoạch tại các tỉnh Tây Nguyên, nơi chiếm khoảng 80% tổng sản lượng của Việt Nam, thường kéo dài trong 4 tháng, từ cuối tháng 10 đến hết tháng 1.

Ngay sau khi thu hoạch xong, nông dân trồng cà phê Robusta bắt đầu tưới nước và bón phân cho cây, chia thành nhiều đợt ngắn. Giai đoạn này kéo dài đến tháng 4 hàng năm.

Các loài cà phê

Một vài hình ảnh về cây cà phê

Cây cà phê trong đời sống ở Tây Nguyên và giá trị của nó trên thị trường hiện nay, cũng như những tác động lớn của nó.