Chó quê

Chó quê hay chó bản địa, chó nội địa (để phân biệt với các giống chó ngoại lai) như chó mực, chó vện, chó dé hay còn gọi chung là chó Việt Nam là những giống chó thuần chủng có nguồn gốc tại Việt Nam. Hiện tại, bốn giống chó nội địa nổi bật và quý giá ở Việt Nam được gọi là tứ đại quốc khuyển gồm: chó Bắc Hà, chó Lài (tên khoa học: Canis lupus dingo), H'mông cộc đuôi và chó Phú Quốc.

Những giống chó bản địa này đã tồn tại từ rất lâu trên bán đảo Đông Dương và ở Việt Nam từ hơn 6.000 năm, với sự gắn bó chặt chẽ với con người, hình ảnh của chó quê đã trở thành một phần không thể thiếu trong lịch sử và văn hóa Việt Nam, từ nông thôn đến đô thị (chẳng hạn như tục thờ chó đá). Chó quê thường được dùng để canh gác và huấn luyện làm chó săn.

Giống chó Đông Dương, mặc dù khá phổ biến, là một giống chó nguyên thủy đặc trưng của các khu vực trung du và miền núi Việt Nam. Chó Đông Dương hiện được nuôi rải rác tại các vùng có sông lớn chảy qua. Chúng chủ yếu được sử dụng để trông nhà, săn bắn, và đi rừng, với bản năng trung thành nổi bật. Tuy nhiên, giống chó này đang dần trở nên hiếm hoi vì thiếu công tác bảo tồn gen gốc. Trong khi đó, giống chó Phú Quốc là giống chó duy nhất của Việt Nam được công nhận quốc tế.

Đặc điểm nổi bật

Đặc trưng riêng biệt

Các giống chó Việt Nam thường có kích thước trung bình đến nhỏ. Chó ta trưởng thành nặng từ 14 – 20 kg, trong khi chó Đông Dương có kích thước từ 12 – 20 kg, cao từ 45 cm – 65 cm tính từ mặt đất đến vai. Chúng có cơ thể hơi dài hơn chiều cao, thường thì chó đực lớn hơn chó cái. Đặc điểm dễ nhận diện của giống chó này nếu là thuần chủng bao gồm bốn chân có màu bít tất trắng, đuôi bông lau và chóp đuôi trắng. Đuôi dài vừa phải, thường buông thõng nhưng có thể dựng đứng hoặc cuộn trên lưng khi hoạt động. Chiều cao vai so với chiều dài cơ thể là 1:1,2, với thân hình chữ nhật ngang, lưng thẳng và bụng thon gọn.

Chiều dài đầu so với mõm là 2:1, đầu chó thon dài, cân đối, mặt có hình tam giác như chó sói, mõm hình chữ V và ngắn, đầu mõm hơi nhọn với gốc mõm rộng. Mõm dài gần bằng một nửa chiều dài toàn đầu. Mũi đen, lưỡi hồng hoặc có đốm đen. Tai dựng đứng hình vỏ sò, hướng về phía trước, không nhọn và ít lông bên trong. Nếu nhìn trực diện, tai dựng đứng, vuông góc với đỉnh sọ. Các màu lông phổ biến bao gồm đỏ lửa, đen 4 mắt, trắng, đen tuyền, xám, đốm chó lụn, nâu và vện. Chó Việt Nam hay còn gọi là chó ta có sức đề kháng cao, chỉ khoảng 20% khả năng mắc bệnh.

Việc chó đẻ trên 10 con rất hiếm gặp, nhưng đã có một con chó mẹ giống chó cỏ màu xám, bụng khoang trắng, nặng gần 10 kg ở Quảng Nam sinh ra 11 con. Đây không phải lần đầu con chó này đẻ nhiều con; 3 lứa trước cũng đẻ từ 9-10 con. Mặc dù 2 con trong số 11 đã chết vì tranh giành sữa mẹ, trong số 9 con còn lại, chỉ có một con màu xám, còn lại đều màu đen nhánh với lông mướt. Tất cả các con đều đồng đều về cân nặng, trên nửa kg. Đặc biệt, con chó nái còn chăm sóc 5 chú chuột cống nhum khoảng 3 tháng tuổi như con của mình khi chúng bị mang về từ ruộng.

Ở xã Hưng Yên Bắc, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An, có trường hợp đặc biệt chó đực sinh con. Con chó đực nuôi 7 năm đã tự sinh con, được gọi là Đen vì lông màu đen. Chú chó này đã tự tạo một lỗ nhỏ cạnh cơ quan sinh dục để đẻ. Sau khi sinh một con, bụng của Đen vẫn còn phồng to với nhiều cục nhỏ bên trong, cho thấy có thể còn nhiều chó con. Đặc biệt, con chó này có khả năng đổi màu mắt từ xanh nước biển sang đen khi chớp mắt, và màu mắt cũng thay đổi khi nó sủa hoặc tức giận.

Tập tính sinh hoạt

Đại đa số chó Việt Nam sống cuộc sống giản dị, chủ yếu là ăn uống, ngủ nghỉ và chạy nhảy tự do. Chó nội được huấn luyện để trở thành những tay săn chuyên nghiệp. Trước đây, chó săn tại Việt Nam được gọi là chó mun săn. Việc sở hữu và chăm sóc bầy chó săn thường chỉ dành cho những gia đình có điều kiện, thuộc tầng lớp trung nông hoặc phú nông. Những chú chó săn phải được chọn lọc kỹ càng, với đặc điểm nổi bật như tai nhỏ, khả năng đánh hơi xuất sắc và sức bền tốt. Chó săn thường thuộc gia đình phú nông hoặc trung lưu, chúng được huấn luyện để trở nên hung dữ và thông minh hơn. Để săn heo rừng ở vùng U Minh, người ta thường dùng 4 - 5 con chó lai, nặng từ 30 – 40 kg, được huấn luyện để tấn công khi phát hiện con mồi. Từ năm 2010, chó săn đã được huấn luyện đặc biệt để trở thành những sát thủ đáng sợ trong rừng.

Những con chó săn, dù có kích thước nhỏ gọn, nhưng khả năng săn bắn và đi rừng của chúng thực sự ấn tượng. Chó săn đầu đàn khi phát hiện con mồi sẽ ngay lập tức thông báo cho chủ nhân và đồng loại để bắt đầu cuộc đuổi bắt. Tuy nhiên, đôi khi chúng cũng bị lợn rừng hoặc các loài thú dữ tấn công, gây ra thương tích nghiêm trọng hoặc bị giết. Để săn lợn rừng hiệu quả, ngoài kỹ năng của thợ săn, cần có một đội chó săn được huấn luyện bài bản. Mỗi khi đi săn lợn rừng, nhóm thợ săn thường mang theo ít nhất ba con chó săn. Tuy nhiên, đôi khi chó săn cũng bị lợn rừng tấn công và giết chết, đặc biệt là khi chúng quá liều lĩnh tấn công trực diện.

Những giống chó săn ở Việt Nam cũng có nỗi sợ hổ sâu sắc. Khi phát hiện mùi hổ trong bán kính 1 km, chúng sẽ không dám đến gần, mà thường quay về gần con người, đặc biệt là ở khu vực Miền Tây sông nước. Nếu trong rừng, chó săn cụp đuôi, co cụm lại là dấu hiệu cho thấy hổ đang ở gần. Thợ săn sẽ thường chọn cách đưa chó xuống xuồng và rời khỏi khu vực đó. Khi hổ xuất hiện, đàn chó sẽ nhanh chóng chui vào gầm, dưới sàn hoặc những nơi khuất để ẩn nấp, không dám kêu gào. Chó nhà thường núp trong góc sân vì sợ hãi, hổ dễ dàng bắt được một con chó rồi cắp lên rừng. Một số hổ trong làng đã nhiều lần mò vào để bắt chó, khiến chúng cực kỳ nhạy cảm với mùi hổ.

Những giống chó nổi bật

Chó Đông Dương

Chó lài là một giống chó có bộ lông xù đặc trưng, thuộc dòng chó cỏ vùng núi phía Bắc Việt Nam, nổi bật với màu đen. Chó lài có thân hình dài, chân to, đuôi dài màu vàng pha đen hoặc đen tuyền. Tai của chúng hơi dài và cụp, mõm dày. Khi trưởng thành, chó lài có thể nặng từ 40 kg đến 50 kg, thậm chí lên đến 60 kg. Chúng có đặc điểm nổi bật là lưỡi có đốm và 6 huyền đề (móng treo). Theo quan niệm của người Mông, chó lài là giống chó của người Mông lai với chó sói, biến thể từ tên gọi Lai (chó nhà lai với sói) thành Lài do cách phát âm địa phương. Một số vùng khác cho rằng chó lài là giống chó Tây lai với sói ở Việt Nam. Người Pháp khi đến đây đã lai tạo chó của họ với chó sói, tạo ra nhiều giống chó khác nhau. Chó lài ngày nay chủ yếu giữ được đặc tính trung thành của chó nhà kết hợp với sự nhanh nhẹn, thông minh và sức mạnh của sói, tạo nên một giống chó quý hiếm.

Chó lài là giống chó săn rất thông minh, thính nhạy và mạnh mẽ. Khi chủ ném một viên đá qua mấy mái nhà, chó có thể lao theo và mang viên đá đó về. Chỉ cần chủ ra hiệu, chó sẽ nhanh chóng quắp hai cánh con gà và mang về. Theo quan niệm của người Mông, nếu gia đình có chó lài, họ không phải lo lắng về thực phẩm, vì chó sẽ tự mò vào rừng để mang về các loại thú như bìm bịp, gà rừng, sóc núi, cầy hương, chuột núi, dúi, và còn là kẻ săn rắn độc tài ba. Khi chó lài sủa ăng ẳng trong rừng, đó là dấu hiệu cho thấy nó đã bắt được rắn độc.

Chó H'Mông

Chó H'Mông cộc đuôi là một giống chó săn xuất sắc với những đặc điểm nổi bật và trí thông minh đáng kinh ngạc. Chúng có thể lực mạnh mẽ và sức bền vượt trội. Về ngoại hình, chó H'Mông cộc đuôi sở hữu dáng vẻ cơ bắp, vững chắc với chiếc đuôi cụt đặc trưng. Giống chó này hầu như không có đuôi, hoặc nếu có thì rất ngắn. Nanh của chúng thường có từ 6 đến 8 cạnh, đặc trưng của giống chó săn cổ xưa, giúp chúng cắn cổ và xé thịt con mồi. Tai hình tam giác luôn dựng đứng, và hai chân sau luôn trong tư thế sẵn sàng tấn công. Chúng rất cứng đầu, hiếm khi cắn người và chỉ nghe theo một chủ duy nhất.

Người H'Mông coi chó H'Mông cộc đuôi là một trong những loài vật quý giá nhất trong nhà. Chúng được nuôi chủ yếu để đi săn và trông coi nhà cửa. Tuy nhiên, hiện nay, việc săn bắn trong rừng đã giảm bớt, và chó H'Mông cộc đuôi chủ yếu được dùng để canh gác. Ở Lào Cai, ngoài chó lài, còn có một số loài chó khác với kích thước to lớn như bê, nặng từ 50 đến 60 kg, lông dày như sư tử. Đây cũng là giống chó lai giữa chó Tây, chó bản địa và chó sói. Tuy nhiên, chúng không thông minh bằng chó lài.

Chú thích

Liên kết ngoài

• Thịt chó Việt Nam trong mắt người nước ngoài Nguyễn Thủy Lược dịch Guardian. Tiền Phong 02/10/2013 20:00
• Chó ở Việt Nam không chỉ là ‘món mồi nhậu’ Phúc Duy. Báo Thanh Niên 17:35 - 15/10/2013
• Buôn lậu chó vào Việt Nam: Nghề mới cho 'mafia'
• Nạn buôn lậu chó từ Thái Lan sang Việt Nam