Chùa Hương Tích

Chùa Hương Tích (tên chữ: Hương Tích Cổ Tự; tên gọi thông thường: chùa Thơm) tọa lạc trên đỉnh Hương Tích thuộc dãy núi Hồng Lĩnh, nằm ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh với độ cao 650m so với mực nước biển. Lễ hội chính của chùa diễn ra vào ngày 18 tháng 2 âm lịch, nơi đây thờ Quan Âm Bồ Tát.

Lịch sử

Chùa Hương Tích gắn liền với truyền thuyết về Thần Hổ và công chúa Diệu Thiện. Theo truyền thuyết, Thần Hổ đã che chở công chúa Diệu Thiện khi bà chạy trốn đến núi Hồng Lĩnh để tu hành. Phật Tổ đã cử Bạch Hổ đưa công chúa đến đất Việt Thường. Tại núi Ngàn Hống, Thần Hổ đưa công chúa đến một con suối tên là Hương Tuyền. Sau đó, Thần Hổ đưa Diệu Thiện đến động Đá Đôi để ẩn náu nhưng vẫn không được yên. Cuối cùng, Thần Hổ đưa bà xuống động Hương Tích và ở lại trong một hang đá, tạo nên danh tiếng của Hương Tích.

Theo truyền thuyết, chùa được xây dựng vào thế kỷ 13. Năm 1885, một trận hỏa hoạn lớn đã thiêu rụi toàn bộ chùa. Đến năm 1901, Tổng đốc An-Tĩnh Đào Tấn đã tổ chức quyên góp để trùng tu và xây dựng lại chùa. Năm 1936, Vua Bảo Đại đã cho khắc hình chùa Hương Tích trên một trong chín đỉnh đồng lớn đặt ở Đại Nội Huế. Năm 1990, Bộ Văn hóa - Thông tin Việt Nam đã công nhận chùa Hương Tích là di tích văn hóa - thắng cảnh cấp quốc gia. Chùa được đại trùng tu vào năm 2003 và 2006.

Kiến trúc

Sau trận hỏa hoạn năm 1885, hầu hết các công trình kiến trúc, tượng Phật và hiện vật trong chùa bị phá hủy, chỉ còn lại một số ít công trình kiến trúc rời rạc, gạch lát thời Trần và quả chuông thời Lê. Đến năm 1901, dưới sự vận động của Tổng đốc An-Tĩnh Đào Tấn, chùa được xây dựng lại. Các công trình như đền, am, chùa được tái tạo gần giống với hình dáng cũ. Tuy nhiên, các tài liệu về Phật Phả và Bia ký của chùa đã bị mất, khiến cho việc xác định chính xác thời điểm xây dựng chùa chỉ dựa vào các phỏng đoán của các nhà nghiên cứu sau này.

Chùa Hương Tích tại Hà Tĩnh là một quần thể di tích văn hóa tôn giáo truyền thống của Việt Nam, gồm nhiều ngôi chùa thờ Phật và vài đền thờ Thần, bao gồm cả những đền thờ mẫu và đền thờ nông nghiệp. Quần thể này nằm ở độ cao 650m so với mặt biển, được chia thành ba khu vực chính: Thượng điện, đền Thiên Vương và am Thánh Mẫu.

Theo truyền thuyết, am Thánh Mẫu là nơi Công chúa Diệu Thiện đã tu hành và biến thành Phật Quan Âm. Xung quanh chùa có nhiều cảnh đẹp như động Tiên Nữ, am Phun Mây, miếu Cô, suối Tiên Tắm, và khe quỷ khóc. Tại chùa Hương Tích, có một tượng hổ thần bằng bê tông, sơn màu vàng, đặt trên đường dẫn lên chính điện, nằm ở bên phải theo hướng đi lên khu vực chính điện.

Trong cuốn Thiên Lộc Huyện Phong Thủy Cổ Chí của Lưu Công Đạo năm 1811 có viết: 'Trên đỉnh núi có một bức tường đá với 99 nền đá mài trơn, gọi là Trang Vương. Người ta dùng đá xây thành am, trong đó có tượng Quan Âm và một số tượng đá khác. Bên phải am là chùa Phật, bên trái là đền thờ đại vương Núi Hồng, với tâm bia vua ban chữ thếp vàng. Một con suối xanh theo bậc đá lên cao, mỗi bước là một cảnh sắc khác nhau. Từ trên cao nhìn xuống, đây đúng là danh thắng hàng đầu của miền Hoan Châu.'

Cung Tam Bảo là một trong những công trình kiến trúc nổi bật của chùa Hương Tích. Nơi đây lưu giữ nhiều pho tượng Phật có niên đại từ vài trăm đến hàng nghìn năm. 50 pho tượng Phật được đặt trang nghiêm trong điện, cao ngang ngực, mây vờn quanh, tạo nên một vẻ lung linh huyền ảo giữa sương mây và ánh nến. Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ (1955-1975), để tránh bom đạn, các tăng ni đã bí mật chôn các pho tượng xuống đất sâu.

Sau ngày thống nhất, đến năm 2006, khi chùa được trùng tu, các tăng ni và trụ trì mới đào các pho tượng lên để thờ phụng như trước. Đặc biệt, dù nằm dưới đất nhiều năm, sau khi được tẩy rửa và làm lễ, các pho tượng vẫn sáng bóng như xưa và không có dấu hiệu hư hỏng. Điều này được coi là kỳ tích của Quan Âm linh thiêng, nhờ sự độ trì của Phật tổ và sự cầu nguyện thành tâm của mọi người.

Để đến chùa Hương, du khách có thể chọn hai cách: một là đi bộ hơn 5 km qua con đường rừng thông, rừng trúc mai từ cổng chùa lên chính điện ở độ cao 650m so với mực nước biển. Hai là đi thuyền trên đập Nhà Đường khoảng 2 km, ngắm dòng nước từ khe quỷ khóc chảy ra, chiêm ngưỡng cảnh suối nước thơ mộng như tranh vẽ, sau đó đi bộ 1 km theo khe quỷ khóc lên suối Hương Tuyền và đi cáp treo lên chùa. Đường lên chùa xanh mát bóng thông, suốt hành trình du khách sẽ được thưởng thức âm thanh của suối hòa quyện với tiếng thông reo giữa không gian rộng lớn. Thời gian lên chùa giúp con người ta tỉnh tâm và hòa mình vào vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, từ trên cao nhìn những đám mây trôi nhẹ nhàng dưới chân, du khách sẽ cảm nhận như lạc vào chốn Bồng Lai tiên cảnh.

Trong thơ và văn học

Chùa Hương Tích ở Hồng Lĩnh đã được đề cập trong bài thơ 'Nhớ chùa Hương' của Thái Thuận. :

Bỗng nhớ về chùa Hương Tích

Khe suối đá vách

Dấu vết Quan Âm ẩn mình

Am Thánh Mẫu lặng lẽ

Chỉ biết mây mù rủ xuống

Muôn đời tiếng Châu Hoan

hoặc trong bài thơ của Nguyễn Thiếp (dịch bởi Thái Kim Đỉnh): :

Chùa Hương Tích, nơi đời Trần

Nằm trên đỉnh núi đẹp nhất Ngàn Hống

Am xưa còn dấu vết đá trắng

Nền xưa của Trang vương chỉ còn thông xanh

Liên kết bên ngoài