Buzz
'Vũ Trung tùy bút' là một tập truyện gồm tám mươi tám đoạn nhỏ, được viết một cách tự do, phóng khoáng, bàn về các nghi lễ, phong tục, ... hoặc về cuộc sống xã hội vào những năm đầu thời kỳ Nguyễn của tác giả Phạm Đình Hổ. Trong đó, 'Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh' là một đoạn được lựa chọn từ tập sách viết bằng chữ Hán này.
Mặc dù ngắn gọn, đoạn trích đã mô tả một cách chân thực, rõ ràng và sinh động về cuộc sống xa hoa và sự tham nhũng của quan lại thời Lê - Trịnh. Thông qua đó, tác giả muốn chỉ trích và tố cáo một xã hội thối nát, làm cho người dân không thể sống an lành.
Bằng ngòi bút chân thực và không kì kèo, Phạm Đình Hổ mở đầu đoạn trích cho chúng ta thấy một cuộc sống xa hoa với những niềm vui đắm chìm của chúa Trịnh Sâm và các quan tham. Mặc dù là một vị chúa, Trịnh Sâm phải quan tâm đến việc quản lý triều đình và giải quyết các vấn đề nhà nước. Tuy nhiên, thay vì điều đó, hắn chỉ biết sống trong xa hoa và lãng phí.
Chúa Trịnh quyết định xây dựng các đền đài, cung điện ven hồ Tây để phục vụ cho việc thường xuyên ra chơi của vua. Hành động 'xây dựng các công trình', cung điện thường xuyên đó chỉ để thỏa mãn sở thích thú vui đèn lò, 'tham quan cảnh đẹp' của chúa. Không chỉ tại Tây Hồ, chúa cũng cho xây dựng ở nhiều nơi mà chúa thường lui tới như núi Tử Trầm, núi Dũng Thúy. Mọi lần chúa đi đâu cũng đi kèm với việc xây dựng các công trình gây lãng phí công sức và tiền của của người dân nghèo.
Tại đây, Phạm Đình Hổ đặc biệt mô tả lại một cuộc đi dạo của chúa ở phủ Tây Hồ. Khi chúa đến phủ Tây Hồ thăm viếng, chúa Trịnh Sâm thường 'ở trong cung', quân lính thì 'xếp hàng quanh bốn mặt hồ', các quan lại, thần dân thì 'đều che mặt, mặc quần áo giống phụ nữ, tung tăng quanh hồ để bán hàng'. Mỗi khi thuyền của chúa đi đến đâu, luôn có những vị quan lớn ghé vào các cửa hàng đó để mua hàng 'như khi ở chợ.
Ở 'đài chuông chùa Trấn Quốc hoặc dưới bóng cây bên đá nào đó', các nhạc công phải ngồi và chơi nhạc để làm vui. Phải thừa nhận rằng, cuộc vui đó thật giả dối và phô trương. Thậm chí, mỗi tháng, nó diễn ra đến 'ba bốn lần'. Thật lãng phí tiền bạc vô cùng!
Với bút tính cách và chân thực của mình, Phạm Đình Hổ đã khắc họa cho chúng ta thấy một bức tranh về cuộc sống phong trào, hưởng lạc đầy giả dối, hề hề, phô trương của vua chúa và quan lại thời Lê - Trịnh. Những hoạt động giải trí phúc lợi không chỉ làm cho người khác cảm thấy phô trương mà còn làm lãng phí tiền bạc, công sức của những người lao động trong xã hội thời bấy giờ. Thông qua những ghi chép cụ thể này, Phạm Đình Hổ âm thầm lên án xã hội, vua chúa và tầng lớp quan lại chỉ biết sống trong xa hoa mà không quan tâm gì đến dân chúng và vấn đề xã hội của thời đại.
Không chỉ có những thú vui giả dối, phô trương, khác người, chúa Trịnh Sâm và các quan lại còn có sở thích làm vườn cảnh cũng thật lạ thường. Khắp cung điện, 'có bao nhiêu loài cây cảnh kỳ dị, động vật kỳ quặc, đồ đá cổ, chậu hoa cảnh thị trấn' đều có, nhưng đều là những thứ bị chúa 'lấy đi', chiếm đoạt một cách trắng trợn.
Với ngôn từ sống động, Phạm Đình Hổ đã mô tả lại quá trình mang một cây đa lớn về trang trí cho cung điện của vua. Từ việc cần phải có 'một đội ngũ mới để vận chuyển', đến việc 'bốn người cầm gươm, đánh thanh la, dẫn dắt quân lính khiêng mọi thứ', chỉ để mang một cây về cho phủ chúa. Thú vui đó thật sự tốn kém nhiều công sức, thời gian và tiền bạc.
Ngoài ra, trong cung điện, mọi nơi đều được 'trang trí với hình non bộ, giống như bờ bãi đầu non', cùng với những loài chim, vượn được tìm về, trưng bày trong đó, khiến cho cung điện luôn ồn ào như 'cơn mưa bão gió táp, làm tan vỡ tổ đàn'. Điều này cũng phản ánh sự thất vọng, lo lắng tinh tế của Phạm Đình Hổ về thú chơi trong cung điện của vua. Ông cảm thấy dù trong cung điện có nhiều chim, thú lạ, cây cảnh đẹp, nhưng lại phản ánh sự hỗn loạn như tiếng 'tan đàn', 'mưa bão gió táp', đều là những điều không may mắn.
Có lẽ tiếng kêu của chim, tiếng hú của vượn, có thể là tiếng than của hàng ngàn sinh vật bị giam cầm trong lồng, là tiếng của tự nhiên, của muôn loài đang phẫn nộ kêu than? Đó giống như là lời dự báo về sự sụp đổ của một triều đại đã thối nát từ sâu bên trong, chỉ biết ăn chơi, hưởng thụ, và tiêu pha trên công sức, máu và mồ hôi của nhân dân!
Phạm Đình Hổ không chỉ ghi chép về thói quá đáng, vô trách nhiệm của vua Trịnh Sâm mà còn lưu ý đến sự nhũng nhiễu của những quan chức dưới thời Trịnh Sâm. Đó là những kẻ leo lên, được ưa chuộng bởi sự nịnh bợ, là tay sai quan trọng trong cuộc sống thú vui của vua. Chính thú chơi, hưởng lạc của vua Trịnh đã tạo ra những tình huống nhục nhã, nhưng nhiều người vẫn đang nịnh bợ, nhưng đang biết làm thế nào để chiếm đoạt tài sản của dân chúng. Ví dụ, để lấy những vật quý giá của dân gian như 'cây cảnh, chim quý', họ đã dùng mưu mẹo, 'tận dụng gió bẻ cành', giả vờ làm những việc 'phụng thủ' để chiếm đoạt một cách trắng trợn.
Nhưng không chỉ thế, họ còn xâm nhập vào nhà của dân, 'phá hủy' các cây cảnh, chậu hoa đó, rồi giả vờ, 'đe dọa' dân chúng phải ra tiền mua để tránh bị buộc tội. Với những cây lớn, các quan lại đã sai người để phá hủy tường rào, đưa ra ngoài, gây tổn hại cho tài sản của dân. Tuy nhiên, họ đã lợi dụng sự ủng hộ của vua để làm những điều tệ hại hơn. Họ giả vờ tìm kiếm báu vật để tặng vua, nhưng thực chất đang chiếm đoạt tài sản của dân để làm của riêng mình, vì vậy họ đã tạo ra những tình huống khiến người giàu phải 'ra tiền để tránh oan kêu' hoặc tự mình phá hủy cây cảnh, núi non.
Để minh chứng cho sự thật của câu chuyện, tác giả cũng kể về câu chuyện của gia đình mình. Nhà của Phạm Đình Hổ ở Hà Khẩu, Thọ Xương có một cây lê 'cao vài mươi trượng, lúc nở hoa, trắng phau thơm ngát', và đã trồng hai cây lựu trắng và đỏ rất đẹp, nhưng vì lo sợ thói nhũng nhiễu của các quan dưới trướng chúa Trịnh nên 'bà cung nhân' của ông đã phải gửi người đi chặt hạ để tránh bị quấy rối.
Với những từ ngữ chân thực, cụ thể và sống động, Phạm Đình Hổ đã kín đáo tiết lộ thái độ phê phán, chỉ trích thói ăn chơi, hưởng lạc của vua chúa, dẫn đến sự nhũng nhiễu của các quan dưới thời Lê - Trịnh. Ông cũng thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với những số phận bị áp bức dưới chế độ phong kiến này.
Với cách ghi chép rất chân thực, 'Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh' của Phạm Đình Hổ đã tiết lộ cuộc sống xa hoa với những thú chơi giả dối, lố lăng cùng với thói nhũng nhiễu của vua chúa và quan lại dưới thời Lê - Trịnh. Không chỉ vậy, ông còn ẩn chứa sự phê phán về xã hội thối nát hiện thời và ủng hộ những người dân bị áp bức. Đoạn trích này vừa thực tế, sống động với những sự kiện thực tế, vừa mang giá trị nghệ thuật cao.
Nguồn: Tự thu thập
