Bài viết được tư vấn bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Xuân Trinh - Bác sĩ Chuyên khoa Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour Hà Nội.

Hiện tượng chóng mặt và buồn nôn đột ngột thường xuyên xuất hiện trong cuộc sống hiện đại. Mỗi người ít nhất một lần trải qua tình trạng này, nhưng với một số người, đây có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe. Những thông tin dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này, từ nguyên nhân đến cách điều trị và phòng tránh.

Mỗi sáng thức dậy, khi mở mắt, nhiều người bắt đầu ngày mới với cảm giác chóng mặt mạnh mẽ. Họ cảm nhận thế giới xung quanh xoay vòng, căn phòng xoay chuyển và đôi khi có cảm giác mệt mỏi và buồn nôn. Sự xuất hiện đột ngột của tình trạng này có thể tạo ra sự lo sợ và hoang mang. Đôi khi, những người này còn phải đối mặt với những triệu chứng như chóng mặt, thấy mờ khi nhìn và thậm chí là buồn nôn, nôn mửa, đau đầu và mệt mỏi.

Hiện tượng này thường gặp trong cộng đồng, đặc biệt là ở nhóm người trung niên và phụ nữ. Nó thường liên quan đến tư thế và thường gia tăng khi người bệnh thay đổi tư thế hoặc xoay đầu, nhưng giảm khi nghỉ ngơi và nằm yên. Do đó, trong lĩnh vực y học, tình trạng này được gọi là “chóng mặt do thay đổi tư thế”. Tuy nhiên, nếu triệu chứng như đau đầu, chóng mặt, buồn nôn và nôn mửa không thay đổi theo tư thế và nghỉ ngơi, đòi hỏi sự chú ý đặc biệt, có thể là dấu hiệu của các vấn đề nghiêm trọng như nhồi máu não, tăng huyết áp cấp cứu hoặc xuất huyết não. Trong những trường hợp này, việc thăm bác sĩ và điều trị cấp cứu là cần thiết.

Đúng như tên gọi, chóng mặt tư thế tự nhiên không tạo ra vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nào.

Trong cơn chóng mặt, người bệnh có thể cảm thấy hoảng sợ, lo lắng và thấy rằng mọi thứ xung quanh đang xoay tròn. Khi xoay đầu, triệu chứng có thể trở nên nặng hơn, thậm chí kèm theo buồn nôn, nôn mửa, nhưng những người này thường tự nhận ra việc nằm yên và nhắm mắt có thể giảm bớt cảm giác chóng mặt. Cơn chóng mặt sẽ dần giảm đi trong một hoặc hai phút trước khi hoàn toàn biến mất.

Nói một cách khác, tình trạng này là hoàn toàn vô hại nếu người bệnh giữ cho cơ thể ổn định khi nằm nghỉ, tránh nguy cơ té ngã hoặc chấn thương.

Khi được thăm khám và tiến hành các xét nghiệm, hình ảnh sọ não thì không có dấu hiệu bất thường. Không có yếu liệt cơ thể hay bất kỳ vấn đề nào liên quan đến thần kinh cục bộ; kiểm tra tai cũng không phát hiện thay đổi về thính lực.

Cho đến nay, vẫn còn nhiều giả thuyết về nguyên nhân của chóng mặt tư thế tự nhiên, nhưng hầu hết chưa được chứng minh rõ ràng. Trong số đó, giả thuyết về sự tồn tại của các hạt sỏi nhỏ trong ống tai có vẻ phổ biến nhất.

Tiền đình chính là cơ quan cảm nhận tư thế trong không gian, giúp duy trì cân bằng cơ thể và điều chỉnh cử động mắt, đầu và thân thể. Hệ thống tiền đình bao gồm ống bán khuyên nằm trong ống tai, dây thần kinh truyền đạt và nhân thần kinh phân tích tín hiệu trong não.

Ốc tai liên kết với ba vòng ống bán khuyên, sắp xếp theo ba mặt phẳng không gian khác nhau. Sự lưu thông dịch trong các ống bán khuyên giúp cơ thể định hình tư thế. Khi cơ thể thay đổi theo một chiều tư thế nhất định, hạt sỏi di chuyển trong ống bán khuyên theo mặt phẳng đó, kích thích hệ thống tiền đình và gửi tín hiệu về não, tạo cảm giác chóng mặt. Cơ thể phản xạ bằng cách giữ vị trí đầu và tạo ra cảm giác an toàn nhất. Hạt sỏi ngừng di chuyển, cảm giác chóng mặt sẽ giảm dần.

Ngoài ra, cần phải phân biệt với các bệnh lý khác cũng có triệu chứng chóng mặt do tổn thương tiền đình trung ương và ngoại biên như viêm nhiễm, xơ cứng, thoái hóa đến thiếu máu cục bộ, xuất huyết hoặc chấn thương. Tuy nhiên, điểm khác biệt là cảm giác chóng mặt trong các bệnh lý này không phụ thuộc vào tư thế.

• Xem thêm: Thường xuyên bị đau đầu, buồn nôn, chóng mặt có nguy hiểm không?

Chóng mặt tư thế tự nhiên thực sự không đáng lo ngại nếu người bệnh biết cách tránh các yếu tố kích thích, duy trì việc sử dụng thuốc ổn định hệ thống tiền đình và thực hiện các biện pháp tái lập tư thế của ống bán khuyên.

Lưu ý không đổi tư thế quá nhanh, đặc biệt khi chuyển từ tư thế nằm sang ngồi hoặc đứng dậy. Hãy thực hiện mọi động tác chậm rãi và cẩn thận, đặc biệt là khi xoay đầu, cúi và ngửa đầu. Tốt nhất là nhắm mắt để giảm thị giác và kích thích tiền đình. Khi đã cố định tư thế mới, mở mắt từ từ.

Đối với những người thường trải qua cơn chóng mặt khi thức dậy, hãy sử dụng nhiều gối để đầu ở độ cao thích hợp, nằm ngửa và tránh nghiêng về một bên.

Hạn chế sử dụng ghế xoay hoặc ghế có tựa đầu ngửa quá mức, và giảm các động tác nghiêng, cúi quá mức như khi nhặt đồ hoặc thắt dây giày.

Nhóm thuốc có thể giúp kiểm soát cơn chóng mặt trong những tình huống cấp tính và giảm triệu chứng buồn nôn, nôn mửa.

Thuốc kháng histamine thích hợp khi chóng mặt dữ dội mà không giảm nhiều sau khi ổn định tư thế. Một số loại thuốc an thần có thể được sử dụng nếu cần thiết để giảm kích thích, lo lắng và sợ hãi.

Tuy nhiên, các thuốc tác động vào hệ thần kinh trung ương có thể gây ra tác dụng phụ như buồn ngủ, lừ đừ và cơn chóng mặt khó chấm dứt. Vì vậy, chỉ sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ khi cần thiết và tuân thủ liều lượng.

Hiện nay, phương pháp điều trị cơn chóng mặt tư thế tự nhiên thường không sử dụng thuốc mà tập trung vào các bài tập tái lập vị trí hạt sỏi trong ống bán khuyên, giúp hệ tiền đình phục hồi và thích nghi với sự chuyển động của cơ thể trong không gian.

Các bài tập có thể thực hiện tại phòng khám với sự hỗ trợ của bác sĩ vật lí trị liệu hoặc tự tập tại nhà. Nếu thực hiện đúng và kiên nhẫn, triệu chứng khó chịu sẽ được cải thiện đáng kể.

Trong trường hợp cơn chóng mặt, hãy giữ bình tĩnh, nhắm mắt, hạn chế xoay đầu và tìm tư thế thoải mái để nghỉ ngơi. Nếu cảm thấy buồn nôn, hít thở sâu và tập trung vào hơi thở có thể giúp kiểm soát. Chỉ cần tuân thủ những biện pháp này, cơn chóng mặt sẽ thuyên giảm trong vài phút.

• Không tự lái xe, tham gia các hoạt động nặng, leo lên đồi, lái máy cày khi đang trải qua cơn chóng mặt. Những hoạt động này có thể làm tăng cường và kéo dài cơn chóng mặt, đồng thời có thể gây nguy hiểm cho bản thân và người khác.
• Giữ cho không gian trong nhà rộng rãi, lối đi thông thoáng và tránh đồ đạc lộn xộn, rối bời. Nếu cần, lắp thêm thanh cầm trong phòng tắm và nhà vệ sinh.
• Bảo đảm uống đủ nước hàng ngày, duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối, giàu vitamin và khoáng chất. Tránh thức uống cà phê, bia, rượu và nước ngọt có ga.
• Từ chối sử dụng chất kích thích, tránh hút thuốc lá và tiếp xúc với khói thuốc.
• Đảm bảo giấc ngủ đủ, nghỉ ngơi hợp lý và duy trì tâm trạng lạc quan. Hãy thực hiện thường xuyên hoạt động thể dục phù hợp và điều độ.

Tóm lại, cơn chóng mặt tư thế tự nhiên là một vấn đề phổ biến trong cộng đồng. Việc hiểu rõ về bệnh, cách xử lý và phòng ngừa là quan trọng để vượt qua những triệu chứng khó chịu này và hưởng thụ cuộc sống một cách tự tin.

Thạc sĩ. Bác sĩ Mỹ với hơn 6 năm kinh nghiệm làm bác sĩ Nội khoa tại các bệnh viện uy tín. Hiện đang công tác tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour Đà Nẵng.