Chuẩn bị nội dung soạn bài Sóng của Xuân Quỳnh

Soạn bài Sóng, phần ngắn 1

XUÂN QUỲNH: SÁNG TÁC VÀNG

BÀI SOẠN SÓNG, phần 2

XUÂN QUỲNH

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. TÁC GIẢ:

1. Hồ Sơ Ngắn
- Xuân Quỳnh (1942-1988) tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê xã La Khê, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây, nay là Hà Nội.
- Sinh ra trong môi trường gia đình công chức, từ nhỏ đã mất mẹ, sống với bà nội. Tháng 2 năm 1955, Xuân Quỳnh gia nhập Đoàn Văn công nhân dân Trung ương và được đào tạo thành diễn viên múa.

2. Sự Nghiệp Văn Học
Tác phẩm đáng chú ý: Tơ tằm - Chồi biếc (in chung với Cẩm Lai, 1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Gió Lào cát trắng (1974), Lời ru trên mặt đất (1978), Sân ga chiều em đi (1984), Hoa cỏ may (1989)...

3. Phong Cách
- Thơ của Xuân Quỳnh đa dạng cảm xúc, phản ánh sự đa chiều trong tính cách, từ hạnh phúc tới nỗi đau khổ, đầy triết lý suy ngẫm. Ngôn ngữ thơ dịu dàng, tràn đầy tình cảm, thể hiện sự táo bạo của một phụ nữ sống đầy đam mê với cuộc sống và nghệ thuật.

II. TÁC PHẨM SÓNG

1. Lý Lịch Tác Giả
- Sáng tác Sóng vào ngày 29 – 12 – 1967 tại Thái Bình, in trong tập Hoa dọc chiến hào.
- Sóng, cùng với Thuyền và biển, là một trong những bài thơ tình xuất sắc nhất của Xuân Quỳnh và thơ hiện đại Việt Nam.

2. Giá Trị Văn Hóa và Nghệ Thuật
- Bài thơ xây dựng trên sự hoà hợp giữa hình tượng trữ tình sóng và em.
- Nhân vật trữ tình đối diện tình yêu như đối diện biển cả bao la, tìm thấy đồng điệu giữa mình và sóng.
- Sóng - Tình yêu không chấp nhận giới hạn, luôn khao vươn tới cái lớn lao để thoát khỏi sự tầm thường.
- Sóng là biểu tượng của sự thuỷ chung, không ngừng nghỉ, mãi hướng về một cái đích duy nhất trong cuộc đời.
- Sự so sánh và đối chiếu tạo nên vẻ lung linh, huyền diệu của tình yêu.

B. Phân Tích Tự Luận

1. Biểu Tượng “Sóng” trong Sóng của Xuân Quỳnh
- Sóng là hiện tượng tự nhiên trên biển, luôn vận động về bờ, biểu tượng của sự thuỷ chung, không ngừng nghỉ, mãi hướng về một cái đích trong cuộc sống.
- Nhịp sóng miên man là biểu tượng của sự thuỷ chung và sự đồng điệu giữa sóng và tình yêu.
- Sự vận động của sóng làm tăng cường cảm giác sống động, huyền bí cho tình yêu trong bài thơ.

Ôi sóng ngày xưa,
Vẫn vỗ mãi điều cũ.
Những khát khao tình yêu,
Bồi hồi trong hồn trẻ.

- Sóng, nỗi nhớ thao thức, hiện hữu khắp mọi nơi. Dưới sâu lòng sông, trên bề mặt nước, sóng chạy theo thời gian như:

Con sóng dưới lòng sâu,
Con sóng trên mặt nước.
Ôi con sóng nhớ bờ,
Ngày đêm thức trắng trời.

- Mượn biểu tượng sóng, nhà thơ gợi mở nỗi băn khoăn về hữu hạn của cuộc sống và vô hạn của tình yêu. Hướng đến vĩnh hằng tình yêu, nơi mọi trái tim hòa mình vào khúc hát nồng nàn, chung thuỷ:

Tan ra như thế nào?
Hóa thành hàng trăm con sóng nhỏ.
Giữa biển lớn tình yêu,
Ngàn năm vẫn đủ lỗ.

- Hình ảnh sóng thể hiện tâm hồn trẻ trung, mãnh liệt của Xuân Quỳnh. Cô gái muốn tỏa sáng trong tình yêu, chủ động yêu, và khát khao một tình yêu vĩnh cửu. Nhìn nhận tình yêu đầy mới mẻ và táo bạo, nhưng vẫn kết nối chặt chẽ với truyền thống dân tộc.
- Xuân Quỳnh sáng tạo khi sử dụng biểu tượng sóng và bờ, thay vì những cặp biểu tượng truyền thống như thuyền và biển, bến và thuyền. Nữ giới trong thơ của Xuân Quỳnh không đứng yên, mà chủ động, nhưng vẫn giữ vững tinh thần truyền thống.
- Sóng, biểu tượng của người con gái trong tình yêu, thể hiện vẻ đẹp kỳ diệu của tâm hồn. Với tình yêu chân thành, sâu sắc, người phụ nữ mong muốn sống đầy đủ, hết lòng, và hòa mình vào tình yêu vô cùng dâng hiến. Tình yêu là sự nhớ mãi, và người phụ nữ ấy khao khát hòa mình vào vĩnh cửu tình yêu, nơi trái tim hòa mình vào bản tình ca nồng nàn, chung thuỷ.

2. Đánh giá bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh.

Trong văn chương truyền thống, nam giới thường là người chủ động tấn công hoặc thổ lộ tình cảm, trong khi phụ nữ thường phải đối mặt với tình yêu một cách passively. Chủ nghĩa lãng mạn đã đánh bại cái nhìn hạn chế đó, đặt ra vấn đề về nữ quyền. Xuân Quỳnh, với tình cảm sâu sắc, đưa người phụ nữ Ét-xmê-ran-đa vào văn học với hình tượng tinh tế, trong sáng và thánh thiện, qua bàn tay tài năng của Hen-rích Hai-nơ. Nhân vật nữ này có quyền tự do thổ lộ tình yêu của mình.

Tôi biết em yêu tôi
Phát hiện đã lâu rồi
Nhưng khi em tỏ tình
Tôi như giật mình thót.

Trong ca dao Việt Nam, nhiều lần ghi lại tâm trạng người con gái thổ lộ tình cảm thao thức của mình:

Đêm nằm chẳng đến giường
Ngó trời sáng sớm ra đường gặp anh
Hoặc thậm chí chủ động hơn trong việc tấn công:
Thấy anh như thấy ánh mặt trời
Rực rỡ khó chịu, trao lời khó nói.

Nhờ Xuân Quỳnh, khát vọng tình yêu chân thành và hồn hậu mới được diễn đạt một cách chân thành và táo bạo nhất. Sóng là biểu tượng của tình yêu, là mảnh tình nồng cháy nảy lên từ đáy lòng đại dương của trái tim yêu. Đây là một tình yêu đôi lứa, độc đáo trong sự vô tận không rõ bờ bến. Trái tim yêu và tâm hồn tình yêu không hề biết đến ranh giới, luôn được so sánh với đại dương, nơi mặt trời tình yêu không bao giờ lặn. Hen-rích Hai-nơ đã biểu tượng hóa thành công tình yêu này:

Tim ta như mặt trời sáng ngời
Rực lửa hồng, rừng biến thái hương
Trái tim như con thuyền lướt sóng
Mênh mông tình, biến hóa vô tận.

Chuyện thuyền và biển, mặt trời và đại dương
Luôn hiện hữu trong vần thơ yêu mến
Ảnh hưởng 'thiên địa đa tình'
Phản ánh tình người, muôn loài.

Dữ dội hay dịu dàng
Ôn ào hay lặng lẽ
Sông không tự hiểu mình
Sóng tận bể, tìm đến.

Bài thơ khai mạc với sự tương phản
Dữ dội và dịu dàng, ồn ào và lặng lẽ
Sóng và sông ở lại hay ra đi
Tình yêu luôn chuyển động, không ngừng giao cảm.

Sóng xưa trôi bồi hồi
Ngày sau vẫn huyền bí
Nỗi khao khát tình yêu
Thắm thiết trong lòng trẻ

Xuân Quỳnh không mô tả sóng như Xuân Diệu
Mà thể hiện bản chất tình yêu
Sóng vĩnh cửu, tình yêu vĩnh viễn
Thời gian chứng minh tình yêu.

Sóng bắt đầu từ hơi thở gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau

Thơ mộc mạc tự kiểm điểm tri thức:
Sóng từ gió mà ra
Gió bắt đầu từ đâu?
Không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau

Sóng sâu trong lòng đất
Sóng trên bề mặt nước
Ôi sóng hồi tưởng bờ
Khắc sâu đêm ngày trắc trở
Trái tim em nhớ mãi
Ngủ cũng chỉ mơ về anh

Anh là bờ, em là sóng
Ngược lại với Xuân Diệu
Sự mạnh mẽ của tình yêu
Xuân Quỳnh tự mình là sóng.
Nhớ đến mức không ngủ, cả trong mơ còn thức tỉnh.
Nỗi nhớ thường trực, như sóng miệt mài về bờ.

Dù đi về phương bắc
Ngược về phương nam
Em luôn hướng về anh
Một phương duy nhất

Phương bắc và phương nam
Là biểu tượng cho không gian bao la
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh, một hướng duy nhất

Hồn như gọi tên người yêu
Ánh trăng vuốt đầu núi, nắng chiều ôm lưng núi
(Việt Bắc).

Đối với Xuân Quỳnh, hồi ức là dấu hiệu và cũng là bản chất quan trọng của tình yêu. Khi hết hồi ức, tình yêu như lá cây rơi.
Trong khổ thơ thứ tám, con sóng trở lại gần nhau để tái tạo thành hình dạng ban đầu, như con sóng lớn của đại dương:

Ngoài kia đại dương vẫn
Hàng ngàn con sóng đó
Con nào cũng đến bờ
Dù có muôn vàn thách thức

Trong mối liên quan giữa sóng và 'em', nhà thơ sắp xếp theo 'nhịp sóng', đây là sự 'đưa' bờ và 'chia' bờ. Mở đầu bài thơ, sóng và em là hai thực thể riêng biệt, đến khổ thơ giữa, sóng trở thành em. Đến khổ thơ cuối cùng, em chính là sóng.
Có sự biến đổi trên hành trình tìm đến bến bờ yêu thương: ban đầu sóng là em (sử dụng thiên nhiên để nói chuyện với con người), cuối cùng em là sóng: con người là chủ nhân của cảm xúc sóng đó; không có tình yêu của con người, cuộc sống mãi mãi chỉ là một sự vỗ bờ lặng lẽ và vô hình.
Từ sự so sánh độc đáo này, giọng thơ chuyển đổi, liên kết với nỗi lòng của người yêu đang đối mặt với những thách thức trên con đường tình. Xuân Quỳnh không miêu tả các khía cạnh của tình yêu mà thay vào đó nhìn nhận tình yêu từ góc độ hiến dâng và khát khao hòa nhập, dù sự hòa nhập đó vẫn chỉ là ước mơ:

Cuộc đời ấy dẫu dài lắm
Năm tháng vẫn trôi đi nhẹ
Như biển bao la ấy
Mây vẫn hòa mình vào xa xôi

Độ mong manh của cuộc sống cũng chính là độ mong manh của tình yêu. Người không thể bền vững thì làm sao yêu lâu dài? Tuổi thanh xuân sẽ qua nhanh chóng. Năm tháng vẫn trôi qua cuộc sống mà cuộc sống không giữ lại được. Ý thức về sự hạn chế thúc đẩy tình yêu trở nên mạnh mẽ hơn. Và tình yêu càng mãnh liệt, người yêu càng cảm thấy bất an trước nguy cơ chia lìa. Hình ảnh của mây, biển và bầu trời hồi sinh cảnh trăng và nước trong thơ Hàn Mặc Tử: Có mang trăng về kịp tối nay không? Nhưng cả hai đều đánh thức tâm hồn với cảm giác chia lìa: Như biển bao la dù rộng lớn / Mây vẫn hòa mình vào xa xôi.
Tình yêu không trường cửu như sóng. Liệu ta có thể gửi tình yêu vào những con sóng kia không? Xuân Quỳnh thật khôn ngoan khi thực hiện điều này ngay lập tức:

Làm cách nào để tan biến
Thành hàng trăm con sóng bé nhỏ
Trên biển lớn của tình yêu
Để vỗ mãi suốt ngàn năm.

Một khía cạnh là để tình yêu tồn tại vĩnh viễn, và mặt khác là khẳng định sự hi sinh tận tâm. Mọi xúc cả, mọi suy nghĩ và cảm xúc,... tất cả mong muốn hóa thân thành những con sóng để hướng về bờ yêu thương. Nếu sóng tồn tại mãi mãi, thì tình yêu cũng sẽ vĩnh hằng. Chỉ là ở đây, tình yêu có lẽ không còn là niềm riêng tư của đôi trai gái mà trở thành biểu tượng cho mọi tình yêu nói chung. Xuân Quỳnh, đó là một tâm hồn chân thành, sống động và mạnh mẽ, hết mình trong tình yêu, người được biết đến với quan điểm:

Ngoài nội dung đã học, các bạn hãy chuẩn bị cho bài học tiếp theo với phần Sáng tạo văn bản thơ (phần sau) để làm chủ những kiến thức Ngữ Văn 12 của mình.