Chuẩn bị bài tập về việc sắp xếp các thành phần trong câu

CHUẨN BỊ BÀI TẬP SỐ 1: THỰC HÀNH VỀ LỰA CHỌN TRẬT TỰ CÁC BỘ PHẬN TRONG CÂU

A. TRẬT TỰ TRONG CÂU ĐƠN

1. Trong các câu sau, câu nào có cách diễn đạt tốt nhất, vì sao?
A. Chiếc áo này cũ nhưng vẫn rất tốt, nên mua.
B. Chiếc áo này vẫn rất tốt nhưng đã cũ, nên mua.
C. Chiếc áo này đã cũ, nên mua, nhưng vẫn rất tốt.
D. Chiếc áo này vẫn rất tốt, nên mua, nhưng đã cũ.
- Câu A là câu có cách diễn đạt tốt nhất. Đặc điểm rất tốt đặt sau đặc điểm cũ với mục đích nhấn mạnh, phù hợp với mục đích mua áo.
- Vì người viết nêu lên đặc điểm của chiếc áo nhưng nhấn mạnh nó vẫn rất tốt, và khuyên nên mua.

2. Một học sinh trung học cơ sở còn lưỡng lự trong việc lựa chọn giữa hai cách viết sau đây. Anh (chị) hãy giúp em đó lựa chọn cách viết tốt nhất và giải thích lí do của sự lựa chọn đó.
A. Bạn em nhỏ người nhưng rất thông minh. Thầy giáo đã chọn bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi.
B. Bạn em rất thông minh, nhưng nhỏ người. Thầy giáo đã chọn bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi.
- Chọn cách viết A là tốt nhất.
- Vì câu đầu là câu nêu lí do trong lập luận, câu sau là câu kết luận.
- Câu nêu lí do có hai luận cứ: thông minh và nhỏ người, luận cứ thông minh là quan trọng hơn, vì vậy nó phải đứng ở cuối câu với mục đích nhấn mạnh.
- Cách viết B không phải tốt nhất vì không nhấn mạnh được luận cứ thông minh vốn là trọng tâm của lập luận.

3. Phân tích tác dụng của cách sắp xếp các cụm từ chỉ thời gian trong đoạn trích sau:
Một đêm khuya, Mị nghe tiếng gõ vách [...]. Mị vừa bước ra, lập tức có mấy người choàng đến, nhét áo vào miệng Mị rồi bịt mắt, cõng Mị đi.
Sáng hôm sau, Mị mới biết mình đang ngồi trong nhà thống lí Pá Tra... (Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ).
- Các cụm trạng ngữ chỉ thời gian có thể đứng ở đầu, giữa hoặc cuối câu. Chúng tùy vào mạch liên kết và dụng ý nhấn mạnh của người viết mà chúng chỉ có một vị trí tốt nhất trong văn bản.
- Các cụm từ chỉ thời gian trên được đặt ở những vị trí thích hợp: cầu đầu kể lại một sự việc (bắt Mị) vậy nên người viết đưa ra một mốc thời gian (đêm khuya) sau đó mới liệt kê diễn biến của sự việc. Cụm từ chỉ thời gian tiếp theo (sáng hôm sau) do liên kết với các cầu trên nên phải được đặt ở đầu câu.

B. TRẬT TỰ TRONG CÂU GHÉP

1. Đọc bài tập 1a trong SGK Ngữ văn 11, tập một, trang 158 và trả lời các câu hỏi được đưa ra:
- Vẽ chỉ nguyên nhân (vì đoạn chuyện ấy nhắc lại điều gì rất xa xôi) phải đặt sau về chính (Hắn lại cảm thấy buồn bã) vì vế chính kể chuyện hắn đang suy nghĩ về diễn biến nội tâm của mình, sau đó mạch suy nghĩ tiếp tục bằng sự kiện cụ thể hóa cái cảm giác buồn bã: một điều gì rất xa xôi.
- Nếu đảo vị trí, sự mạch lạc và độ liên kết của câu văn không còn chặt chẽ như trước, gây ra sự mập mờ và làm cho người đọc không hiểu được nội dung.

2. Đọc bài tập 1b trong SGK Ngữ văn 11, tập một, trang 158 và trả lời các câu hỏi được đưa ra:
- Về sự nhượng bộ (tuy chị cháu...) là vế phụ, đặt sau để bổ sung ý chỉ vế chính ở trước.
- Có thể đảo vị trí lên phía trước, nhưng như thế câu văn sẽ mất đi sự liên kết chặt chẽ với câu trước và các câu sau nó.

3. Đọc bài tập 2 trong SGK Ngữ văn 11, tập một, trang 159 và cho biết câu nào thích hợp nhất để dùng vào vị trí bỏ trống:
- Câu C: “Trong những năm gần đây, các phương pháp đọc nhanh đã được phổ biến khá rộng, nhưng nó không phải là điều mới lạ”.
- Lựa chọn dựa trên mối quan hệ hình thức, nội dung với các câu còn lại.
+ Về nội dung: các câu còn lại đều thể hiện ý: trong các thời kỳ khác nhau trước đó, nhiều người nổi tiếng đã nắm vững và phát triển nó. Nội dung của những câu sau cụ thể hóa một ý chính trong vế đầu: phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ.
+ Về hình thức: trạng ngữ “Trong những năm gần đây” được đặt ở đầu câu để tạo sự đối lập với trạng ngữ “Trong các thời kỳ khác nhau trước đó” của câu tiếp theo. Mạch liên kết ở đây được thể hiện qua sự đồng dạng về mặt cấu trúc cú pháp.

4. Trong đoạn văn dưới đây:
“Cụ Văn Minh chỉ muốn mời luật sư đến chứng kiến cái chết của ông nội. Từ bây giờ, chúc thư đó sẽ được thực hành thay vì chỉ là lý thuyết. Ông chỉ lo lắng về cách xử lý tình hình với Xuân Tóc Đỏ, Xuân tình cờ đã gây ra cái chết của một ông cụ già đáng chết. Hai tội lỗi nhỏ, một ân huệ to...” (Vũ Trọng Phụng, Số đỏ).
Liệu việc sắp xếp câu in nghiêng như sau trong đoạn văn trên có phù hợp không: “Xuân tình cờ đã gây ra cái chết của một ông cụ già đáng chết, nhưng hắn phạm tội quyến rũ một em gái ông, tố cáo tội trạng hoang dâm của một em gái khác”? Tại sao?
- Không phù hợp, việc này làm thay đổi ý nghĩa và thái độ của người nói trong đoạn văn, gây hiểu nhầm.

5. Ý nghĩa của việc sắp xếp câu in nghiêng trong đoạn văn trên đối với mục đích và thái độ của người nói là gì?
- Sắp xếp như tác giả Vũ Trọng Phụng đã thực hiện trong câu văn trên nhằm thể hiện sự tha thứ và lòng biết ơn của Văn Minh dành cho Xuân Tóc Đỏ.
- Đằng sau thái độ đó của Văn Minh là sự mỉa mai và phê phán cả Xuân Tóc Đỏ lẫn Văn Minh của người kể chuyện.

6. Trong câu ghép sau đây, vì sao vế in nghiêng được đặt sau so với vế còn lại?
“Thị nhìn thấy hắn uống rượu, và hắn vừa uống vừa chửi thị về nhà lâu. Hắn không chờ đợi; nếu chờ đợi, hắn lại lôi rượu ra và uống để giảm bớt buồn chán. Sau khi uống, hắn phải chửi, vì đã quen với việc đó!” (Nam Cao, Chí Phèo).
- Vì đây là vế phụ, chỉ nguyên nhân. Vế này được đặt sau vế chính để làm rõ ý nghĩa cho vế chính.
- Hơn nữa, vế chính (in đậm) đứng trước để tiếp tục mô tả về “hắn”, còn vế in nghiêng đứng sau để tạo sự liên kết với câu sau “Sau khi uống, hắn phải chửi,...”.

7. Trong câu ghép sau đây, vì sao vế in nghiêng được đặt sau so với vế còn lại? Nếu đặt vế đó ở vị trí trước thì nội dung của câu và mạch ý của đoạn có thay đổi không?
“Thưa cụ, việc đó là việc riêng của chị cháu. Tùy ý chị cháu cư xử. Cháu không có quyền can thiệp, tuy chị cháu cũng như quan huyện, cháu vẫn là người nhận ân huệ” (Khái Hưng, Nửa chừng xuân).
- Trong câu này, phần in đậm nghiêng là phần phụ nhằm bày tỏ ý quyền quyết định là ở người chị, phần này được thêm vào để làm rõ thêm ý của phần trước.
- Không thể đảo vị trí đoạn này lên trước vì vế đầu có sự liên kết chặt chẽ với câu trước đó và phần này không phải là phần chính của câu.

8. Câu văn thích hợp nhất để điền vào vị trí bỏ trống ở đầu đoạn văn sau, cho biết lí do?
“... Tôi như còn trông thấy cái ngày mà cô với tôi, như đôi chim ấy thôi, đôi chúng ta, nghe bác kể chuyện cổ tích, đậu vắt vẻo trên đầu gối ông bác thân yêu.
- Câu A là thích hợp nhất.
- Bởi trật tự lô-gíc của nó: bao gồm cô và tôi, được ví như đôi chim, đậu trên đầu gối ông bác để nghe kể chuyện. Nếu đảo trật tự này thì hoặc là câu văn không chặt chẽ (câu B,C), hoặc là tối nghĩa (câu D).
 

SOẠN BÀI SỐ 2: THỰC HÀNH VỀ LỰA CHỌN TRẬT TỰ CÁC BỘ PHẬN TRONG CÂU

I. Trật tự trong câu đơn