Chùa Đàn

Chùa Đàn là một tác phẩm dài, thể loại kỳ ảo của Nguyễn Tuân được xuất bản lần đầu vào năm 1946 bởi Nhà xuất bản Quốc Văn. Tác phẩm đã được chuyển thể thành các vở cải lương, kịch nói và đặc biệt là phim điện ảnh Mê Thảo — thời vang bóng, từng nhận được nhiều giải thưởng trong và ngoài nước.

Chùa Đàn gồm ba phần: Dựng viết năm 1946, Tâm sự của nước độc viết năm 1945 và Mưỡu cuối viết năm 1946. Phần Dựng và Mưỡu cuối được Nguyễn Tuân viết thêm, do tác động của các sự kiện lịch sử, khi quân đội Việt Minh giành chiến thắng.

Nội dung

Dựng

Người tù Cách Mạng có tên Lịnh số 2910 giao cho bạn tù có số 790 - nhân vật tự xưng là 'tôi' - một cuốn hồi ký có tựa đề Tâm sự của nước độc. Theo đó, Lịnh là nhân vật Lãnh Út trong cuốn hồi ký.

Tâm sự của nước độc

Câu chuyện diễn ra tại ấp Mê Thảo, với chủ ấp là ông giàu có và nhân từ Lãnh Út. Lãnh Út suy sụp về tinh thần sau khi vợ mất, ông gần như từ bỏ mọi thứ, chỉ say sưa trong rượu chè. Ông có một người quản gia trung thành là Bá Nhỡ, người đang lẩn trốn khỏi án tử hình.

Một lần nhớ về vợ, ông Lãnh sai Bá Nhỡ mời cô đào Tơ về hát. Bá Nhỡ cuối cùng đã tìm được cô Tơ, nhưng cô từ chối vì thợ đàn Chánh Thú, chồng mới mất của cô, không có ai có thể thay thế và cô đã thề sẽ không hát nữa. Bá Nhỡ đã dành rất nhiều tâm sức để luyện tập đàn đáy đến mức điêu luyện, cảm phục Bá Nhỡ nên cô Tơ đã chấp nhận về ấp Mê Thảo hát cho ông Lãnh Út.

Cô Tơ kể cho Bá Nhỡ nghe về dấu hiệu Chánh Thú muốn lấy mạng của người nào dùng đàn của ông. Để đáp lại lòng biết ơn của ông Lãnh, Bá quyết định dùng đàn của mình chơi cùng với cô Tơ và ông Lãnh. Ba người cùng nhau hòa vào trong âm nhạc, buổi hát trở thành một buổi lễ cầu siêu, cảm hứng mạnh mẽ khiến ngón tay của Bá Nhỡ sưng phồng rồi bắt đầu chảy máu, dẫn đến cái chết của Bá Nhỡ. Sau cái chết của Bá Nhỡ, Lãnh Út đã đốt hết rượu và thề sẽ không bao giờ uống rượu, không bao giờ lại chơi bời và hát hò. Trước lễ giỗ của Bá Nhỡ, ngôi chùa Chánh Thú đã được xây dựng, và cô Tơ là người đảm nhận công việc kinh đạo cho ngôi chùa.

Mưỡu cuối

Sau khi nhận được câu chuyện trong cuốn hồi ký, nhân vật Tôi (người tù số 790) đã trải qua một sự thay đổi trong tính cách. Tôi đã mời cô Tơ - lúc này không còn sống tại chùa Đàn mà đang tu hành ở nơi khác và có pháp danh là Tuệ Không - đi cùng với phong trào cách mạng.

Phát hành

Tâm sự của nước độc được Nguyễn Tuân viết trong hai ngày. Tác phẩm này thuộc series Yêu ngôn của Nguyễn Tuân.

Năm 1946, nhà thơ Huy Yên làm việc tại nhà xuất bản Quốc Văn của Lê Ngọc Vu, ông Yên được giao nhiệm vụ chỉnh sửa bản in của Chùa Đàn. Sau khi đọc bản in, nhà văn Nguyễn Tuân rất thích khi thấy ông Yên đã sửa đổi chính xác theo ý của mình. Sau đó, nhà văn Nguyễn Tuân rất trọng vọng nhà thơ Huy Yên.

Chùa Đàn đã được tái bản tại Sài Gòn vào năm 1947 bởi nhà xuất bản Tân Việt.

Đánh giá

Nhà văn Khái Hưng cho rằng việc mở rộng Tâm sự của nước độc đã làm cho câu chuyện mất đi sự hay, hai phần bổ sung được cho là 'không có gì đặc sắc'. Nguyễn Tuân đã hy sinh cái đẹp của nghệ thuật để phục vụ mục đích xã hội.

Trong những năm 1953-1954, trong cuộc chính huấn, Nguyễn Tuân có bài viết Nhìn rõ sai lầm thừa nhận sai sót khi phát hành Chùa Đàn vào năm 1946. Ông tự nhận hành động của mình là thừa cơ, đi ngược lại với tư tưởng Cách mạng, khi Chùa Đàn mang tính siêu nhiên, phản tiến bộ và phản khoa học.

Trên báo Tiền Phong số 20, phát hành ngày 1 tháng 10 năm 1946, Thời Nhân nhận định rằng việc Nguyễn Tuân viết thêm đoạn đầu và cuối cho Tâm sự của nước độc là sự chân thành, thể hiện sự thay đổi trong tư tưởng của Nguyễn Tuân.

Chuyển thể

Vào năm 2002, truyện ngắn Chùa Đàn đã được chuyển thể thành bộ phim Mê Thảo – thời vang bóng do đạo diễn Việt Linh. Bộ phim đã đoạt được nhiều giải thưởng tại Ý, Pháp và giải khuyến khích của Giải Cánh diều 2002.

Năm 2013, PGS Tất Thắng từ Nhà hát Kịch Hà Nội đã chuyển thể Chùa Đàn thành vở kịch Tiếng đàn vùng Mê Thảo được đạo diễn NSND Doãn Hoàng Giang dàn dựng.

Cuối những năm 1990, Nhà hát Cải lương Việt Nam đã chuyển thể thành vở kịch Tiếng đàn huyền thoại.

Tái bản

• 1946 - Bản đầy đủ đầu tiên được xuất bản bởi Quốc Văn

• 1947 - Tái bản tại Sài Gòn, do Tân Việt phát hành
• 1999 - Xuất hiện trong tập Yêu Ngôn
• 2022 - Là một phần của bộ Việt Nam danh tác được Nhà xuất bản Hội nhà văn phát hành