Buzz
Ông Dương Minh Hiển, tâm hồn của ngôi nhà cổ Bình Thủy 150 năm tuổi tại Cần Thơ, qua đời vào ngày 26-5 tại ngôi nhà lịch sử này, ở tuổi 99.
Lão già Dương Minh Hiển, cháu trai của ông Dương Chấn Kỷ, một trong những người có công lớn, giúp mở mang, phát triển mảnh đất Nam Kỳ.
Trên vùng đất Nam Bộ, những ngôi nhà cổ xưa liên kết mật thiết với những dòng họ danh tiếng từng tồn tại qua nhiều thế kỷ.
Mỗi căn nhà là một công trình kiến trúc quý giá, thể hiện rõ nét tài năng của các nghệ nhân từ hàng trăm năm trước. Qua muôn vàn biến cố của cuộc sống, không phải dòng họ nào cũng được ưu ái, hưởng phúc trên căn nhà của mình trong cả kiếp này lẫn kiếp sau.
Tuy nhiên, ngôi nhà cổ 150 tuổi của dòng họ Dương tại con đường Bùi Hữu Nghĩa, quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ có điều đặc biệt.
Lão trưởng họ Dương Minh Hiển là một liên kết quan trọng của dòng họ. Những câu chuyện, những hành động - đôi khi ngỡ như truyền thuyết - của ông đã đóng góp vào việc bảo tồn nét duyên dáng của Nam Bộ và làm nên tâm hồn cho những ngôi nhà cổ xưa này.
Dòng họ Dương và ngôi nhà Bình Thủy huyền thoại
Theo lời kể của ông Dương cụ, vào cuối thế kỷ 19, ông nội của ông từ Nha Mân, Đồng Tháp sang Cần Thơ khai quật đất đai. Họ được tôn vinh là những người có công “khai sáng và lập nền địa bạc” ở vùng này.
Khi ruộng đất rộng lớn, mùa màng phong phú, gia đình họ Dương mới dành thời gian và công sức xây dựng một ngôi nhà không phải để ở mà để trưng bày đồ cổ.
Ngôi nhà này được xây dựng từ năm 1870 trên diện tích khoảng 8.000 mét vuông. Ông Dương cụ kể lại rằng lúc đó ở địa phương này có một người thầy tên là Ba Nghĩa - được biết đến như là ông thầy Lỗ Ban - đã xây dựng một ngôi nhà đẹp.
Ông Ba Nghĩa có hình dạng và ngoại hình đặc biệt. Ông cao khoảng một thước và một ít, sống cong về phía trước. Ông thường mặc một chiếc quần ngắn màu đen và đội một chiếc khăn đỏ trên đầu.
Chỉ với một cái nẻo và một cây rìu, ông thầy đã đào không biết bao nhiêu cột gỗ lim tròn và nhồi vào đất. Nghe nói, gia đình họ Dương đã mất gần 20 năm để hoàn thiện ngôi nhà này.
Cư dân xứ Nam Kỳ ngày xưa đã tán dương ông thầy Ba Nghĩa là một nghệ nhân khi chỉ cầm một cây rìu đã xây dựng được một ngôi nhà 5 gian, rộng khoảng 20 mét.
Không chỉ có ông thầy Ba Nghĩa, ông Dương Chấn Kỷ cũng thuê các nghệ nhân từ Nam ra Bắc để chạm khắc bàn ghế và cửa sổ cho ngôi nhà của mình. Những bộ tràng kỷ này đã trải qua hơn một trăm năm mà vẫn giữ nguyên sắc màu.
Tương tự như những ngôi nhà của các đại gia ở các tỉnh lân cận, các cột lim ở đây được kết nối bằng những bao bọc lam được chạm trổ. Điểm độc đáo là các họa tiết trên bao bọc lam không có bất kỳ dấu vết của văn hóa Trung Quốc như thường lệ.
Thay vì thế, tất cả các chi tiết trên bao bọc lam thể hiện cuộc sống dân dã của nhân dân xưa trong thời kỳ khó khăn.
Từ con cua, con gà, con tôm, con cá cho đến cành trúc, lùm cây - tất cả đều phản ánh cuộc sống giản dị của người dân xứ Đàng Trong vào thời điểm đó.
Một hiện vật đặc biệt mà ông Dương Chấn Kỷ để lại là một bức tranh thần diệu treo trong sảnh chính của ngôi nhà cổ. Điều đặc biệt là bức tranh này được làm từ sành tráng men với các chi tiết rất thực tế như hiện nay.
Ở bên trái của bức tranh có dòng chữ Hán Nôm tạm dịch là: “Đề Ngạn An Nam Tường Nguyên Án Tạo”. Người ta nói rằng công nghệ làm ra những bức tranh bằng sành tráng men như vậy chỉ có ở Pháp và Trung Quốc từ cuối thế kỷ 18.
Tuy nhiên, việc có dòng chữ đó còn lại tôi cảm thấy nghi ngờ, liệu người nghệ nhân ở Bến Nghé có làm được không. Nếu thực sự như vậy, đây là một vấn đề đáng để nghiên cứu.
Bức hình này đã trải qua nhiều biến cố, có lúc gia đình phải chôn vào bùn để tránh bom đạn nhưng vẫn giữ được nguyên vẹn.
Khác biệt với những ngôi nhà khác chỉ còn lại kiến trúc cổ, khi ghé thăm nhà cổ Bình Thủy, nếu may mắn, du khách có thể được chủ nhân trưng bày các hiện vật cổ.
Gia tộc này còn giữ nhiều chén, dĩa… toàn bộ là đồ nội thất quý giá. Cổ nhất phải kể đến cái chén Tuyên Đức Niên Phụng từ đời Minh có niên đại 572 năm, và một đồ bình Thành Hóa Niên Chế với niên đại… 533 tuổi.
Sau đó, có một chiếc bình men lam độc đáo với họa tiết phỏng theo câu chuyện “Tam cố thảo lư” - Lưu Bị ba lần đến thăm Khổng Minh. Ngoài ra, có một chiếc lư đồng có 3 chân và 2 đầu nghê, niên đại khó đoán.
Dưới đáy lư, có một dấu triện 6 nét thuộc loại “Đại triện tối cổ”. Nhưng đối với tôi, một chiếc lư đồng mắt tre ở nhà Dương lão gia mới thực sự thu hút tôi.
Theo tôi, ngoài chiếc lư mắt tre ở chùa Vĩnh Triều Minh ở Bạc Liêu, chỉ còn có chiếc này duy nhất ở vùng lục tỉnh.
Dương lão còn trưng một chén cổ, đã có màu sắc của thời gian - điều đáng giá của đồ cổ. Trên chén này không chỉ có những họa tiết phổ biến mà còn có 4 câu thơ từ bài thơ Đường tứ tuyệt “Đằng Vương Các Tự” của Vương Bột.
Người gìn giữ di sản văn hóa Nam Bộ cho ngôi nhà cổ
Sau năm 1975, lão Dương Minh Hiển, cháu trai của Dương Chấn Kỷ, là người sống và bảo tồn ngôi nhà cổ Bình Thủy. Vậy ông ấy là người như thế nào?
Tôi chỉ muốn nói một điều ngắn gọn: Ông Dương Minh Hiển thực sự là một người đàn ông lãng tử hiếm hoi trong xã hội hiện đại. Việc ông bảo tồn ngôi nhà và các hiện vật cổ là điều đáng ngưỡng mộ.
Ông có một đam mê đặc biệt là sưu tập các đồng tiền cổ, đặc biệt là những đồng tiền được sản xuất vào năm 1926 - năm ông sinh.
Nhờ vào vẻ cổ kính của mình, ngôi nhà cổ này đã được chọn làm phim trường cho nhiều bộ phim.
Bộ phim đầu tiên là Bão U Minh vào năm 1985 của đạo diễn Lâm Mộc Khôn, quay phim Đường Tuấn Ba.
Sau đó, Trần Phương đã lựa chọn một loạt phim khác để đặt bối cảnh cho Bẫy ngầm, Đội nữ biệt động mùa thu, Dòng sông hoa trắng.
Tiếp theo là một chuỗi phim đa dạng như: Những nẻo đường phù sa, Công tử Bạc Liêu, Câu chuyện tình dòng kinh Phán, Vòng hoa Chôm pay... hoặc những bộ phim dựa trên tác phẩm của Hồ Biểu Chánh như Nợ đời, Con nhà nghèo hay Chuyện cổ tích Việt Nam từ Hãng phim Phương Nam.
Ngôi nhà cổ Bình Thủy, Cần Thơ đã trở thành phim trường cho nhiều bộ phim. Tuy nhiên, với Người tình (L’Amant), Dương lão gia - Dương Minh Hiền lại ghi dấu nhiều kỷ niệm thú vị.
Với bộ phim danh tiếng L’Amant, không góc nào có thể so sánh với sự huyền bí, lãng mạn của làng quê miền Nam năm 1929, đặc biệt là những ngôi nhà cổ xứ Nam Kỳ, trong đó có một ngôi nhà đã trải qua trăm năm.
Khi nhớ lại những ngày làm phim của Jean-Jacques Annaud, ông Dương Minh Hiển đã không giấu được cảm xúc: “Thật sự là tuyệt vời”.
Nhiều chi tiết vẫn hiện về, từ việc chuẩn bị bữa ăn cho đoàn làm phim, họ đã phải vất vả chở 4 xe đông lạnh chứa thức ăn và nước uống từ Pháp.
Tổng cộng, tiền nước uống đã đủ để làm một bộ phim hoành tráng cho Việt Nam. Chi phí cho mỗi ngày cũng lên đến 100 triệu đồng.
Họ cũng đã mời nhà văn Sơn Nam đến để sắp xếp lại bàn thờ trong ngôi nhà phim hoặc tư vấn về loại vải gấm để làm rèm.
Để tái hiện cảnh đêm mưa trắng trời và đất, nơi chàng trai Hoa Kiều (diễn viên Lương Gia Huy) xin lấy bằng cô gái Pháp, họ đã dùng vải trắng che kín khu vườn rộng và dùng vòi rồng phun nước. Kết quả là khung cảnh thơ mộng đã được tái hiện trên màn ảnh.
Annaud rất hài lòng với các bối cảnh xuất sắc cho bộ phim và cảm động trước lòng hào phóng của chủ nhà, ông đã hỏi ông Dương Minh Hiển thích món quà gì.
Dương lão gia đã đùa một cách hóm hỉnh và liếc mắt về Jane March, khiến Annaud cười và nói: “Ông làm sao có đủ tiền để nuôi sống một cô đào như vậy”.
Sau một cuộc đùa vui, Annaud đã tặng Dương lão gia mảnh màn cửa bằng gấm mà Jane March từng tiếp xúc như một lưu niệm.
Khi bộ phim ra mắt, Annaud đã tặng Dương lão gia một tấm áp phích bộ phim kèm theo những lời ngợi khen.
“Tôi choáng ngợp trước sự lộng lẫy tuyệt vời của ngôi nhà này. Hy vọng qua điện ảnh, nó sẽ được biết đến trên khắp thế giới! Cảm ơn sự tiếp đón tuyệt vời của bạn!” - JJ. ANNAUD, 27 Tháng Ba 1990.
Dương lão gia hiếm khi chia sẻ những câu chuyện nhưng Annaud thú nhận rằng ông đã bị ấn tượng bởi vẻ đẹp tuyệt vời của ngôi nhà và mong muốn sử dụng điện ảnh để lan tỏa khắp thế giới về nơi này.
Lý do các nhà làm phim chọn nơi này làm phim trường vẫn là vì nó mang đậm bản sắc văn hóa cổ xưa, cộng với sự lịch lãm và hào phóng của chủ nhà.
Khi đoàn phim chuẩn bị trang phục cho nhân vật bá hộ mặc áo nâu và túi kiểu miền Bắc, ông đã nhớ lại: “Mấy chú ơi, không phải mặc vậy đâu. Ông nội tôi xưa mặc áo tơ tằm màu mỡ gà, cài nút đồng đỏ và thêm sợi dây chuyền gắn đồng hồ mới đúng bộ”.
Trong cảnh những đứa trẻ đeo bao bố lau cột nhà trong các phim cổ tích, ông cười: “Thật kỳ lạ, ai mà làm vậy. Ngày xưa, nhà tôi thuê người trong ruộng lau bằng nùi giẻ và xơ dừa từng ly từng tí đó chứ”.
Người chủ nhân này thực sự là một nguồn tư liệu sống về văn hóa Nam Bộ cổ xưa mà các đoàn làm phim cần tham khảo khi kể chuyện xưa.
Vào đầu năm 2001, họa sĩ Lê Bá Đảng đã nhấn mạnh: “Nhà vườn và chủ nhân rất quý. Sự hiếm có chỉ đạt được khi kết hợp mỹ thuật và văn hóa mới. Sự pha trộn này mới thực sự là sang trọng”.
Ý tưởng của họa sĩ Lê Bá Đảng là tổ chức một triển lãm phía sau ngôi nhà cổ, trưng bày các vật dụng như mô hình bồ lúa, bụi lúa, cái cày, con trâu... để người ta có thể ngồi trong đó và thưởng thức ẩm thực.
Sau suy nghĩ lâu dài, Dương lão gia từ chối ý định đó. Với ông, vẻ đẹp thuần Việt của căn nhà này sẽ không bị tác động bởi sự tiến bộ của thế giới. Ông không muốn tiếp cận việc kiếm tiền từ việc kinh doanh kỷ niệm, kỷ vật và mở cửa đón du khách, phá vỡ sự yên bình của không gian này.
