Chữ Rōmaji

Hệ thống chữ viết tiếng Nhật
Thành phần
Kanji[hiện] Thứ tự nét bút Bộ thủ Kyōiku kanji Jōyō kanji Jinmeiyō kanji Hyōgai kanji Danh sách kanji theo số nét bút Danh sách kanji theo khái niệm
Kana[hiện] Hiragana Katakana Hentaigana Man'yōgana Sogana Gojūon
Biểu tượng đánh máy[hiện] Dấu câu trong tiếng Nhật Dấu lặp chữ
Sử dụng
Âm tiết[hiện] Furigana Okurigana Braille
Latin hoá
Rōmaji[hiện] Hepburn (thông dụng) Kunrei (ISO) Nihon (chuyển tự ISO) JSL (chuyển tự) Wāpuro (bàn phím)

Rōmaji (Nhật: ローマ字 (じ), Rōmaji có nghĩa là chữ La Mã) là phương pháp ghi âm tiếng Nhật bằng chữ cái Latinh. Hệ thống này giúp người nước ngoài học tiếng Nhật dễ hơn và nhận diện tên riêng ở Nhật Bản mà không cần biết tiếng Nhật. Có nhiều hệ thống ký âm khác nhau, nhưng ba hệ thống chính là Hepburn, Kunrei-shiki (ISO 3602) và Nihon-shiki (ISO 3602 Chặt chẽ). Hiện tại, hệ thống Hepburn là phổ biến nhất.

Ứng dụng của Rōmaji

Lịch sử Latinh hóa tiếng Nhật

Việc Latinh hóa tiếng Nhật bắt đầu từ thế kỷ 16 bởi các nhà truyền giáo Kitô người Bồ Đào Nha, nhằm học tiếng Nhật để hỗ trợ việc truyền giáo (tương tự như việc tạo chữ Quốc ngữ cho tiếng Việt khi chữ Hán và chữ Nôm còn chủ yếu). Do đó, Rōmaji được phát triển dựa trên âm vị tiếng Bồ Đào Nha thay vì chuyển tự từ kana. Thời kỳ đầu, Rōmaji chủ yếu được sử dụng trong giới giáo sĩ.

Đến năm 1867, nhà truyền giáo người Mỹ James Curtis Hepburn (1815 - 1911) mới phát triển hệ thống chuyển tự một-một từ Kana sang chữ Latinh, gọi là hệ thống Rōmaji Hepburn hiện nay. Hepburn đã biên soạn cuốn từ điển

Wa-ei gorin shūsei, được hội cải cách văn tự Rōmaji Kai chọn năm 1885 làm mẫu, giúp hệ thống Hepburn dần trở nên phổ biến. Do Hepburn là người Mỹ nói tiếng Anh, hệ thống này có ảnh hưởng từ cách viết tiếng Anh, như ši thành shi và tša thành cha để phù hợp với cách nhìn của người nói tiếng Anh.

Các hệ thống hiện tại

Hepburn

Hệ thống phiên âm Latinh Hepburn thường phản ánh âm vị tiếng Anh với các nguyên âm La-tinh. Phương pháp này giúp người dùng tiếng Anh phát âm từ tiếng Nhật dễ hơn. Hệ thống này từng được chuẩn hóa tại Hoa Kỳ với tên Hệ thống tiêu chuẩn quốc gia Hoa Kỳ cho Latinh hóa tiếng Nhật (Hepburn sửa đổi), nhưng trạng thái đó đã bị hủy bỏ vào ngày 6 tháng 10 năm 1994. Hepburn hiện là hệ thống Latinh hóa phổ biến nhất, đặc biệt trong cộng đồng nói tiếng Anh.

Hệ thống Latinh hóa Hepburn sửa đổi sử dụng dấu trường âm để chỉ các nguyên âm dài và dấu nháy đơn để phân biệt các âm vị dễ nhầm lẫn (như âm n ん với nguyên âm hoặc bán nguyên âm theo sau). Ví dụ, tên じゅんいちろう được viết là Jun'ichirō theo Hepburn sửa đổi, trong khi không có dấu nháy đơn, tên có thể bị nhầm lẫn với junichi (じゅにちろう). Hệ thống này phổ biến ở Nhật Bản và được sử dụng bởi học sinh, sinh viên, và học giả nước ngoài.

Nihon-shiki

Hệ thống phiên âm Latinh Nihon-shiki ra đời trước Hepburn, được phát triển để người Nhật viết ngôn ngữ của họ bằng chữ Latinh, tập trung vào việc ghi âm tiếng Nhật chính xác hơn cho người Nhật hơn là cho người phương Tây như Hepburn. Nó rất chính xác với âm tiết tiếng Nhật và đã được chuẩn hóa theo ISO 3602 Chặt chẽ. Cũng được biết đến với tên Nippon-shiki, hệ thống này thể hiện Latinh hóa với tên Nihon-shiki hoặc Nippon-shiki.

Kunrei-shiki

Hệ thống phiên âm Latinh Kunrei-shiki là một phiên bản điều chỉnh của Nihon-shiki, loại bỏ sự khác biệt giữa âm tiết kana và phát âm hiện đại. Ví dụ, づ và ず đều phát âm giống nhau trong tiếng Nhật hiện đại, vì vậy Kunrei-shiki và Hepburn dùng cùng một âm (zu) để thể hiện. Trong khi đó, Nihon-shiki chuyển づ thành du và ず thành zu. Tương tự, じ và ぢ đều được viết là zi trong Kunrei-shiki và ji trong Hepburn, nhưng là zi và di trong Nihon-shiki. Xem bảng dưới để biết thêm chi tiết.

Kunrei-shiki đã được chuẩn hóa bởi Chính phủ Nhật Bản và Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế theo tiêu chuẩn ISO 3602. Hệ thống Kunrei-shiki được giảng dạy cho học sinh tiểu học Nhật Bản trong năm học thứ 4.

Khi viết theo Kunrei-shiki, tên của hệ thống sẽ được thể hiện là Kunreisiki.

Các biến thể khác

Các biến thể khác thường bổ sung thông tin cho các hệ thống Latinh hóa nhằm giúp người không bản ngữ phát âm tiếng Nhật chính xác hơn. Những bổ sung này bao gồm các dấu thanh điệu để chỉ cao độ và các dấu phụ để phân biệt sự thay đổi ngữ âm, chẳng hạn như sự đồng hóa của mora âm mũi /ɴ/.

JSL

JSL là hệ thống Latinh hóa dựa trên âm vị tiếng Nhật, thiết kế theo các nguyên tắc ngôn ngữ học được các nhà ngôn ngữ học sử dụng khi tạo các hệ chữ viết cho ngôn ngữ. Đây là hệ thống âm vị hoàn chỉnh, sử dụng một ký tự cho mỗi âm vị và áp dụng dấu phụ để đánh dấu cao độ. Được phát triển bởi hệ thống dạy tiếng Nhật của Eleanor Harz Jorden, JSL nhằm giúp học viên nắm bắt âm vị tiếng Nhật tốt hơn. Tuy nhiên, do không có những ưu điểm của các hệ thống khác cho người không phải bản ngữ và vì người Nhật đã có hệ chữ viết của riêng mình, JSL không được sử dụng rộng rãi ngoài môi trường giáo dục.

Bảng chuyển tự từ giả danh sang hệ Rōmaji Hepburn cải tiến

	あア	いイ	うウ	えエ	おオ	（Các âm ghép）
あア	a	i	u	e	o
かカ	ka	ki	ku	ke	ko	kya	kyu	kyo
さサ	sa	shi	su	se	so	sha	shu	sho
たタ	ta	chi	tsu	te	to	cha	chu	cho
なナ	na	ni	nu	ne	no	nya	nyu	nyo
はハ	ha	hi	fu	he	ho	hya	hyu	hyo
まマ	ma	mi	mu	me	mo	mya	myu	myo
やヤ	ya	(i)	yu	(e)	yo
らラ	ra	ri	ru	re	ro	rya	ryu	ryo
わワ	wa	(wi)		(we)	o(wo)
んン	n
がガ	ga	gi	gu	ge	go	gya	gyu	gyo
ざサ	za	ji	zu	ze	zo	ja	ju	jo
だダ	da	(ji)	(zu)	de	do	(ja)	(ju)	(jo)
ばバ	ba	bi	bu	be	bo	bya	byu	byo
ぱパ	pa	pi	pu	pe	po	pya	pyu	pyo

Khi nguyên âm kéo dài thường được tạo ra bằng cách thêm âm う (u) vào sau các nguyên âm khác, trong hệ Rōmaji, âm う (u) sẽ được thay thế bằng dấu gạch ngang phía trên nguyên âm chính, gọi là dấu trường âm.

Ví dụ

Kanji	Kana	Rōmaji	Hán-Việt	Nghĩa
富士山	ふじさん	Fuji-san	Phú Sĩ sơn	Núi Phú Sĩ
東京都	とうきょうと	Tōkyō-to	Đông Kinh đô	Thủ đô Tokyo
日光の社寺	にっこうのしゃじ	Nikkō no Shaji	Nhật Quang (chi) xã tự	Đền chùa Nikkō
越南	ベトナム	Betonamu	Việt Nam	Việt Nam

Chú thích

Các liên kết bên ngoài

• RōmajiDesu: Từ điển Anh-Nhật và công cụ chuyển đổi từ Rōmaji sang Hiragana hoặc Katakana.