Chuẩn bị soạn bài Cảm hoài của Đặng Dung

Hướng dẫn giải:

I. Hướng dẫn

1. Đặng Dung (? – 1414), quê huyện Thiên Lộc (nay là huyện Can Lộc), tỉnh Hà Tĩnh, con của tướng quân Đặng Tất. Ông tham gia hàng trăm trận chiến chống quân Minh mà không bao giờ chùn bước.
Năm 1414, giặc Minh bắt Đặng Dung và đưa sang Trung Quốc. Trên đường, ông tự nhảy xuống sông, chấm dứt cuộc đời bằng cái chết tự do.
Đặng Dung chỉ để lại một bài thơ - Nỗi Lòng. Tử Tấn (đời Lê) từng đánh giá rằng: “phi kẻ sĩ hào kiệt thì không làm nổi”. Thơ ông toả sáng vẻ đẹp bi tráng của một anh hùng.

2. Tác phẩm
Bài thơ này theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Mỗi bài thất ngôn bát cú có tám câu, mỗi câu bảy chữ; toàn bài chỉ gieo một vần và thường là vần bằng. Bố cục chia thành bốn liên, mỗi liên gồm hai câu kề nhau. Bài thơ mang đặc điểm niêm rõ ràng.
Có thể dựa vào cấu trúc này để phân tích bài thơ Nỗi Lòng.

3. Cách đọc
Đọc từ từ, giọng trầm, vang lên, thể hiện sự bi tráng và khát vọng mạnh mẽ của tác giả.

II. Hiểu rõ nội dung

Bài thơ tuân theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, được chia thành bốn phần: đề, thực, luận, kết. Hai câu đề mở đầu với phá và thừa, giúp mở rộng ý bài thơ. Thực và luận phát triển ý của đề, còn kết làm kết thúc ý toàn bài.

1. Ngay từ hai câu đầu bài thơ, một tình trạng bi kịch được đặt ra:

Thế lôi lạc bước tuổi già này,
Mênh mông trời đất hát và đắm say.

Cuộc sống rối bời, mê mải, và người đã già, mơ mộng khó giải quyết. Mâu thuẫn tuổi già tạo nên tình trạng bi kịch. Buồn vì tuổi tác, như câu 7 nói: Quốc thù chưa trả đã sao vội, là góc nhìn ám ảnh của nhà thơ. Vũ trụ đang say mê, hấp dẫn và cuốn hút, làm người anh hùng càng trở nên cô độc.

2. Mở đầu bài thơ, tình trạng bi kịch được mô tả rõ ở hai câu đầu, nhưng hai câu tiếp theo đưa vào chi tiết hơn về thực tế đau lòng của tác giả:

Gặp thời đồ điếu thừa, anh hùng lỡ vận nuốt cay.

Nổi bật là sự đối lập giữa đồ điếu và anh hùng. Đồ điếu ở đây tượng trưng cho những hành động nhỏ nhất, trong khi anh hùng chịu lỡ vận, đắng ngắt. Sự so sánh này không phải để coi thường, mà chủ yếu để thể hiện sự oán trách thời vận khó khăn. Bi kịch của tướng lão trở nên sâu sắc, thấm đẫm ý nghĩa nhân sinh.

3. Tình thế bất lực, cảm giác bi kịch tiếp tục được thể hiện qua hình ảnh chân thực, đậm chất bi tráng ở hai câu 5 – 6:

Trí chủ tỏ lòng biết ơn phù trợ đất nước,
(Hỗ trợ vua như việc giữ đất vững chắc)
Tẩy binh xuất trận vô lộ, vẻn vẹn dưới bầu trời rộng lớn.
(Rửa sạch binh khí, không thể vén sông mây).

Về hai câu này, nhận định của GS Trần Đình Sử là “Trí chủ” là sự đáp đền lòng biết ơn của vua. “Phù địa trục” là hỗ trợ trục đất, ý nói là hỗ trợ giữ cho đất nước vững chắc trước mọi thách thức.

“Tẩy binh” có thể hiểu là chuẩn bị binh sĩ trước khi gặp mưa. Vũ Vương chuẩn bị binh sĩ để phạt trừng kẻ thù và gặp mưa. Mặc dù có người nghĩ rằng điều này không lợi, nhưng Vũ Vương cho rằng là Trời giúp rửa sạch binh khí để chuẩn bị cho cuộc xuất chinh. Cũng có thể hiểu “Tẩy binh” là rửa sạch binh khí để cất giữ, ý nói đến sự chuẩn bị cho chiến tranh. Ở đây, Đặng Dung đang đưa quân đánh quân Minh, thể hiện ý sẵn sàng chiến đấu, không phải là muốn đem lại hoà bình cho đất nước.

Mặc dù ý tưởng “kéo sông thiên hà” được mượn từ bài Tẩy binh mã của Đỗ Phủ để miêu tả việc rửa sạch binh khí để cất giữ, nhưng ở đây Đặng Dung đã sáng tạo để thể hiện ý rửa binh khí để sẵn sàng ra trận.
Hai câu trong bài Tẩy binh mã của Đỗ Phủ:

Nguyện có tráng sĩ như lũng sông Ngân kéo xuống,
Rửa sạch khí binh, mãi mãi không cần dùng nữa.

Dù đối diện với tình thế bi kịch, thế sự hỗn loạn, và bản thân chưa tìm ra lối đi, nhưng ở phần cuối bài thơ, tác giả đã thể hiện tinh thần mạnh mẽ và quyết tâm chiến đấu:

Kẻ thù quốc gia chưa bị trừng phạt, tại sao lại vội vàng,
Dưới ánh trăng, kiếm đã được mài bén từng chầy chậy.

Hình ảnh vị tướng già đau đáu với mối thù nước, nung nấu mài kiếm dưới ánh trăng, là biểu tượng của sức mạnh và quyết tâm. Dù mối thù vẫn còn đó, tuổi đã cao, sức lực giảm sút, nhưng tâm hồn vẫn đầy kiên trì, bền bỉ, nhiệt huyết anh hùng, toát lên vẻ sáng tạo và ý chí mạnh mẽ, âm thầm nhưng uy nghiêm.

- Viết bài về Những Khoảnh Khắc Đặc Biệt Trong Mùa Hè
- Tổng kết cuộc hành trình qua bản tự sự của nhân vật chính