Buzz
Chiếu hết (tiếng Anh: checkmate) là tình trạng trong cờ vua và các trò chơi tương tự, khi quân vua của một người chơi bị chiếu và không còn cách nào để thoát khỏi nguy hiểm. Khi một bên bị chiếu hết, bên kia sẽ giành chiến thắng.
Trong cờ vua, quân vua không bị bắt thật sự—người chơi thua ngay khi quân vua bị chiếu hết. Trong các giải đấu chính thức, việc từ bỏ khi chắc chắn thua trước khi bị chiếu hết thường được coi là hành động lịch sự.
Nếu một người chơi không bị chiếu nhưng không còn nước đi hợp lệ, ván đấu sẽ kết thúc với kết quả hòa vì rơi vào thế hết nước đi. Trong biên bản thi đấu, một nước đi chiếu hết được ký hiệu bằng dấu '#', ví dụ: 34. Qg3#.
Ví dụ
Chiếu hết có thể xảy ra ngay sau hai nước đi khi tất cả các quân cờ vẫn còn trên bàn (như trong ví dụ chiếu hết hai nước), trong giai đoạn trung cuộc (như ván đấu nổi tiếng năm 1956 giữa Donald Byrne và Bobby Fischer), hoặc sau nhiều nước đi với ít nhất ba quân cờ còn lại ở thế kết thúc ván.
|
Chiếu hết 2 nước
Quân trắng bị chiếu hết.
|
D. Byrne vs. Fischer
Quân trắng bị chiếu hết sau 41...Rc2#.
|
Chiếu hết với xe
Quân đen bị chiếu hết.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lịch sử
Trong thời kỳ đầu của cờ vua tiếng Phạn (k. 500–700), quân vua có thể bị bắt ngay lập tức và ván cờ kết thúc. Người Ba Tư (k. 700–800) đã giới thiệu khái niệm cảnh báo quân vua đang bị tấn công (gọi là chiếu theo thuật ngữ hiện đại) để tránh việc kết thúc ván cờ bất ngờ. Sau đó, họ thêm quy tắc rằng quân vua không thể di chuyển vào hoặc ở lại vị trí bị chiếu. Kết quả là, quân vua không thể bị bắt, và chiếu hết trở thành cách duy nhất để kết thúc ván cờ.
Trước thế kỷ 17, chiến thắng trong cờ vua có thể đạt được bằng cách bắt hết quân cờ của đối thủ, chỉ để lại một quân vua. Phong cách chơi này được gọi là annihilation (tiêu diệt) hoặc robado (cướp). Vào thời Trung cổ, việc thắng bằng chiếu hết được coi trọng hơn, và chiến thắng bằng cách tiêu diệt quân cờ trở thành một kiểu thắng-một-nửa, trước khi phương pháp này bị loại bỏ.
Hai quân cờ chủ chốt
Hai quân cờ chủ chốt (quân hậu hoặc quân xe) có thể thực hiện chiếu hết dễ dàng ở mép bàn cờ bằng kỹ thuật gọi là chiếu hết bậc thang, khiến đối thủ gần như không có cơ hội phản kháng. Kỹ thuật này liên quan đến việc đặt hai quân cờ trên hàng hoặc cột liền kề, sử dụng một quân cờ để chiếu quân vua và quân còn lại để chặn quân vua không thể di chuyển về phía ngược lại. Trong ví dụ, quân Trắng thực hiện chiếu hết bằng cách đẩy quân vua Đen về cạnh bàn, từng hàng một. Chiếu hết bậc thang có thể áp dụng với hai quân xe, hai quân hậu hoặc một quân xe và một quân hậu.
Chiếu hết cơ bản
Có bốn kiểu chiếu hết cơ bản khi một bên chỉ còn quân vua và bên kia có những quân cờ tối thiểu cần thiết để chiếu vua, bao gồm (1) một quân hậu, (2) một quân xe, (3) hai quân tượng trên các ô màu khác nhau, hoặc (4) một quân tượng và một quân mã. Nếu bên thắng có nhiều quân cờ hơn, việc chiếu hết sẽ trở nên dễ dàng hơn.
Chiếu tướng bằng quân hậu là phương pháp phổ biến và dễ thực hiện nhất. Thường xảy ra khi một quân tốt được phong cấp thành quân hậu. Chiếu vua bằng quân xe cũng thường gặp, nhưng chiếu hết bằng hai quân tượng hoặc bằng tượng và mã thì ít gặp hơn. Chiếu hết bằng hai quân tượng tương đối dễ thực hiện, trong khi chiếu hết bằng tượng và mã đòi hỏi độ chính xác cao và khó hơn.
Vua và Hậu
Hai ví dụ đầu tiên minh họa các tình huống chiếu hết cơ bản với quân hậu, có thể xảy ra ở bất kỳ cạnh nào của bàn cờ. Tùy vào từng trận đấu chính thức, các vị trí có thể khác so với ví dụ. Trong ví dụ đầu tiên, quân hậu của người chiếu đứng đối diện quân vua đối thủ, còn quân vua bảo vệ quân hậu của mình. Ví dụ thứ hai cho thấy hai quân vua đối mặt nhau với quân hậu đứng cùng hàng hoặc cột với quân vua đối phương.
|
Chiếu hỗ trợ
Vua trắng cũng có thể ở c5 hoặc c7.
|
Chiếu tam giác
Quân hậu cũng có thể đứng ở các ô vuông được đánh dấu.
|
Chiếu góc
Quân hậu cũng có thể đứng ở các ô vuông được đánh dấu.
|
Chiếu hàng ngoài
Pandolfini 2009, tr. 23
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | 8 | ||||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Khi cả hai bên chơi tối ưu, bên có quân hậu thường cần tối đa 10 nước đi từ bất kỳ vị trí nào để chiếu hết, nhưng thường ít hơn. Với các tình huống mà một quân tốt vừa phong cấp thành quân hậu, cần nhiều nhất là 9 nước đi.
Với hình cờ hiện tại, quân Trắng có thể chiếu hết dễ dàng bằng cách giới hạn quân vua Đen trong một hình chữ nhật và thu hẹp nó để buộc quân vua đến mép bàn cờ.
- 1. Qf6 Kd5 2. Qe7 Kd4 3. Kc2 Kd5 4. Kc3 Kc6 5. Kc4 Kb6 6. Qd7 Ka6 7. Qb5+ Ka7 8. Kc5 Ka8 9. Kc6 Ka7 10. Qb7#
- Tránh thế hết nước đi
Bên chiến thắng cần phải cẩn thận để không khiến quân vua đối phương rơi vào thế hết nước đi dù không bị chiếu, trong khi bên phòng thủ sẽ tìm cách vào một vị trí như vậy. Có 5 loại thế hết nước đi chung mà bên mạnh hơn cần phải tránh, hai trong số đó là phổ biến hơn.
Quân đen hết nước đi. Hậu trắng chặn tất cả các đường đi của Vua đen, bất kể vị trí của Vua trắng trên bàn cờ. |
Quân đen hết nước đi. Tương tự nếu quân Hậu trắng nằm ở những ô được đánh dấu.
|
Quân đen hết nước đi. Tương tự nếu quân Hậu trắng nằm ở những ô được đánh dấu.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Quân đen hết nước đi. Tương tự nếu quân Hậu trắng nằm ở những ô được đánh dấu.
|
Quân đen hết nước đi. Tương tự nếu quân Hậu trắng nằm ở những ô được đánh dấu.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vua và Xe
Chiếu hết với xe (một cách chiếu tam giác)
|
Một cách chiếu góc với Xe
|
Trắng chiếu hết.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ví dụ đầu tiên minh họa tình huống chiếu vua cơ bản bằng quân Xe, có thể xảy ra ở bất kỳ cạnh nào của bàn cờ. Quân vua Đen có thể đứng ở bất kỳ ô vuông nào trên mép bàn, trong khi quân vua Trắng đối diện và quân xe có thể chiếu từ bất kỳ ô vuông nào trên cùng hàng hoặc cột. Ví dụ thứ hai mô tả một tình huống khác, trong đó các quân vua không đối mặt nhưng quân vua của bên phòng thủ nằm trong góc. Với sự di chuyển tối ưu, bên có quân xe có thể thực hiện chiếu hết sau tối đa 16 nước đi từ bất kỳ vị trí nào.
Trong ví dụ thứ 3 ở trên, quân Trắng thực hiện chiếu hết bằng cách ép quân vua Đen vào một hình chữ nhật và dần thu hẹp không gian để buộc quân vua vào mép bàn cờ:
- 1. Kd3+ Kd5 2. Re4 Kd6 3. Kc4! Kc6 4. Re6+ Kc7 5. Kc5 Kd7 6. Kd5 Kc7 7. Rd6 Kb7 8. Rc6 Ka7 9. Kc5 Kb7 10. Kb5 Ka7 11. Rb6 Ka8 12. Kc6 Ka7 13. Kc7 Ka8 14. Ra6# (vị trí chiếu hết thứ 2).
- Tránh thế hết nước đi
Có 2 tình huống cơ bản về thế cờ hết nước đi:
Hết nước đi nếu đến lượt quân Đen di chuyển. Quân Vua trắng cũng có thể ở c7 hoặc b6. |
Hết nước đi nếu đến lượt quân Đen di chuyển. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vua và hai Tượng
Dưới đây là hai ví dụ cơ bản về chiếu vua với hai quân tượng (trên các ô màu khác nhau), có thể xảy ra ở bất kỳ góc nào của bàn cờ. (Hai hoặc nhiều quân tượng cùng màu, có thể do quân tốt phong cấp, không thể thực hiện chiếu hết.)
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ví dụ đầu tiên minh họa chiếu hết ở góc bàn. Ví dụ thứ hai mô tả chiếu bí trên một cạnh, bên cạnh góc bàn (vị trí này có thể xảy ra ở bất kỳ điểm nào dọc theo cạnh, nhưng chỉ có thể ép gần góc). Với sự di chuyển tối ưu, bên có quân tượng có thể thực hiện chiếu hết sau tối đa 19 nước đi, ngoại trừ một số vị trí rất hiếm (0,03% số tình huống có thể).
Chiếu hết bằng hai quân tượng không quá khó khăn, khi có sự hỗ trợ từ quân vua. Cần tuân thủ hai nguyên tắc chính:
- Các quân tượng phát huy hiệu quả tốt nhất khi gần khu vực trung tâm và trên các đường chéo gần nhau. Điều này sẽ giúp chặn đường đi của quân vua đối phương.
- Sử dụng quân vua một cách tích cực để phối hợp với hai quân tượng.
- Tránh thế hết nước đi
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | 8 | ||||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Một ví dụ về thế hết nước đi là khi quân Trắng thực hiện 1. Kb6 (được đánh dấu x), quân Đen sẽ rơi vào thế hết nước đi dù quân vua không bị chiếu.
Vua, Tượng và Mã
Trong các thế cơ bản, đây là tình huống khó nhất để buộc đối phương vào chiếu hết, vì hai quân này không thể tạo thành hàng rào tuyến tính từ xa đối với quân vua. Thêm vào đó, người chiếu chỉ có thể chiếu hết quân vua ở một góc mà quân Tượng kiểm soát.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Một số thế chiếu hết cơ bản
Chiếu hết Scholar
Chiếu hết Scholar — Quân đen bị chiếu bí. |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chiếu hết Scholar (hay còn gọi là chiếu hết trong 4 nước) là phương pháp chiếu hết đạt được qua các bước sau:
- 1. e4 e5 2. Qh5 Nc6 3. Bc4 Nf6?? 4. Qxf7#
Các nước đi có thể được thực hiện theo thứ tự khác hoặc có những biến thể nhỏ, nhưng nguyên tắc chính là kết hợp quân hậu và quân tượng trong một cuộc tấn công đơn giản vào f7 (hoặc f2 nếu Đen đang thực hiện chiếu). Cũng có những phương pháp khác để thực hiện chiếu vua trong bốn nước đi.
- Bẫy Légal
Ghi chú
- Burgess, Graham; Nunn, John; Emms, John (2004), Sách lớn về các ván cờ vĩ đại nhất thế giới (ấn bản 2), Carroll & Graf, ISBN 978-0-7867-1411-7
- Burgess, Graham (2009), Sách lớn về cờ (ấn bản 3), Running Press, ISBN 978-0-7624-3726-9
- Davidson, Henry (1949), Lịch sử ngắn gọn về cờ, McKay, ISBN 0-679-14550-8 (ấn bản giấy năm 1981)
- Emms, John (2004), Bắt đầu với: Các thế cờ với quân nhỏ, Everyman Chess, ISBN 1-85744-359-4
- Fine, Reuben (1941), Các thế cờ cơ bản, McKay, ISBN 0-679-14002-6
- Fine, Reuben; Benko, Pal (2003), Các thế cờ cơ bản, McKay, ISBN 0-8129-3493-8
- Golombek, Harry (1976), Cờ vua: Một lịch sử, Putnam, ISBN 0-399-11575-7
- Hooper, David; Whyld, Ken (1984). Đối tác Oxford về cờ (ấn bản 1). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-217540-3.
- Hooper, David; Whyld, Kenneth (1992), Đối tác Oxford về cờ (ấn bản 2), Oxford University Press, ISBN 0-19-280049-3
- Howell, James (1997), Các thế cờ cơ bản: Hướng dẫn cho người chơi giải đấu, Batsford, ISBN 0-7134-8189-7
- Just, Tim; Burg, Daniel B. (2003), Các quy tắc chính thức của Liên đoàn Cờ vua Mỹ (ấn bản 5), McKay, ISBN 0-8129-3559-4
- Kurzdorfer, Peter (2003), Sách cơ bản về cờ, Adams Media, ISBN 978-1-58062-586-9
- Langenscheidt (2002). Từ điển tiếng Việt bỏ túi của Langenscheidt: Việt-Anh, Anh-Việt (bằng tiếng Anh và Việt). Tập đoàn xuất bản Langenscheidt. ISBN 9781585730599.
- Levy, David; Newborn, Monty (1991), Các máy tính chơi cờ như thế nào, Computer Science Press, ISBN 0-7167-8121-2
- McKean, Erin (2005), Từ điển Oxford Mỹ mới (ấn bản 2), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-517077-1
- Müller, Karsten; Lamprecht, Frank (2001), Các thế cờ cơ bản, Gambit Publications, ISBN 1-901983-53-6
- Murray, H.J.R. (2012) [1913], Lịch sử cờ vua, Skyhorse, ISBN 978-1-62087-062-4
- Nguyễn Ngọc Ánh (1994). Từ điển Anh Việt [Từ điển Anh Việt]. Nhà xuất bản Thế Giới.
- Pandolfini, Bruce (1988), Khóa học về các thế cờ cuối, Fireside, Simon & Schuster, ISBN 978-0-671-65688-1
- Pandolfini, Bruce (2009), Những quy tắc cơ bản cho người chơi thực tế, Russell Enterprises, ISBN 978-1-888690-53-8
- Roycroft, John (1972), Cờ trong ống nghiệm, London: Faber and Faber, ISBN 0-571-09573-9
- Schiller, Eric (1999), Bách khoa toàn thư về trí tuệ cờ vua (ấn bản 1), Cardoza Publishing, ISBN 0-940685-93-0
- Seirawan, Yasser (2003), Các thế cờ để chiến thắng, Everyman Chess, ISBN 1-85744-348-9
- Silman, Jeremy (2007), Khóa học cờ vua hoàn chỉnh của Silman: Từ người mới bắt đầu đến bậc thầy, Siles Press, ISBN 978-1-890085-10-0
- Snape, Ian (2003), Các thế cờ cuối cùng đơn giản: Cách tiếp cận với sự tự tin, Gambit Publications, ISBN 1-901983-97-8
- Speelman, Jon; Tisdall, Jon; Wade, Bob (1993), Các thế cờ cuối của Batsford, B. T. Batsford, ISBN 0-7134-4420-7
- Sunnucks, Anne (1970), Bách khoa toàn thư về cờ, St. Martins Press, ISBN 978-0-7091-4697-1
Cờ vua | |
|---|---|
| Tổng quan |
|
| Trang thiết bị |
|
| Luật chơi |
|
| Thuật ngữ |
|
| Chiến thuật |
|
| Chiến lược |
|
| Khai cuộc |
|
| Tàn cuộc |
|
| Liên quan |
|
| Tiêu đề chuẩn |
|
|---|
