Buzz
Trong chương trình Ngữ văn lớp 12, học sinh sẽ được hiểu về ý nghĩa của văn học và cách tiếp nhận nó.
Mytour.vn sẽ cung cấp tài liệu Soạn văn 12: Giá trị văn học và cách tiếp nhận văn học, mời bạn đọc tham khảo.
I. Ý nghĩa của văn học
Ý nghĩa của văn học là kết quả của sự phát triển của văn học, đáp ứng các nhu cầu khác nhau của cuộc sống con người và ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống và con người.
1. Ý nghĩa nhận thức
- Tác phẩm văn học là kết quả của quá trình tác giả khám phá, diễn giải hiện thực cuộc sống sau đó chuyển hóa những kiến thức đó thành nội dung tác phẩm để đáp ứng nhu cầu hiểu biết của con người.
- Ý nghĩa nhận thức là khả năng của văn học có thể đáp ứng được nhu cầu của con người muốn hiểu rõ hơn, sâu sắc hơn về cuộc sống xung quanh và bản thân, từ đó có ảnh hưởng tích cực đến cuộc sống.
- Văn học có thể mang lại cho độc giả những hiểu biết mới mẻ và sâu rộng về nhiều khía cạnh của cuộc sống trong các bối cảnh thời gian và không gian khác nhau.
- Qua cuộc sống và nhân vật của nhiều người khác nhau được mô tả trong các tác phẩm cụ thể, văn học giúp độc giả hiểu được bản chất của con người nói chung.
- Từ cuộc đời của người khác, mỗi độc giả có thể liên kết, so sánh, đối chiếu để hiểu rõ hơn về bản thân mình là một con người (quá trình tự nhận thức).
2. Ý nghĩa giáo dục
- Văn học có khả năng mang đến cho con người những bài học quý giá về lẽ sống để họ tự rèn luyện bản thân mình ngày càng tốt đẹp hơn.
- Về tư tưởng, văn học tạo ra trong độc giả một lý tưởng tiến bộ, giúp họ có quan điểm và thái độ chính xác về cuộc sống.
- Về đạo đức, văn học ủng hộ sự phát triển nhân cách của con người, giúp họ phân biệt được đúng sai, tốt xấu, đúng sai, xây dựng mối quan hệ tốt lành và biết liên kết cuộc sống cá nhân với cuộc sống của cộng đồng.
=> Giá trị giáo dục là khả năng của văn học có thể thay đổi hoặc nâng cao tư tưởng, tình cảm của con người theo hướng tích cực, tốt đẹp, tiến bộ và khiến con người ngày càng hoàn thiện về đạo đức.
3. Ý nghĩa thẩm mĩ
- Ý nghĩa thẩm mĩ là khả năng của văn học có thể phát hiện và mô tả những vẻ đẹp của cuộc sống một cách sinh động, giúp con người cảm nhận và trải nghiệm một cách tinh tế, sâu sắc trước những vẻ đẹp đó.
- Văn học khám phá ra những vẻ đẹp đa dạng của cuộc sống: vẻ đẹp của thiên nhiên, của cảnh đẹp của quê hương, vẻ đẹp của cuộc sống hàng ngày…
- Cái đẹp không chỉ hiển thị ở hình thức mà còn ở nội dung, chỉ như vậy văn học mới có ý nghĩa sâu sắc trong việc đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ của con người.
II. Tiếp cận văn học
1. Tiếp xúc trong cuộc sống văn học
- Tiếp nhận văn học là quá trình mà người đọc đắm chìm vào tác phẩm, cảm nhận và rung động với nó, đắm mình trong thế giới nghệ thuật được tạo ra bằng ngôn từ, lắng nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức vẻ đẹp và tài năng của người nghệ sĩ sáng tạo.
- Sử dụng trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống, vốn hiểu biết văn hóa và cả tâm hồn, người đọc khám phá ý nghĩa của từng câu từng chữ, cảm nhận sức sống của từng hình ảnh, hình tượng, nhân vật, theo dõi diễn biến của câu chuyện, biến tác phẩm từ một văn bản khô khan thành một thế giới sống động, hấp dẫn.
2. Tính chất tiếp cận văn học
- Tiếp nhận văn học là một quá trình tương tác. Sự tương tác giữa tác giả và người tiếp nhận là mối quan hệ giữa người nói và người nghe, người viết và người đọc, người thể hiện và người chia sẻ, cảm thông.
- Trong quá trình tương tác giữa tác phẩm và độc giả, cần quan tâm đến tính cá nhân hóa, tính chủ động, và tính tích cực của người tiếp nhận.
- Tính đa dạng, không đồng nhất cũng là một điểm đáng chú ý trong quá trình tương tác giữa người đọc và tác phẩm.
3. Các cấp độ tiếp cận văn học
- Việc đọc và hiểu tác phẩm văn học là một hành động tự do, mỗi người có cách tiếp cận riêng, tùy thuộc vào trình độ, thói quen, sở thích, và gu văn học của mình.
- Cách hiểu này tập trung vào nội dung cụ thể, trực tiếp của tác phẩm, tức là xem tác phẩm kể về điều gì, có ý nghĩa gì, các diễn biến ra sao, các nhân vật thể hiện tình cảm như thế nào, sống chết ra sao…
- Cách hiểu thông qua nội dung trực tiếp để nhận biết nội dung tư tưởng của tác phẩm.
- Cách hiểu còn chú ý đến cả nội dung và hình thức biểu hiện của tác phẩm, nhận thấy cả giá trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật…
- Để tiếp nhận văn học một cách hiệu quả, người đọc cần không ngừng nâng cao kiến thức, tích lũy kinh nghiệm tiếp nhận văn học…
III. Trả lời câu hỏi
Câu 1. Hãy tóm tắt ngắn gọn về cơ sở và nội dung cụ thể của từng giá trị nhận thức, giáo dục, thẩm mỹ trong văn học.
* Giá trị nhận thức:
- Cơ sở xuất hiện: khả năng của văn học đáp ứng được nhu cầu hiểu biết sâu rộng về cuộc sống và bản thân con người, góp phần vào sự hiệu quả của cuộc sống.
- Nội dung cụ thể:
- Văn học có thể mang đến cho độc giả những hiểu biết mới mẻ và sâu rộng về đời sống trong các hoàn cảnh và không gian khác nhau.
- Thấu hiểu bản chất con người thông qua cuộc sống và hình ảnh của nhiều cá nhân khác nhau trong các tác phẩm cụ thể.
- Đồng thời, từ cuộc đời của người khác, mỗi độc giả có thể tìm hiểu và so sánh để nhận biết về bản thân mình hơn với vai trò là một con người độc lập (quá trình tự nhận thức).
* Giá trị giáo dục:
- Xuất phát từ khả năng của văn học mang đến những bài học quý báu về đạo đức, giúp con người tự rèn luyện và hoàn thiện bản thân mỗi ngày.
- Nội dung cụ thể:
- Về tư tưởng, văn học hình thành trong người đọc một lí tưởng tiến bộ, giúp họ có thái độ và quan điểm chính xác về cuộc sống.
- Về đạo đức, văn học ủng hộ cho sự phát triển nhân cách, giúp họ phân biệt đúng - sai, tốt - xấu, đạo lý - phi đạo lý, tạo mối liên kết mạnh mẽ với cuộc sống của bản thân và cộng đồng.
* Giá trị thẩm mĩ:
- Cơ sở phát sinh: khả năng của văn học phát hiện và mô tả những vẻ đẹp của cuộc sống một cách sống động, giúp con người cảm nhận và rung động một cách tinh tế, sâu sắc trước những vẻ đẹp ấy.
- Bản chất cụ thể: văn học mang lại cho con người những vẻ đẹp đa dạng của cuộc sống: vẻ đẹp tự nhiên, cảnh vật của quê hương, và những khoảnh khắc đời thường đầy ý nghĩa.
Câu 2. Các giá trị của văn học liên kết như thế nào?
- Ba giá trị của văn học có mối quan hệ chặt chẽ, cùng ảnh hưởng đến người đọc.
- Giá trị nhận thức là cơ sở của giá trị giáo dục. Giá trị giáo dục làm cho giá trị nhận thức sâu sắc hơn. Giá trị thẩm mĩ giúp tăng cường hiệu quả của hai giá trị còn lại.
Bài 3. Khái niệm tiếp nhận văn học là gì? Phân tích các đặc điểm trong việc tiếp nhận văn học.
- Tiếp nhận văn học chính là quá trình mà người đọc hoà mình vào tác phẩm, bị hấp dẫn bởi nó, đắm chìm trong thế giới nghệ thuật được tạo ra bằng ngôn từ, lắng nghe giọng điệu của tác giả, thưởng thức cái hay, cái đẹp, và tài năng của người nghệ sĩ.
- Phân tích các đặc điểm trong việc giao tiếp văn học:
- Tiếp nhận văn học thực ra là một quá trình giao tiếp.
- Đặc tính cá nhân hóa, tính chủ động, và sự tích cực của người tiếp nhận.
- Đa dạng, không đồng nhất cũng là một điểm nổi bật trong giao tiếp của người đọc với tác phẩm.
Bài 4. Có bao nhiêu cấp độ trong việc tiếp nhận văn học? Làm thế nào để tiếp nhận văn học một cách thực sự hiệu quả?
- Về việc tiếp nhận văn học, có ba cấp độ:
- Cách cảm nhận tập trung vào nội dung cụ thể, trực tiếp của tác giả, tức là hiểu rõ về câu chuyện, tình tiết, và nhân vật.
- Cách cảm nhận thông qua nội dung trực tiếp để nhận biết về tư tưởng của tác phẩm.
- Cách cảm nhận cũng chú ý đến nội dung và hình thức biểu hiện của tác phẩm, thấy được giá trị về tư tưởng và nghệ thuật.
- Để tiếp nhận văn học một cách hiệu quả: người đọc cần không ngừng nâng cao kiến thức, tích lũy kinh nghiệm tiếp nhận…
IV. Thực hành
Bài 1. Có người cho rằng giá trị quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng tinh thần con người, như Thạch Lam đã nói 'làm cho trái tim con người trở nên sáng sủa và phong phú hơn'. Điều này có đúng không? Tại sao?
- Đánh giá về quan điểm: chính xác.
- Nguyên nhân: Tôn trọng giá trị giáo dục của văn học, song không coi thường bất kỳ giá trị nào khác.
Bài 2. Chọn một tác phẩm văn học cụ thể để làm sáng tỏ các giá trị của văn học (hoặc các cấp độ tiếp nhận văn học).
Gợi ý: Tác phẩm Bánh trôi nước
- Ý nghĩa của văn học
- Giá trị nhận thức: Hiểu được cách làm bánh trôi, song cũng là cảm nhận sự xuất sắc của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội xưa.
- Giá trị giáo dục: Phản ánh lòng tôn kính trước vẻ đẹp và phẩm chất trong sáng của phụ nữ Việt Nam trong quá khứ. Đồng thời diễn đạt sự thương cảm đối với số phận khó khăn của họ.
- Giá trị thẩm mĩ: Vẻ đẹp của phụ nữ Việt Nam trong xã hội cũ (tấm lòng son).
- Tiếp nhận văn học:
- Cấp độ thứ nhất: Hình ảnh của chiếc bánh trôi nước.
- Cấp độ thứ hai: Từ hình ảnh chiếc bánh trôi nước, hiểu được vẻ đẹp và phẩm chất của phụ nữ Việt Nam trong xã hội xưa.
- Cấp độ thứ ba: Sử dụng thành ngữ, hình ảnh mang tính biểu tượng để diễn đạt ý nghĩa của tác giả…
Bài 3. Cảm nhận và hiểu trong việc tiếp nhận văn học là gì?
- Cảm là mức độ tiếp nhận dựa trên cảm xúc về tác phẩm. Người đọc có những ấn tượng ban đầu (vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ...) nhưng chưa rõ ràng về nguồn gốc của những ấn tượng đó.
- Hiểu là mức độ tiếp nhận thông qua lý trí, khi người đọc đã hiểu được tác phẩm một cách tương đối toàn diện về cả nội dung và nghệ thuật, có khả năng giải thích những ấn tượng, cảm xúc mà tác phẩm gợi lên cũng như những giá trị sâu xa khác của tác phẩm.
