Buzz
Khái niệm về Thuật ngữ sẽ được giảng dạy trong chương trình môn Ngữ Văn lớp 9, tập 1.
Hôm nay, Mytour giới thiệu tài liệu Soạn văn 9: Thuật ngữ. Mời các bạn học sinh tham khảo nội dung ngay sau đây.
Chuẩn bị bài Thuật ngữ - Mẫu 1
I. Thuật ngữ là gì?
1. So sánh hai phương pháp giải thích sau đây về nghĩa của từ “nước” và từ “muối”.
- Phương pháp giải thích thứ nhất dựa vào những đặc điểm bên ngoài của sự vật, có thể quan sát được.
- Phương pháp giải thích thứ hai dựa vào đặc điểm bên trong của sự vật, không thể quan sát mà phải trải qua quá trình nghiên cứu một cách chuyên nghiệp.
- Phương pháp giải thích thứ hai sẽ không thể hiểu được nếu thiếu kiến thức về hóa học.
2. Đọc các định nghĩa trong SGK và trả lời câu hỏi:
a. Anh/chị đã học các định nghĩa sau trong các môn học:
- Thạch nhũ: Địa lý
- Ba-dơ: Hóa học
- Ẩn dụ: Văn chương
- Phân số thập phân: Toán học
b. Các thuật ngữ chủ yếu được sử dụng trong văn bản khoa học.
II. Đặc điểm của thuật ngữ
1. Thử xem xét xem các thuật ngữ được đề cập trong phần I.1 còn có nghĩa khác không?
Các thuật ngữ trên không có ý nghĩa nào khác.
2. Từ “muối” trong câu “Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau” biểu hiện sự khó khăn, gian khổ.
III. Bài tập
Câu 1. Sử dụng kiến thức từ các môn học như Ngữ Văn, Lịch sử, Địa lí, Toán học, Sinh học, Vật lý, Hóa học để chọn từ ngữ thích hợp vào các chỗ trống. Xác định từng thuật ngữ thuộc lĩnh vực khoa học nào?
- Lực là tác động đẩy, kéo của một vật lên vật khác (Vật lí).
- Xâm thực là quá trình phá hủy toàn bộ lớp đất đá phủ trên bề mặt đất do các yếu tố như gió, băng hà, nước chảy... (Địa lí)
- Hiện tượng hóa học là sự xuất hiện của chất mới trong một quá trình (Hóa học).
- Từ vựng chuyên ngành là tập hợp tất cả các từ có cùng chủ đề về nghĩa (Ngữ văn).
- Di tích là nơi ghi nhận các dấu vết của sự cư trú và sinh sống của người xưa (Lịch sử).
- Lấy phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy của hoa (Sinh học).
- Dòng chảy là lượng nước chảy qua mặt cắt ngang của sông tại một điểm cụ thể trong một đơn vị thời gian, thường đo bằng mét khối trên giây (Địa lí).
- Trọng lực là lực hút mạnh mẽ của Trái Đất (Vật lý).
- Áp suất không khí là áp lực của khí quyển lên bề mặt Trái Đất (Địa lí).
- Nguyên chất là những chất được cấu tạo từ một nguyên tố hóa học duy nhất (Hóa học).
- Hệ thống dòng họ là hệ thống thống trị theo dòng họ của nam giới, trong đó quyền lợi của nam giới được ưu tiên hơn nữ giới (Lịch sử)
- Đường vuông góc là đường thẳng gặp một đoạn khác tạo ra góc 90 độ tại điểm ở giữa của đoạn đó (Toán học).
Câu 2. Đọc đoạn trích trong SGK và trả lời câu hỏi.
Trong đoạn trích này, điểm tựa có được sử dụng như một thuật ngữ vật lý không? Ở đây có ý nghĩa gì?
- Trong đoạn trích này, điểm tựa không được sử dụng như một thuật ngữ vật lý.
- Tại đây, nó mang ý nghĩa biểu tượng, chỉ một nơi cố định để hỗ trợ cho hoạt động cách mạng.
Câu 3. Trong lĩnh vực hóa học, thuật ngữ 'hỗn hợp' được định nghĩa là 'nhiều chất trộn lẫn vào nhau mà không hóa hợp thành một chất khác', trong khi từ 'hỗn hợp' hiểu theo nghĩa thông thường là 'bao gồm nhiều thành phần trong đó mỗi thành phần vẫn giữ nguyên tính chất riêng của mình'.
Cho biết hai câu sau đây, trường hợp nào 'hỗn hợp' được sử dụng như một thuật ngữ, trường hợp nào 'hỗn hợp' được sử dụng như một từ ngữ thông thường. Hãy đặt câu với từ 'hỗn hợp' sử dụng theo nghĩa thông thường.
- Trường hợp sử dụng theo nghĩa thông thường: b. Đây là một chương trình biểu diễn với nhiều tiết mục kết hợp với nhau.
- Trường hợp sử dụng theo nghĩa thuật ngữ: a. Nước tự nhiên ở ao, hồ, sông, biển... được coi là một hỗn hợp.
- Đặt câu: Nồi lẩu này chứa nhiều loại thực phẩm kết hợp với nhau.
Câu 4. Dựa vào cách xác định từ trong lĩnh vực sinh học, hãy định nghĩa thuật ngữ 'cá'. Sự khác biệt giữa nghĩa của thuật ngữ này so với nghĩa thông thường của từ 'cá' theo cách hiểu của người Việt là gì?
- Cá: là những loài động vật có xương sống, phần lớn là động vật ngoại nhiệt (máu lạnh), có mang (một số loài có phổi) và sống dưới nước.
- Trong cách hiểu thông thường của người Việt: Cá (như cá sấu, cá voi, cá heo) đều không thở bằng mang nhưng vẫn được gọi là cá. Cách hiểu này không chặt chẽ như trong thuật ngữ.
Câu 5. Trong lĩnh vực kinh tế học, thuật ngữ 'thị trường' (thị: chợ - yếu tố Hán Việt) chỉ đến nơi thường xuyên tiêu thụ hàng hóa, còn trong quang học, thuật ngữ 'thị trường' (phân ngành vật lý nghiên cứu ánh sáng và tương tác của ánh sáng với vật chất) liên quan đến không gian mà mắt có thể quan sát được.
Hiện tượng đồng âm này có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm đã được nêu trong phần Ghi nhớ không? Tại sao?
- Hiện tượng đồng âm này không vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ.
- Vì hai thuật ngữ trên được áp dụng trong hai lĩnh vực khác nhau: một trong lĩnh vực kinh tế học, một trong lĩnh vực quang học. Chúng không có mối liên hệ gì với nhau.
IV. Bài tập ôn luyện
Hãy sắp xếp các thuật ngữ sau vào các lĩnh vực tương ứng: từ ghép, phương trình, truyện cổ tích, động vật, cách mạng, đồng bằng, mặt trận, hình vuông, loài, sinh sản, đại số, số từ, đất liền, vô sản, phương trình, hữu cơ, chiến tranh, kháng chiến, tiểu thuyết, khí hậu, sáng tác, tế bào.
- Ngữ văn
- Tiến triển lịch sử
- Suy luận toán học
- Sinh tồn sinh học
- Địa hình địa lí
Đề xuất:
- Văn học: từ ghép, câu chuyện dân gian, số lượng từ, tiểu thuyết, viết tác phẩm
- Sử học: cuộc cách mạng, hàng trận, chiến tranh, kháng chiến, cách mạng không tư sản
- Toán học: phương trình, hình vuông, đại số
- Sinh học: loài vật, loài, sinh sản, hữu cơ, tế bào
- Địa lý: vùng phẳng, lãnh thổ, khí hậu
Soạn bài Thuật ngữ - Mẫu 2
I. Thực hành
Câu 1. Áp dụng kiến thức đã học ở các môn Ngữ Văn, Lịch sử, Địa lý, Toán học, Sinh học, Vật lý, Hóa học để tìm thuật ngữ phù hợp vào mỗi chỗ trống. Cho biết mỗi thuật ngữ vừa tìm được thuộc lĩnh vực khoa học nào?
- Tác dụng của lực đẩy, kéo của một vật này lên vật khác (Vật lý).
- Ẩn dụ là tất cả các quá trình phá hủy lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân như gió, băng hà, nước chảy... (Địa lí)
- Hiện tượng hóa học là sự xuất hiện của các chất mới (Hóa học).
- Từ vựng là bộ sưu tập của tất cả các từ có ý nghĩa tương đồng (Ngữ văn).
- Di tích là vị trí ghi lại dấu vết sống và hoạt động của dân cư xưa (Lịch sử).
- Phụ bộ phấn là quá trình phấn hoa tiếp xúc với phần đầu nhụy (Sinh học).
- Lưu lượng là khối lượng nước chảy qua một mặt cắt ngang của con sông tại một điểm nào đó trong một giây (Địa lý).
- Trọng lượng là hiệu ứng hấp dẫn từ Trái Đất (Vật lý)
- Áp suất khí là sức đẩy của khí quyển xuống bề mặt Trái Đất (Địa lí).
- Chất đơn là những hợp chất được tạo ra từ một nguyên tố hóa học (Hóa học).
- Phụ họa thị tộc là hệ thống thừa kế theo dòng dõi nam mạnh hơn nữ (Lịch sử)
- Đường phân giác là đường thẳng cắt vuông góc với một đoạn tại điểm giữa của đoạn đó (Toán học).
Bài 2. Đọc phần trong sách giáo khoa và trả lời câu hỏi.
Trong phần văn bản này, thuật ngữ 'điểm tựa' có được sử dụng như một khái niệm vật lý không? Và nó mang ý nghĩa gì ở đây?
- 'Điểm tựa' không được sử dụng như một thuật ngữ vật lý.
- 'Điểm tựa' ở đây chỉ định một nơi vững chắc làm cơ sở cho hoạt động cách mạng.
Bài 3. Trong lĩnh vực hóa học, khái niệm 'hỗn hợp' được định nghĩa là 'các chất được trộn lẫn vào nhau mà không tạo thành một chất mới', trong khi từ 'hỗn hợp' khi sử dụng thông thường có nghĩa là 'bao gồm nhiều thành phần với mỗi thành phần vẫn giữ nguyên tính chất riêng của mình'.
Hãy xem xét hai câu sau đây, trường hợp nào 'hỗn hợp' được sử dụng như một khái niệm chuyên ngành, trường hợp nào 'hỗn hợp' được sử dụng như một từ thông thường. Hãy sử dụng từ 'hỗn hợp' theo nghĩa thông thường để đặt câu.
- Trường hợp sử dụng thông thường: b
- Trường hợp sử dụng như một thuật ngữ: a
- Đặt câu: Một đĩa rau củ xào hỗn hợp dành cho bạn.
Bài 4. Dựa vào định nghĩa sinh học, hãy giải thích thuật ngữ 'cá'. Sự khác biệt giữa định nghĩa này và ý nghĩa thông thường của từ 'cá' theo quan điểm của người Việt.
- Cá: những loài động vật có xương sống, phần lớn là lạnh (nhiệt đới), hầu hết có vảy (một số có phổi) và sống dưới nước.
- Trong quan điểm thông thường của người Việt: Cá (cá sấu, cá voi, cá heo) không hô hấp qua vảy nhưng vẫn được gọi là cá. Quan điểm này không nhất quán như trong thuật ngữ.
Bài 5. Trong kinh tế học, thuật ngữ 'thị trường' (thị: chợ - từ Hán Việt) chỉ nơi thường xuyên mua bán hàng hóa, còn trong lĩnh vực quang học, 'thị trường' (phân ngành nghiên cứu về ánh sáng và tương tác của ánh sáng với vật chất) đề cập đến không gian mà mắt có thể quan sát được.
Có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm như đã nêu ở phần Ghi nhớ không? Tại sao?
- Hiện tượng đồng âm này không phạm nguyên tắc một thuật ngữ.
- Bởi vì hai thuật ngữ được sử dụng trong hai lĩnh vực khác nhau: một trong lĩnh vực kinh tế học, một trong lĩnh vực quang học. Chúng không có bất kỳ mối liên hệ nào với nhau.
II. Bài tập rèn luyện
Hãy sử dụng các thuật ngữ sau để đặt câu: sáng tạo, động vật, công thức, kháng chiến.
- Các tác phẩm của chủ tịch Hồ Chí Minh đều hướng tới mục tiêu cách mạng.
Loài vật mà tôi yêu thích nhất là sư tử. - Tôi vẫn chưa thấu hiểu được công thức vừa học.
Soạn bài Thuật ngữ - Mẫu 3
I. Thuật ngữ là gì?
1. So sánh hai cách giải thích dưới đây về ý nghĩa của từ “nước” và từ “muối”.
- Cách thứ nhất: Dựa vào các đặc điểm bề ngoài của vật thể, có thể quan sát được.
- Phương pháp thứ hai: Dựa vào các đặc điểm bên trong của vật thể, không thể quan sát được mà cần phải trải qua quá trình nghiên cứu chuyên sâu.
=> Phương pháp giải thích thứ hai không hỗ trợ người đọc hiểu về kiến thức hóa học.
2. Đọc các định nghĩa trong sách giáo khoa và trả lời câu hỏi:
a. Các em đã được học các định nghĩa sau trong các môn học:
- Thạch nhũ: Thuộc lĩnh vực Địa lý
- Ba-dơ: Thuộc lĩnh vực Hóa học
- Ẩn dụ: Thường được sử dụng trong Văn học
- Phân số thập phân: Một phần của lĩnh vực Toán học.
b. Các từ ngữ này thường được định nghĩa chủ yếu trong các văn bản liên quan đến khoa học.
II. Đặc điểm của thuật ngữ
1. Hãy thử xem những thuật ngữ được đề cập trong phần I.1 còn mang ý nghĩa nào khác không?
Những thuật ngữ trên không có ý nghĩa nào khác.
2. Từ “muối” trong câu “Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau” đồng nghĩa với sự gian khổ, khó khăn.
III. Thực hành
Câu 1. Sử dụng kiến thức đã học từ các môn Ngữ Văn, Lịch sử, Địa lí, Toán học, Sinh học, Vật lý, Hóa học để điền vào mỗi chỗ trống từ ngữ phù hợp nhất. Mỗi từ ngữ đó thuộc về lĩnh vực khoa học nào?
- Lực là tác động đẩy, kéo của một vật lên vật khác (Vật lí).
- Xâm thực là quá trình phá hủy lớp đất đá phủ trên bề mặt đất do các yếu tố như gió, băng tuyết, nước chảy... (Địa lí)
- Hiện tượng hóa học là sự xuất hiện của chất mới (Hóa học).
- Trường từ vựng là tập hợp các từ có ý nghĩa tương đồng (Ngữ văn).
- Di chỉ là nơi lưu trú và sinh sống của người xưa (Lịch sử).
- Thụ phấn là quá trình hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy (Sinh học).
- Lưu lượng là khối lượng nước chảy qua một mặt cắt ngang của sông trong một giây. Đơn vị đo: m3/s (Địa lí).
- Trọng lượng là lực hấp dẫn của Trái Đất (Vật lý)
- Khí áp là áp suất của khí quyển đối với bề mặt Trái Đất (Địa lí).
- Đơn chất là những chất được hình thành từ một nguyên tố hóa học (Hóa học).
- Thị tộc phụ hệ là thị tộc theo dòng họ của người cha, trong đó nam có quyền lợi hơn nữ (Lịch sử)
- Đường trung trực là đường thẳng vuông góc với một đoạn tại điểm ở giữa của đoạn đó (Toán học).
Câu 2. Đọc đoạn trích trong sách giáo khoa và trả lời câu hỏi.
Trong đoạn trích này, điểm tựa có được sử dụng như một thuật ngữ vật lí hay không? Ý nghĩa của nó là gì?
- Điểm tựa không được sử dụng như một thuật ngữ vật lý.
- Ở đây, điểm tựa có ý nghĩa biểu tượng, chỉ nơi dựa vững chắc cho hoạt động cách mạng.
Câu 3. Trong lĩnh vực hóa học, thuật ngữ hỗn hợp được định nghĩa là “một tổ hợp của nhiều chất trộn lẫn vào nhau mà không tạo thành một chất mới”, trong khi từ hỗn hợp hiểu theo nghĩa thông thường là “gồm có nhiều thành phần trong đó mỗi thành phần vẫn giữ nguyên tính chất riêng của mình”.
Cho biết hai câu sau đây, trường hợp nào hỗn hợp được sử dụng như một thuật ngữ, trường hợp nào hỗn hợp được sử dụng như một từ ngữ thông thường. Hãy viết câu với từ hỗn hợp sử dụng theo nghĩa thông thường.
- Trường hợp sử dụng với nghĩa thông thường: b
- Trường hợp sử dụng với nghĩa thuật ngữ: a
- Đặt câu: Một loại nước kết hợp từ nhiều thành phần, rất khó uống.
Câu 4. Căn cứ vào định nghĩa của sinh học, hãy định nghĩa thuật ngữ cá. Sự khác biệt giữa nghĩa của thuật ngữ này và nghĩa thông thường của từ cá theo cách hiểu của người Việt.
- Cá: là những loài động vật có xương sống, chủ yếu có nhiệt động vật ngoại nhiệt (máu lạnh), có mang (một số có phổi) và sống dưới nước.
- Theo cách hiểu thông thường của người Việt: Cá (cá sấu, cá voi, cá heo) đều không thở bằng mang nhưng vẫn được gọi là cá. Cách hiểu này không chặt chẽ như trong thuật ngữ.
Câu 5. Trong lĩnh vực kinh tế học, thuật ngữ thị trường (thị: chợ - từ Hán Việt) chỉ nơi thường xuyên tiêu thụ hàng hóa, trong khi trong quang học, thuật ngữ thị trường (một phân ngành của vật lý nghiên cứu về ánh sáng và tương tác của ánh sáng với vật chất) thì chỉ phần không gian mà mắt có thể quan sát được.
Hiện tượng âm đồng này có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm đã được đề cập ở phần Ghi nhớ không? Tại sao?
- Hiện tượng âm đồng này không vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ.
- Vì hai thuật ngữ này được sử dụng trong hai lĩnh vực khác nhau: một trong kinh tế học, một trong quang học. Chúng hoàn toàn không có mối liên hệ với nhau.
