Buzz
Chi chi chành chành là một trò chơi dân gian được yêu thích tại Việt Nam.
Quy tắc trò chơi
Trò chơi yêu cầu ít nhất hai người tham gia. Một người sẽ đứng ra và xòe bàn tay ra, trong khi những người còn lại đặt ngón trỏ vào lòng bàn tay của người đó. Người xòe tay sẽ đọc một bài vè, và khi bài vè kết thúc, những người khác cố gắng rút tay ra thật nhanh. Ai không kịp rút tay sẽ bị bắt và phải thay thế người xòe tay. Trò chơi tiếp tục như vậy.
Những bài vè
Có nhiều phiên bản khác nhau của bài vè. Phiên bản phổ biến nhất với trẻ em là:
Chi chi chành chành
Cái đinh thổi lửa
Con ngựa chết trương
Ba vị vua thần thánh
Bắt con dế đi tìm kiếm
Con chim xây tổ
Ù à ù ập
Đóng chặt cửa lại
Bản gốc
Chu tri rõ ràng
Cái đinh bốc lửa
Con ngựa đứt cương
Ba vị vua quyền lực
Kế hoạch đi tìm
Hú tim bùng nổ.
Lịch sử
Theo Giáo sư Lê Quang Châu, khi ngồi bên bờ sông Đuống, dưới chân mộ Kinh Dương Vương, ông giải thích bài đồng dao như sau: 'Chi chi' là các nhánh trong một dòng họ nối tiếp nhau. 'Chành chành' có nghĩa là nếu không còn nhánh kế tiếp, thì chuyển sang họ chính hoặc đồng tông. 'Cái đinh thổi lửa' là hình ảnh thời cổ khi ông Toại Nhân dùng đá để lấy lửa. 'Con ngựa chết trương' mô tả nhân vật Hiên Viên phản vua Thần Nông, giết vua và 14 người, cướp ngôi, tự xưng là hậu duệ, vi phạm lời nguyền 'Bắc Nam không xâm phạm nhau', dẫn đến cảnh 'người và ngựa chết trương đầy đồng nội'. 'Ba vương Ngũ đế' là năm tổ của Kinh Dương Vương gồm Đế Thiên (Phục Hy), Đế Thích (Thần Nông), Đế Khôi (Viêm Đế, viêm là lửa), Đế Tiết (Hoàng Đế, vua đã vi phạm lời nguyền), Đế Thức (Thần Đế). Ba vương là ba anh em ruột dòng dõi Đế Thức: Vua Minh, vua Lai và vua Long Cảnh. Vua Minh đã đặt tên nước ta là Xích Quỷ, 'xích' là đỏ, màu lửa, để chỉ dòng dõi của Viêm Đế, 'Quỷ' là một trong 28 chòm sao Nhị Thập Bát Tú, tượng trưng cho phương Nam và chòm sao Chu Tước (không phải quỷ ma). 'Chấp chế đi tìm' có nghĩa là ba vương ngũ đế đã tìm kiếm một thể chế để xây dựng cơ đồ vững chắc. 'Ú tim bắt được' là việc tạo dựng chế độ liên hiệp trăm họ, hình thành nhà nước Văn Lang. 'Ù à ù ập' là từ tán thán thể hiện niềm vui.
Theo sách Kinh Thi Việt Nam của nhà văn Trương Tửu, bài vè này được ghi lại trong giai đoạn lịch sử 1856 - 1888 khi đất nước loạn lạc và bị giặc Pháp xâm lược. 'Chu tri rành rành' có nghĩa là công bố công khai cho mọi người biết. 'Cái đinh nổ lửa' ám chỉ tiếng súng của quân Pháp bắn vào Đà Nẵng. 'Con ngựa đứt cương' chỉ sự qua đời của vua Tự Đức vào năm 1883 và sự hỗn loạn của triều đình Huế. Sự kiện này cho thấy 'con ngựa mất cương' hợp lý hơn 'con ngựa chết trương'. 'Ba vương tập đế' nói về việc trong vòng chưa đầy 1 năm từ tháng 9 năm 1884 sau cái chết của vua Tự Đức, đã có ba vua liên tiếp lên ngôi: Hiệp Hòa, Kiến Phúc và Hàm Nghi.
'Cấp kế đi tìm' liên quan đến việc Tôn Thất Thuyết bị Thống Chế De Coursy áp bức, vào đêm 22 tháng 5 năm 1885 đã tấn công dinh Khâm Sứ và đồn Mang Cá ở Huế. Thất bại, Thuyết đã đưa vua đi trốn và phát động chiếu Cần Vương. Quân Pháp vừa dẹp loạn vừa tìm kiếm vua Hàm Nghi để ổn định lòng dân. 'Hú tim òa ập' chỉ sự phản bội của Trương Quang Ngọc, cùng đội hầu cận vua Hàm Nghi là Nguyễn Đình Tình, vào nửa đêm 26 tháng 9 năm 1888 xông vào nơi vua tạm trú ở làng Tả Bảo, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình, bắt vua khi đang ngủ.
Cuốn sách Kinh Thi Việt Nam được Hàn Thuyên xuất bản năm 1945 và sau đó được NXB Tri thức phát hành lại vào năm 2018.
