Bài văn Trong lòng mẹ, được lấy từ tác phẩm Những ngày thơ ấu của nhà văn Nguyên Hồng, sẽ được học trong chương trình môn Ngữ văn lớp 6.
Mytour giới thiệu Bài văn 6: Trong lòng mẹ từ bộ sách Cánh Diều, tập 1. Hãy cùng khám phá chi tiết ngay sau đây.
1. Kiến thức về Ngữ văn
1.1 Loại hình Kí
- Kí là một dạng văn xuôi thường ghi lại các sự kiện và nhân vật một cách chân thực.
- Hồi kí là một dạng của kí được sử dụng để ghi chép những sự kiện, nhận xét và tình cảm thực tế mà tác giả đã trải qua.
- Du kí là một dạng của kí sử dụng để ghi lại những trải nghiệm từ một chuyến đi diễn ra gần đây của bản thân đến một vùng đất mới.
Sự thật của sự việc được thể hiện qua nhiều khía cạnh như thời gian (ngày, tháng, năm…), địa điểm, và sự hiện diện của những người khác như gia đình, bạn bè… tham gia vào sự kiện. Người viết thường sử dụng góc nhìn cá nhân khi kể chuyện.
1.2 Sự khác biệt giữa người kể ngôi thứ nhất và người kể ngôi thứ ba
Người kể ngôi thứ nhất thường dùng từ ngữ như “tôi”, trực tiếp kể lại những gì đã trải qua, thể hiện suy nghĩ, cảm xúc và tình cảm của bản thân.
Ví dụ: “Tôi đã gỡ cái khăn tang bằng vải màn trên đầu đi. Không phải vì tang thầy tôi mà vì tôi mới mua được cái mũ trắng quấn băng đen”. (Trong lòng mẹ - Nguyên Hồng)
Người kể ngôi thứ ba là người ngoài cuộc, không tham gia vào câu chuyện nhưng biết về mọi chi tiết, vì thế có thể kể lại tự do, linh hoạt về mọi sự việc đã diễn ra. Ví dụ: “Vua nắm gươm, nhìn về phía Rùa Vàng. Rùa nhanh như cắt, mở miệng lấy thanh gươm và lặn xuống nước”. (Sự tích Hồ Gươm)
1.3 Từ có nhiều nghĩa, từ đồng âm, từ vay mượn
- Từ đa nghĩa là từ có ít nhất hai ý nghĩa. Ví dụ, từ “bàn” có nhiều hơn 10 ý nghĩa, trong đó có các ý nghĩa như:
a. dùng để đặt đồ (bàn ghế)
b. thảo luận về vấn đề (bàn bạc)
c. một phần của một cái tên (bàn đạp)...
- Từ đồng âm là những từ có cách phát âm và viết giống nhau nhưng mang ý nghĩa khác nhau.
Ví dụ: từ “bàn” với ý nghĩa là đồ để đặt đồ (bàn ăn) đồng âm với từ “bàn” có nghĩa là thảo luận vấn đề (bàn bạc). Trong câu, mỗi từ thường chỉ được sử dụng với một ý nghĩa.
- Để hiểu rõ ý nghĩa của từ trong câu, cần xem xét các từ xung quanh nó. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người nói hoặc người viết có thể sử dụng một từ với hai ý nghĩa như một trò chơi với từ ngữ.
Ví dụ: Trong bài hát dân ca sau, tác giả đã sử dụng từ “lợi” với hai ý nghĩa:
Bà già đi chợ Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng
Thầy bói gieo quẻ nói rằng
Lợi thì có lợi nhưng răng chẳng còn.
- Từ mượn là những từ tiếng nước ngoài được sử dụng để diễn đạt những ý nghĩa mà tiếng Việt chưa có từ tương ứng.
Ví dụ:
- Các từ mượn từ tiếng Hán (tiếng Trung Quốc): tác phẩm, văn chương, đại sứ, hòa bình…
- Các từ mượn từ tiếng Pháp: (nhà) ga, xà phòng, mùi sáng, pa nô, áp phích…
- Các từ mượn từ tiếng Anh: cuộc biểu tình, truyền hình…
Các từ đã được phổ cập trong tiếng Việt thì viết theo cách của tiếng Việt. Còn các thuật ngữ khoa học thì cần giữ nguyên dạng để dễ tra cứu khi cần thiết, như là: axit, oxy, hydro… Việc mượn từ là một cách làm phong phú ngôn ngữ dân tộc. Tuy nhiên, để bảo vệ tính trong sáng của ngôn ngữ dân tộc, chỉ nên mượn từ khi thực sự cần thiết và sau khi mượn, cần tìm hiểu kỹ trước khi sử dụng.
Soạn bài Trong lòng mẹ - Mẫu 1
2.1 Chuẩn bị
- Tác giả viết về nhân vật Hồng, về cuộc trò chuyện giữa Hồng và bà cô, về việc Hồng gặp lại mẹ. Mục đích của tác giả là mô tả chân thực những nỗi đau, nỗi buồn của nhà văn khi còn nhỏ. Đồng thời, tác giả cũng muốn khẳng định tình yêu thương sâu sắc với người mẹ bất hạnh.
- Các phần của văn bản cho biết tính xác thực của câu chuyện:
- Truyện được kể từ góc nhìn của người thứ nhất, người kể sử dụng từ 'tôi'.
- Nhân vật trong truyện mang tên Hồng - giống với tên của tác giả.
- Quan hệ hôn nhân của bố mẹ của Nguyên Hồng không có tình yêu. Bất chấp sự phản đối ác độc từ xã hội và gia đình đối với mẹ, cậu bé Hồng hiểu và đồng cảm với nỗi đau của mẹ, hai mẹ con luôn giữ mối quan hệ mẫu tử sâu sắc.
- Cảm xúc và thái độ của người kể về sự kiện và nhân vật:
- Hồng đối với bà cô: căm phẫn và thù hận vì những lời nói xấu của bà cô.
- Hồng đối với mẹ: tình cảm yêu thương, nhớ nhung và tôn trọng mẹ.
2.2 Đọc và hiểu
Câu 1. Hoàn cảnh của nhân vật 'tôi' là như thế nào?
Hoàn cảnh của nhân vật 'tôi': Cha mất sớm, người mẹ phải đi xa để kiếm sống. Hồng sống với người cô độc ác.
Câu 2. Phản ứng của nhân vật 'tôi' trước lời kể của người cô như thế nào?
Phản ứng của nhân vật 'tôi' trước lời kể của người cô:
- Nghĩ đến hình ảnh người mẹ đã quyết định trả lời 'có'.
- Nhưng hiểu được ý định của người cô: 'muốn gieo giấc mơ hoang tưởng để tôi khinh miệt…' nên đã cười trả lời 'Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về'.
Câu 3. Phần 3 kể về điều gì? Đây có phải là trọng tâm của văn bản không? Có liên quan gì đến tiêu đề văn bản?
- Phần 3 kể về sự kiện: Hồng gặp lại mẹ sau nhiều ngày xa cách, được ngồi vào lòng mẹ.
- Đây là trọng tâm, liên quan đến tiêu đề của văn bản. Khi gặp lại mẹ, Hồng khóc trong lòng mẹ, thể hiện tình cảm mẹ con rất đặc biệt.
Câu 4. Tìm các từ diễn tả hành động và cảm xúc của nhân vật tôi khi bất ngờ gặp lại mẹ.
Các từ diễn tả hành động và cảm xúc bất ngờ của nhân vật “tôi” khi bất ngờ gặp lại mẹ:
- Thấy một hình bóng giống mẹ trên xe kéo, tôi ngay lập tức chạy đuổi và gọi bối rối: “Mợ ơi! Mợ ơi! Mợ ơi!”...
- Nếu người quay lại không phải là mẹ, đó sẽ là điều gây tiếng cười cho bạn bè tôi và họ sẽ nhạo báng và đùa giỡn trên vỉa hè.
- Tôi hít thở nặng nhọc, trán ướt đẫm mồ hôi, và khi lên xe, tôi giựt mình lại.
- “… tôi bắt đầu khóc và tiếp tục nức nở”.
Câu 5. Hình ảnh của người mẹ trong mắt “tôi” như thế nào?
Hình ảnh của người mẹ trong mắt “tôi”:
- Không bao giờ già nua như lời người cô tôi thường nhắc về mẹ tôi.
- Gương mặt của mẹ vẫn rạng rỡ, đôi mắt sáng lạnh và làn da mịn màng, làm nổi bật đôi má hồng hào.
- Hơi thở từ quần áo của mẹ và hơi thở nồng nàn từ khuôn miệng nhỏ nhắn nhai trầu lan tỏa một hương thơm dịu dàng đặc biệt.
Câu 6. Bức tranh minh họa gợi nhắc về điều gì về tình mẫu tử?
Bức tranh minh họa gợi nhắc về tình mẫu tử: Ấm áp, thiêng liêng không gì sánh kịp.
7. Tình mẫu tử thể hiện ra sao qua cử chỉ, hành động và cảm xúc của “tôi”?
Tình mẫu tử thể hiện qua cử chỉ, hành động và cảm xúc của “tôi” như thế nào?
- Cử chỉ, hành động: Ngồi trên xe, đùi áp vào đùi mẹ, đầu nằm trên cánh tay mẹ…
- Cảm xúc: Cảm nhận những dư vị ấm áp đã lâu vắng trở lại lan tỏa khắp cơ thể…
8. Tại sao “câu nói ấy biến mất” đột ngột?
“Câu nói ấy biến mất” vì tình thương của người mẹ đã xóa tan mọi đau khổ và tủi nhục từ trước.
2.3 Giải câu hỏi
1. Sự việc chính mà tác giả kể trong đoạn trích Trong lòng mẹ là gì? Sự việc này được tập trung thể hiện ở đâu trong văn bản?
- Tác giả kể về cuộc gặp gỡ đầy cảm động giữa Hồng và người mẹ.
- Sự việc này được tập trung thể hiện ở phần kết thúc của văn bản.
2. Hình ảnh người mẹ qua lời kể của người cô và trong suy nghĩ, tình cảm của nhân vật “tôi” có điểm gì khác biệt?
- Mô tả về mẹ qua lời kể của bà cô: một người phụ nữ góa chồng, vướng vào nợ nần và cảnh túng thiếu, phải bỏ lại con cái để đi xa tìm kiếm cuộc sống.
- Hình ảnh về người mẹ trong tâm trí và tình cảm của nhân vật “tôi”: một người phụ nữ mang gánh nặng của số phận, phải đối diện với sự khinh bỉ và xã hội, nhưng vẫn dành trọn tình yêu và lòng kính mến cho mẹ.
3. Dẫn ra một số câu văn thể hiện cảm xúc của nhân vật “tôi” khi gặp lại mẹ. Từ đó, hãy đưa ra nhận xét về nhân vật này.
- Một số câu văn diễn đạt cảm xúc:
- Và sai lầm đó không chỉ làm tôi xấu hổ mà còn đau đớn, giống như cảm giác khi thấy một dòng suối trong trẻo chảy dưới bóng cây rợp đã hiện ra trước con mắt mờ mịt của một người đi lang thang giữa sa mạc.
- Phải nhỏ nhắn lại và nằm vào lòng mẹ, đặt gương mặt vào vòng tay ấm áp của mẹ, để bàn tay mẹ vuốt nhẹ từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở lưng, mới cảm nhận được sự êm đềm của mẹ.
- Trong hành trình từ ngã tư đầu trường về đến nhà, tôi không nhớ được những câu hỏi của mẹ và cũng không nhớ tôi đã trả lời mẹ như thế nào.
=> Sự kinh ngạc kết hợp với niềm vui tràn đầy, sau bao ngày xa cách, Hồng cuối cùng cũng được gặp lại mẹ.
=> Hồng là một cậu bé nhạy cảm, tràn đầy tình thương.
Câu 4. Liệt kê một số biểu hiện của đặc điểm thể loại hồi kí trong đoạn trích.
- Người kể trong đoạn trích được biết đến với tên Hồng (tự gọi là tôi).
- Những sự kiện trong đoạn trích phản ánh cuộc sống của tác giả: Hôn nhân của cha mẹ Nguyên Hồng là một cuộc hôn nhân không hạnh phúc. Không màng đến mọi định kiến tàn ác từ xã hội và gia đình đối với mẹ, cậu bé Hồng từ thuở nhỏ đã hiểu và chia sẻ nỗi đau của mẹ, tạo nên một tình mẫu tử sâu nặng giữa mẹ và con.
Câu 5. Viết khoảng 4 - 5 dòng nêu lên tình cảm và suy nghĩ của bạn sau khi đọc đoạn trích Trong lòng mẹ của nhà văn Nguyên Hồng.
- Gợi ý:
- Nội dung: Đoạn trích mô tả chân thực những đau thương, khổ đau mà tác giả trải qua khi còn nhỏ. Tác giả muốn thể hiện sâu sắc tình yêu thương với người mẹ bất hạnh.
- Nghệ thuật: Hình ảnh sinh động, ngôn từ nhẹ nhàng, sử dụng các kỹ thuật miêu tả và diễn đạt…
- Cảm nhận: Đồng cảm với tâm trạng của nhân vật tôi, cảm động trước tình mẫu tử thiêng liêng…
- Mẫu đoạn văn:
Mẫu 1
Đoạn trích “Trong lòng mẹ” của nhà văn Nguyên Hồng đã mang lại cho độc giả nhiều cảm xúc sâu sắc. Hồng, một cậu bé đáng thương, phải đối mặt với nhiều khó khăn. Cha mất sớm, mẹ phải đi làm xa và lâu ngày không gửi lấy mộ đồng hay thăm hỏi. Hồng sống với người cô độc ác, nhưng vẫn yêu mẹ mình tha thiết. Cậu bênh vực người mẹ trước những hủ tục. Lời văn cũng là tiếng nói bênh vực phụ nữ trong xã hội xưa. Đặc biệt là đoạn miêu tả cảnh Hồng gặp lại mẹ. Câu văn ấn tượng nhất có lẽ là: “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”. Từ đó, độc giả nhận ra tầm quan trọng của tình mẫu tử. Có thể khẳng định rằng “Trong lòng mẹ” đã mang lại một bài học lớn về tình cảm gia đình.
Mẫu 2
Khi đọc đoạn trích “Trong lòng mẹ”, người đọc đã cảm nhận được tình mẫu tử sâu sắc. Nhân vật chính là Hồng, một cậu bé sống trong cảnh thiếu thốn tình thương. Cha mất sớm, mẹ phải đi làm ăn xa và nguyên một năm không gửi lấy mộ đồng qua hay một lời hỏi thăm. Trước lời lẽ cay nghiệt từ bà cô và sự bàn tán của làng xóm, Hồng vẫn dành tình yêu thương cho mẹ và bênh vực người mẹ trước những hủ tục. Khi gặp lại mẹ, Hồng đã cảm thấy ngạc nhiên và xúc động. Câu văn ấn tượng nhất: “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng” đã thể hiện được khát khao tình yêu thương của một cậu bé thiếu thốn tình cảm. Có lẽ, chỉ có tình mẫu tử mới khiến con người trở nên bé bỏng như vậy và khỏa lấp đi những sự cô độc trong tâm hồn. “Trong lòng mẹ” đã thể hiện những giá trị nhân văn cao đẹp.
Soạn bài Trong lòng mẹ - Mẫu 2
3.1. Tác giả
- Nguyên Hồng (1918 - 1982), tên thật là Nguyễn Nguyên Hồng, quê gốc tại thành phố Nam Định.
- Tuổi thơ của Nguyên Hồng trải qua nhiều khó khăn, đau thương: không chỉ thiếu thốn về vật chất mà còn về tình cảm gia đình.
- Trước cách mạng, ông sống chủ yếu ở Hải Phòng, trong một khu phố nghèo.
- Ngay từ tác phẩm đầu tiên, ông đã đặt bút vào việc miêu tả cuộc sống của những người dân nghèo khổ. Ông được biết đến như là nhà văn của phụ nữ và trẻ em.
- Sau cách mạng, ông tiếp tục sáng tác không mệt mỏi. Các tác phẩm của ông thuộc nhiều thể loại khác nhau: tiểu thuyết, ký, thơ và đặc biệt nổi tiếng với tiểu thuyết sử thi dày với nhiều tập.
- Các tác phẩm đáng chú ý:
- Tiểu thuyết: Bỉ vỏ (1938), Cuộc sống (1942), Sóng gầm (1961), Cửa biển (bộ tiểu thuyết 4 tập: 1961, 1967, 1973, 1976)...
- Truyện: Hai dòng sữa (truyện ngắn, 1943), Vực thẳm (truyện vừa, 1944), Miếng bánh (truyện ngắn, 1945)...
- Hồi ký: Những ngày thơ ấu (đăng báo lần đầu năm 1938, xuất bản năm 1940), Một tuổi thơ văn (1973), Những nhân vật ấy đã sống với tôi (1978)...
- Bộ tiểu thuyết lịch sử: Núi rừng Yên Thế (gồm nhiều tập, đang được nhà văn viết dở).
3.2 Tác phẩm
- Bối cảnh sáng tác: Đoạn trích “Trong lòng mẹ” được chọn từ chương IV của cuốn hồi ký “Những ngày thơ ấu”. Tác phẩm bao gồm 9 chương, được xuất bản lần đầu trên báo năm 1938, và sau đó được biên soạn thành sách năm 1940.
- Cấu trúc:
- Phần 1. Từ đầu đến “và mày cũng phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ?”. Cuộc đối thoại giữa Hồng và bà cô.
- Phần 2. Phần còn lại. Cuộc gặp gỡ cảm động giữa Hồng và mẹ.
- Tóm tắt: Sau khi bố mất, mẹ phải đi làm ăn xa tận Thanh Hóa, Hồng phải sống cùng bà cô độc ác. Một hôm, bà cô gọi Hồng lại và hỏi cậu có muốn được đi thăm mẹ. Hiểu được bà cô muốn gieo rắc vào đầu mình những hoài nghi để rồi “ruồng rẫy, căm ghét mẹ”, Hồng từ chối. Mặc dù vậy, bà cô vẫn tiếp tục kể cho cậu nghe về chuyện có người nhìn thấy mẹ Hồng ở Thanh Hóa và đã có em bé. Điều đó khiến cậu cảm thấy xót xa và căm ghét những hủ tục đã khiến mẹ phải xa rời anh em mình. Đến ngày giỗ đầu của bố, mẹ Hồng trở về khiến cậu vô cùng hạnh phúc khi được ngồi trong lòng mẹ, cảm nhận hơi thở quen thuộc của mẹ.